Maidrid

Maidrid
Madrid (es)
Bratach Armas
Suíomh
40° 25′ 01″ N, 3° 42′ 12″ O
Stát ceannasach	an Spáinn
Comhphobal féinrialaitheach de chuid na Spáinne	Comhphobal Mhaidrid
Príomhchathair de	an Spáinn Comhphobal Mhaidrid (1983–)
Príomhchathair	Maidrid
Daonra
Iomlán	3,416,771 (2024)
• Dlús	5,652.65 hab./km²
Tíreolaíocht
Cuid de	Villa y corte (en)
Deoise	Ard-Deoise Chaitliceach Toledo
Achar dromchla	604.4551 km²
Suite i nó in aice le limistéar uisce	Manzanares agus Arroyo Meaques (en)
Airde	663 m
Ar theorainn le	Alcorcón Colmenar Viejo San Sebastián de los Reyes Paracuellos de Jarama Tres Cantos Torrelodones Hoyo de Manzanares Las Rozas de Madrid Coslada Rivas-Vaciamadrid Alcobendas San Fernando de Henares Leganés Getafe Pozuelo de Alarcón Majadahonda
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Chamartín de la Rosa, Canillas (en) , Canillejas agus Carabanchel Alto
Eachtra thábhachtach	Léigear Mhaidrid Léigear Bheairic Montaña Tornado, May 12, 1886, Madrid, Spain (en) Esquilache Riots (en) St. Daniel's Night (en) Uprising of the San Gil Barracks (en) 1699 Madrid food riot (en) Dos de Mayo Uprising (en) 2004 Maidrid Buamáil traenach
Éarlamh	Isidore the Laborer (en) , Virgin of Almudena (en) agus Mariana de Jesús
Eagraíocht pholaitiúil
Comhlacht feidhmiúcháin	Government Board of the City of Madrid (en)
• Méara Mhaidrid	José Luis Martínez-Almeida (2019–)
Eacnamaíocht
Buiséad	4,702,875,724 € (2017)
Aitheantóir tuairisciúil
Cód poist	28001–28081
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+01:00 UTC+02:00
Glaochód	91
INE code (en)	28079
Eile
Suíomh gréasáin	madrid.es

Is í Maidrid (Spáinnis: Madrid [maˈðɾið]) príomhchathair na Spáinne. Tá sí lonnaithe i gceartlár na leithinse Ibéaraigh. Tá sí suite i gComhphobal Mhaidrid.

Stair

Ghlac Alfonso VI Chaistíle seilbh ar lonnaíocht Arabach, al-Maĝrīt, a bhí ann cheana i 1083. Roghnaigh Pilib II an baile mar phríomhchathair na Spáinne, in ionad Valladolid nó Toledo, sa dara leath den 16ú haois. Lean an chathair ar aghaidh sa ról sin go dtí an lá atá inniu ann, seachas le linn tréimhse ó 1601 go 1606 nuair a bhog Pilib III a chúirt ríoga go Valladolid.

Príomháiteanna suimiúla

Is é an Pálás Ríoga Maidrid áras oifigiúil do mhonarc na Spáinne. Is ceann de na páláis is mó in iarthar na hEorpa é. Tá sé suite in aice La Plaza de Oriente agus an Amharclann Ríoga.

Tá an Puerta del Sol suite i lár na cathrach. Is plás é, áit a bhailíonn daoine le chéile agus a thagann turasóirí. Tá dealbh sa lár don rí Séarlas III. Tá comhartha soilsithe Tío Pepe suite ar cheann de na foirgnimh sa phlás. Tá plaic "an ciliméadar náid" suite ar an talamh ag marcáil an áit a thosaíonn gach bóthar sa Spáinn. Bailaíonn daoine sa phlás seo ar an 31ú Nollaig. Craoltar ar an teilifís é.

Cúpla chiliméadar san oithear, tá an Paseo del Prado. Ag barr na sráide seo, tá an Pálás Cibeles agus Banc na Spáinne. Tá dhá scairdeán suite ar an tsráid seo: an Fuente de Cibeles agus an Fuente de Neptuno. Tá musaem an Prado lonnaithe ar an tsráid seo freisin, áit a bhfuil ealaín Velazquéz agus Goya le feiceáil. Ag deireadh na sráide sin, tá stáisiún Atocha agus an musaem Reina Sofía.

Áiteanna eile atá simiúil agus cáiliúil sa cathrach:

• Teampall Debod, teampall a thugadh ón Éigipt go dtí Maidrid.
• Parc an Buen Retiro, páirc mór álainn i lár na cathrach.
• Staid Santiago Bernabéu, staid ina imríonn foireann Real Madrid.
• Plaza de Toros de las Ventas, réileán tarbh ina dhéantar tarbhchomhrac.

An Pálás Ríoga

Aeráid

Tá aeráid teo na Meánmhara ag Maidrid. Titeann an chuid is mó den báisteach san earrach nó san fhómhar.

Bíonn an gheimhreadh fionnuar agus ó am go ham titeann sneachta.

Bíonn an samhradh teo agus tirim. Bíonn an teocht níos airde 30 °C i mí Iúil agus i mí Lúnasa agus go minic sroicheann sé 40 °C.

Is í Maidrid an chathair is tirime san Eoraip.

Oideachas

Ollscoileanna

Tá roinnt ollscoileanna phoiblí agus phríobháideacha ar fáil i Maidrid.

Is ollscoil phoiblí í an Ollscoil Náisiúnta Cianoideachais (Universidad Nacional de Educación a Distancía; UNED). Is í an ollscoil is mó í sa tír le níos mó ná 200,000 mac léinn ag déanamh staidéir ann.

Is í Ollscoil Complutense Maidrid (Universidad Complutense de Madrid; UCM) an dara ollscoil is mó sa chathair agus is í ceann de na hollscoileanna is sine ar domhain, agus thart ar 70,000 mac léinn ann. Cruthaíodh an ollscoil in Alcalá de Henares sa bhliain 1499. Inniu tá an chuid is mó suite ar champas Ciudad Universitaria agus an chuid eile ar champas Somasaguas i bPozuelo de Alarcón.

Tá Ollscoil Pholaiteicneice Maidrid (Universidad Politécnica de Madrid; UPM) mar an ollscoil theicneolaíochta is mó sa tír. Tá sí suite ar champas Ciudad Universitaria agus cruthaíodh í nuair a cuireadh cúpla ollscoileanna theicneolaíochta le chéile.

Spórt

Peil

Tá cáil ar dhá fhoireann peile sa chathair.

Imríonn Real Madrid sa tsraith La Liga. Tá sé lonnaithe sa Staid Santiago Bernabéu. Glaotar madrilistas nó merengues ar na leantóirí.

Is é Atlético de Madrid an club eile a imríonn sa chathair. Imríonn sé sa Staid Wanda Metropolitano. Imríonn sé sa tsraith La Liga chomh maith agus tá an-tacaíocht don fhoireann sa chathair. Glaotar atléticos nó colchoneros ar na leantóirí.

Cispheil

Tá club Real Madrid Baloncesto suite sa chathair. Imríonn siad a gcluichí sa Palacio de Deportes (WiZink Center) agus imríonn siad sa tsraith Liga ACB.

Iompar

Aerfort

Tá aerfort Adolfo Suárez Madrid-Barajas suite in oirthuaisceart na cathrach, 13km ón lár. Thaistil 68 milliún paisinéir tríd an aerfort sa bhliain 2019. Is é an t-aerfort is gnóthaí sa tír agus an séú is gnóthaí san Eoraip. D'oscail sé sa bhliain 1931 agus tá cúig chríochfort aige: T1, T2, T3, T4 agus T4S. Is é Iberia an príomhaerlíne san aerfort.

Busanna

Tá níos mó ná céad líne bhus a thrasnaíonn an chathair i rith an lae. Cosnaíonn ticéad don bhus €1.50 sa bhliain 2022. I rith na hoíche, tá línte bus a théann amach ó Cibeles i lár na cathrach go gach ceantar.

Meitreo

D'oscail meitreo Mhaidrid sa bhliain 1919. Tá 302 stáisiún ann. Tá dhá líne déag ann agus líne bhrainse. Oibríonn sé óna sé a chlog ar maidin go dtí a dó a chlog san oíche.

Traenacha

Tá dhá stáisiún traenach sa chathair. Is í Stáisiún Atocha an phríomhstáisiún. Ón stáisiún seo, is féidir traenacha ardluais a fháil go dtí an oirthear agus an deisceart, cathracha mar Barcelona, Sevilla, Valencia agus Málaga. Ón stáisiún Chamartín, tá traenacha go dtí an tuaisceart, go dtí A Coruña, Santander, Oviedo agus Bilbao.

Tá córas traein coimitéaracha sa chathair darbh ainm "Cercanías". Tá naoi líne ann a théann go cathracha ar imeall an Chomhphobail. Ritheann na traenacha ó mhaidin go dtí meán oíche. Tá ceangail ar fáil leis an meitreo agus is féidir athrú idir gach líne sa stáisiún Atocha. Tá aithne ar an córas seo, mar tharla buamáil ar ceithre thraein gar d'Atocha sa bhliain 2004.