Navarra

Navarra
Comunidad Foral de Navarra (es) Nafarroako Foru Komunitatea (eu) Comunautat Forala de Navarra (oc)
Flag of Navarre (en) Coat of arms of Navarre (en)
Aintiún	Himne de Navarra (en)
Suíomh
42.82°N 1.65°W / 42.82; -1.65
Stát ceannasach An Spáinn
Príomhchathair	Pamplona
Daonra
Iomlán	647,554 (2019)
Teanga, nó leagan teanga	An Spáinnis An Bhascais
Tíreolaíocht
Achar dromchla	10,391 km²
Pointe is airde	Mesa de los Tres Reyes (en) (2,438 m)
Pointe is ísle	Bidasoa (18 m)
Ar theorainn le	La Rioja An Aragóin Tír na mBascach Theas An Fhrainc (Eanáir 1, 2016)
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Ríocht Navarre
Cruthú	1841
Éarlamh	Naomh Proinsias Xavier agus Fermin (en)
Eagraíocht pholaitiúil
Comhlacht reachtach	Parliament of Navarre (en)
• President of Navarre (en)	María Chivite (Lúnasa 6, 2019)
Údarás breithiúnach is airde	High Court of Justice of Navarre (en)
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+01:00 UTC+02:00
Glaochód	948
Eile
Láithreán gréasáin	navarra.es

Is Comhphobal féinrialaitheach na Spáinne í Navarra (Bascais Nafarroa) agus is chuid den Thír Bhascach í. Comunidad Foral de Navarra' is í a ainm iomláin Spáinnis, (Bascais: Nafarroako Foru Erkidegoa)

An Comhphobal

Tá teorainn ag Navarra leis An Tír Bhascach Theas (taobh thoir) , La Rioja (ó dheas), toabh thiar de Aragón agus ó thuaidh ta an Fhrainc

Leis an gcóras féinrialaithe, tá pairlimnt (Parlamento de Navarra) agus rialtas (Gobierno de Navarra) féin aici. Tá na seibhisí sláinte, fostaíocht, oideachas soisialta, títhíocht, forbaint bailte, cosaint an timpeallacht faoi dulgais an rialtais áitiúl (mar atá i ngach comhphobail féinrialaithe). Murab ionann agus na réigiún eile (cósúil leis an tír Bascach) ta dulgais iomláin aici faoi báiliú cháin Tá 272 contaetha sa cheantar Navarra ach cónaíonn aon-trían den daonra sa phríomhchathair Iruña (Spáinnis Pamplona)

Cultúr Dúchais

Tá méascan cultúr i Navarra, tá tionchair an Bascach ag teacht óna sleibhte Piréineach agus ón méanmhuir tríd abhainn na Ebro. Ta gleann an Ebro go maith i gcómhair fás an cruithneacht, glasraí, fíon agus fiú crainn ológa cósúile le na hAragóine agus La Rioja. Ba chuid den Impireacht Rómhánach í agus sna méan aoiseann rinneadh é taifa den ríocht Tudela. I rith an Reconquista, bhog muintir an tuaisceart ó dheas. Sna Méanaoiseanna b'é corssbhealach í Iruña do na Bascaigh, Gasconaigh ó taobh thall na sléibhte Píréineach (an Fhrainc); agus cainteoirí Rómansúil.

Tá teanga na Bascaigh tar eis laghdaithe thar na blianta. Labhraítear an cánnúint Nabháiris sinsireach sa réigiúin seo. Go minic tá comhghaol idir móthúcháin Bascach agus labhairt na teanga. Go poiliciúl tagann labhairt na Bascais le naisiúnachas an Bascach le chéile, mar shampla tá páirtí mar Batasuna, Aralar, Eusko Alkartasuna EAJ-PNV nó Batzarre níos laidre sa tuaisceart ait a bhfuil labhairt na teanga níos coitianta. Páirtí eile a bhfuil sa réigiún Bascach ná na brainse aitiúl den PSOE, comh maith le paitithe réigiúnach mar an UPN (Unión del Pueblo Navarro) agus Convergencia de Demócratas Navarros.

Stair

Bhí Ríocht an Navaire ann ar feadh tamail agus d'fhás sé as an contae timpeall ar Pamplóna an príomhchathair traidisiúnta. Thosaigh sé nuair a throid an ceannaire Bascach Eneko Haritza in aigheadh na Francaigh, agus rinneadh Rí as. Bhí an Ríocht mar antaon ríocht neamhspleach Bascach go dtí gur tógadh í isteach sa Ríocht Castilla sa bhliain 1513.

Daonra & Riaracháin

Tá 272 bardais i Navarra le daonra iomláin 636,142 (2018). Tá aon trían den daonra ina gcónaí sa phríomhchathair, Pamplona nó leath den daonra ina gcónaí in a mórcheantar uirbeach (315,988). Níl aon bardais móra eile sa réigiúin. Níl ach 32,802 daoine ina gcónaí i Tudela.

Polasaí Fuinneamhach

Tá Navarra mar an ait is fearr san Eoraip de bharr a úsáid teicneolaíocht fuinneamh in-athnuaite. Tá pleanna aici le 100% fuinneamh in-athnuaite a bheith acu roimh 2010. By 2004 bhí 61% den fuinneamh mar fuinneamh in-athnuaite 43.6% ó 28 feirm ghaoithe 28, 12% ó uisce agus 5.3% bithmais agus bithghais. Freisin tá an monarchan chumhachtaigh fotovoltach is mó sa Spáinn (nó beagnach an cheann is mó)ag Montes de Cierzo de Tudela (1.2 MWp), agus na céadta cinn beaga.