Beirlín

Beirlín
Berlin (de)
Bratach Armas
Suíomh
52° 31′ N, 13° 23′ E
Stát ceannasach	an Ghearmáin
Iamhchríoch laistigh de	Brandenburg
Príomhchathair de	an Ghearmáin (1990–)
Daonra
Iomlán	3,782,202 (2023)
• Dlús	4,244.32 hab./km²
Teanga oifigiúil	an Ghearmáinis
Tíreolaíocht
Cuid de	Berlin-Brandenburg Metropolitan Region (en) agglomeration of Berlin (en)
Achar dromchla	891.12 km²
Suite i nó in aice le limistéar uisce	Spree, Großer Wannsee (en) , Lake Tegel (en) , Havel, Dahme, Müggelsee (en) , Aalemannkanal (en) , Neukölln Ship Canal (en) , Luisenstadt Canal (en) , Teltow Canal (en) , Landwehr Canal (en) , Westhafen Canal (en) , Gosen Canal (en) , Tegeler Fließ agus Berlin-Spandau Ship Canal (en)
Airde	34 m
Pointe is airde	Arkenberge (121.9 m)
Ar theorainn le	Brandenburg
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Alt-Berlin (en) , Beirlín Thoir agus Beirlín Thiar
Cruthú	1244
Eachtra thábhachtach	Fall of Berlin (en) (27 Deireadh Fómhair 1806) Cluichí Oilimpeacha an tSamhraidh 1936 (1936) Soviet air strikes on Berlin (en) (1941) Cath Bheirlín (1945) fall of the Berlin Wall (en) (9 Samhain 1989) Landesbank Berlin scandal (en) (2001)
Saoire phoiblí	Lá Idirnáisiúnta na mBan (8 Márta)
Eagraíocht pholaitiúil
Comhlacht reachtach	Abgeordnetenhaus of Berlin (en)
• Governing Mayor of Berlin (en)	Kai Wegner (2023–)
Údarás breithiúnach is airde	Cúirt Bhunreachtúil Stát Bheirlín
Eacnamaíocht
Buiséad	28,000,000,000 € (2018)
Aitheantóir tuairisciúil
Cód poist	10115–14199
Lonnaithe i gcrios ama	Central European Standard Time (GMT+1) (en)
Glaochód	030
Cód ISO 3166-2	DE-BE
Cód NUTS	DE3
German regional key (en)	110000000000
German municipality key (en)	11000000
Eile
Suíomh gréasáin	berlin.de

Is í Beirlín (Gearmáinis: Berlin) príomhchathair na Gearmáine, agus í ar an gcathair is mó sa tír sin, nó tá 3,496,293 duine ina gcónaí ansin (ó thús mí Meán Fómhair 2015); is ísliú é sin ón 4.5 mhilliún duine a bhíodh sa chathair roimh an Dara Cogadh Domhanda.

Stair

Tá lár stairiúil na cathrach suite idir na haibhneacha úd Spree agus Havel, agus an stát cónasctha úd Brandenburg á timpeallú ó gach taobh.

Bhí stádas Bheirlín Thiar ina cnámh spairne sna 1940idí. Sna tréimhse 1949-1990, bhí an chathair dealaithe ina dhá cuid, Beirlín Thoir agus Beirlín Thiar. Ba í Beirlín Thoir príomhchathair Dhaonphoblacht na Gearmáine, ach bhí stádas Bheirlín Thiar ina cnámh spairne. Ba é dearcadh mhuintir na cathrach féin gur ceann de stáit de Phoblacht Chónasctha na Gearmáine a bhí ann, ach ní raibh na cumhachtaí forghabhála, an tAontas Sóivéadach ach go háirithe, sásta glacadh leis seo. Ba é polasaí Dhaonphoblacht na Gearmáine, ach go háirithe, Selbständige Politische Einheit West-Berlin ("Slánaonad Polaitiúil Neamhspleách Bheirlín Thiar") a thabhairt ar an leath thiar den chathair.

C-47, aerfort Tempelhof, Aertharlú, 1949

Ar 24 Meitheamh 1948, d’ordaigh Stailín go ndruidfí gach bóthar, iarnród agus bealach uisce isteach go Beirlín Thiar. Tugadh ‘fadhbanna teicniúla’ mar fháth oifigiúil ar an chinneadh seo.

Sa bhliain 1949, tharla aertharlú chun Beirlín Thiar a shábháil. Tógadh dhá mhilliún tona earraí isteach le linn na tréimhse seo. Cuireadh deireadh leis ar 12 Bealtaine 1949..

Sa bhliain 1961, tógadh balla idir an dá leath den chathair.

Nuair a tháinig deireadh leis an gCogadh Fuar, ceann de na siombailí ba chumhachtaí don athrú mór seo ab ea an dóigh ar chuir an chosmhuintir an balla de dhroim an tsaoil.

Ar an 23 Eanáir 1990 thosaigh an rialtas sa Ghearmáin Thoir ag leagadh Bhalla Bheirlín chun na píosaí is fearr le graifítí a dhíol. Ar an 13 Meitheamh 1990 thosaigh saighdiúirí teorann sa Ghearmáin Thoir ag leagadh Bhalla Bheirlín go hoifigiúil.

Spórt

Mar gheall ar an spórt i mBeirlín, is iad Hertha BSC agus 1. FC Union Berlin a imríonn sa dara sraith, Zweite Bundesliga, na clubanna sacair a bhfuil an cáil is mó orthu. Tá clú agus cáil ar Alba Berlin mar fhoireann cispheile.

Íomhánna

• 
  An Reichstag, suíomh Pharlaimint na Gearmáine
• 
  An túr teilifíse i mBeirlín-Tiergarten.
• 
  Siegessäule (Colún an Bhua) i mBeirlín
• 
  Caisleán Charlottenburg i mBeirlín.
• 
  Geata Brandenburg
• 
  Balla Bheirlín sa bhliain 1986.
• 
  Balla Bheirlín sa bhliain 1989.
• 
  Potsdamer Platz i mBeirlín.
• 
  Gedächtniskirche (Eaglais cuimhneacháin)
• 
  Buddy Bär

Ceantair

Tá an chathair roinnte in dhá cheantar déag ar a dtugtar Bezirke nó Verwaltungsbezirke (ceantair riaracháin), mar seo a leanas:

Mitte Friedrichshain-Kreuzberg Pankow Charlottenburg-Wilmersdorf Spandau Steglitz-Zehlendorf Tempelhof-Schöneberg Neukölln Treptow-Köpenick Marzahn-Hellersdorf Lichtenberg Reinickendorf

Daoine mór le rá

Berlin-Mitte, ceartlár na cathrach.

• Friedrich II na Prúise, rí ar an bPrúis a rugadh i mBeirlín i 1712.
• Wilhelm von Humboldt, taidhleoir agus teangeolaí Gearmánach a bhásaigh i mBeirlín i 1835.
• Alexander von Humboldt, nádúraí is geografaí Gearmánach a rugadh i mBeirlín i 1769.
• Na deartháireacha Grimm, teangeolaithe Gearmánacha a bhásaigh i mBeirlín.
• Paul Heyse, scríbhneoir Gearmánach a rugadh i mBeirlín i 1830.
• Walter Adolph Gropius, ailtire Gearmánach a rugadh i mBeirlín i 1883.
• Marlene Dietrich, amhránaí agus aisteoir Gearmánach a rugadh i mBeirlín i 1901.

Féach freisin

• Balla Bheirlín
• Ollscoil Humboldt Bheirlín
• Conradh na Gaeilge, Beirlín
• Potsdam
• An Phrúis

Naisc sheachtracha

• Wikivoyage - Beirlín
• Berlin.de - Suíomh oifigiúil