Macgnímartha Finn
Scéal Fiannaíochta i Miotaseolaíocht na nGael is ea Macghníomhartha Fhionn (Sean-Ghaeilge Macgnímartha Finn).
Scéal[cuir in eagar | athraigh foinse]
Ag tús an scéil, mharaigh Goll mac Morna athair Fhionn, Cumall, ceannaire na bhFiann. Torrach a bhí Muireann bean chéile Cumhaill ag an am, agus rug sí mac ar an saol in am trátha, darb ainm Demne agus é óg. Agus imní orthu faoina shábháilteacht, chur siad an buachaill chuig deirfiúr Chumaill, an bandraoi Bodhmall, agus a comrádaí Liath Luachra. Thóg an bheirt bhanghaiscíoch é, agus chuaigh in éineacht leis ar chuid dá eachtraí, ina measc an eachtra inar thuill sé a leasainm, Fionn.
Tharraing a ghníomhartha níos mó aird agus é ag fás, agus sa deireadh, chuir a mháithreacha altrama ar shiúl é, ar eagla go bhfaighe fir Ghoill. I scéalta a leanas, insítear é i seirbhís an rí Bheanntraí, conas a aisghabh sé taisce Chumhaill á mharú Liath Luachra (carachtar eile ná a mháthair altrama), agus a theacht le chéile le na Fianna sean agus curtha as seilbh a throid in éadan a athair.
Insíonn sraith mór le rá eile conas a d'ith Fionn de thaisme an bradán feasa, a bhronnadh fios feasa don té a d'íosfadh é. Bhí Fionn i mbun staidéir faoin fhile Finn Eces, a bhí ag iarraidh an t-iasc a bhreith le seacht mbliana. I ndeireadh na dála, rug sé é, agus d'iarr sé ar Fhionn é a réitigh. Dhóigh Fionn a ordóg ar an iasc agus chuir sé isteach ina bhéal é, agus ar an dóigh sin, fuair sé bua fios feasa.
Chuaigh Fionn ar turas go Teamhraigh, a chuirtí trí thine gach Samhain ag Aillen na dTuath Dé Danann. Ní raibh ar chumas Ghoill nó na bhFiann é a chosc, toisc go gcuirtí Aillen gach éinne a chodladh le fonn draíochta. Tharraing Fionn anáil de nimh poison óna gha féin chun fanacht ina dhúiseacht, agus mharaigh sé Aillen. Nocht sé é féin sa chúirt ríoga, agus cheap an rí é mar cheannaire na bhFiann. D'éirigh Goll as dá thoil féin, agus rinne síocháin lena namhaid.
Téacsanna[cuir in eagar | athraigh foinse]
Is é Laud 610: folio 118Rb-121Va an lámhscríbhinn is tábhachtaí, cé go bhfuil an chríoch in easnamh, ag stopadh agus sídhe á iniúchadh ag Fionn roimh a thuras go Teamhraigh.[1]
Ba é Kuno Meyer a chuir Laud 160 in eagar don chéad uair in 1881, don iris na Fraince Revue Celtique.[2] De réir Meyer, is den 12ú haois an téacs.[2]
Cosúlachtaí[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tugadh faoi ndeara ag scoláirí cosúlachtaí idir leaganacha níos luaite de Macghníomhartha Fhionn agus scéalta faoi laoch na Rúraíochta, Cú Chulainn agus é óg.[3] Mar shampla, insíonn Macghníomhartha Chú Chulainn agus Tochmharc Eimhire, réamhscéalta de chuid Táin Bó Cuailgne, conas a fuair Cú Chulainn a leasainm, a teagasc leis an mbanghaiscíoch Scáthach, agus an chaoi a thuill sé a gha marfach, an Ga Boilg.
Foinsí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Jones, Mary. "The Boyhood Deeds of Fionn mac Cumhaill" ar maryjones.us.
- MacKillop, James (1998). Dictionary of Celtic Mythology. Oxford. ISBN 0-19-860967-1.
- Meyer, Kuno (1881). "Macgnimartha Find." In Revue Celtique, V, ll. 195–204, 508.