Camarún

Camarún
	République du Cameroun (fr)
Bratach	Armas
Aintiún	O Cameroon, Cradle of Our Forefathers
Mana	«Paix – Travail – Patrie» ; «Peace – Work – Fatherland» ; «Мир - труд - Родина» ; «All of Africa in one country» ; «Affrica Cyfan Mewn Un Wald»
Suíomh
	5° 08′ N, 12° 39′ E / 5.13°N,12.65°E
Príomhchathair	Yaoundé
Daonra
Iomlán	28,372,687 (2023)
• Dlús	59.68 hab./km²
Déamainm	Camarúnach
Teanga oifigiúil	an Fhraincis ; Béarla
Tíreolaíocht
Cuid de	Lár na hAfraice
Achar dromchla	475,442 km²
Suite i nó in aice le limistéar uisce	Loch Shead, Murascaill na Guine agus an tAigéan Atlantach
Pointe is airde	Mount Cameroon (en) (4,095 m)
Pointe is ísle	Bight of Biafra (en) (0 m)
Ar theorainn le	Poblacht na hAfraice Láir ; an Ghuine Mheánchriosach ; an Ghabúin ; Poblacht an Chongó ; Sead ; an Nigéir
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	United Republic of Cameroon (en) agus Cameroon (en)
Cruthú	1 Eanáir 1960
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	poblacht
Comhlacht feidhmiúcháin	Rialtas Chamarún
Comhlacht reachtach	Parlaimint Chamarún
• Uachtarán Chamarún	Ahmadou Ahidjo (1960–1982)
• Príomh-Aire Chamarún	Joseph Ngute (2019–)
Údarás breithiúnach is airde	Cúirt Uachtarach Chamarún
Eacnamaíocht
OTI ainmniúil	45,338,285,386 $ (2021)
Airgeadra	franc CFA na hAfraice Láir
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	West Africa Time (en) ; UTC+01:00 ; Africa/Douala (en)
Fearann Idirlín barrleibhéil	.cm
Glaochód	+237
Uimhir theileafóin éigeandála	112
Cód tíre	CM
Eile
Suíomh gréasáin	prc.cm…

Is tír san Afraic í Camarún. Is í Yaoundé an phríomhchathair.

Is iar-choilíneacht de chuid na Gearmáine, na Breataine agus na Fraince í.

Stair

Riail an choilíneachais

Ar an 12/13 Iúil 1884, ghlac an Ghearmáin seilbh ar Chamarún. Bhí an pobal roinnte ina threibheanna. Ar an 12 Iúil, shínigh na 'ríthe" (nó tréanfhir) Ndumbé Lobé Bell agus Akwa "Conradh' leis na comhlachtaí Gearmánacha^[1], 'Conradh Douala',^[2]^[3] Tugadh suas ceannasachta na tíre;^[4] níor thuig lucht na gCamarún céard a bhí i gceist gan dabht. An lá dár gcionn, dfhógair an consal Gearmánach go raibh an tír faoi smacht na himpireachta Gearmánaí.^[5] Ansin chuir lucht an choilíneachais an cur chuige 'scar agus treascair' i bhfeidhm.

Cuireadh tús le trádáil sa tír ag an am céanna; cheannaigh na hEorpaigh eabhar agus rubar ó na hAfaicigh, a cheannaigh iarann agus éadaigh ó na hEorpaigh.

Chuir an Maor Dominik garastún Gearmánach ar bun in Yaoundé sa bhliain 1895, agus cuireadh tús le misean agus scoil go gairid ina dhiaidh.

Cuireadh smacht na nGearmánach ar an tír ar ceal le linn an Chéad Chogaidh Dhomhanda. Thóg saighdiúirí ón bhFrainc agus ón mBreatain seilbh ar an tír le linn an chogaidh.Ina dhiaidh sin tugadh rialú an chuid de Chamarún ina bhfuil Yaoundé do na Francaigh. Mar sin, scoilteadh Camarún tar éis an Chéad Chogadh Domhanda. Tugadh cuid den tuaisceart don Bhreatain agus an chuid eile don Fhrainc.

Rinne na Francaigh príomhchathair Chamarún de Yaoundé sa bhliain 1922.

D'fhan Douala ní ba thábhachtaí go dtí 1957, ach chuaigh Yaoundé chun tosaí ar Douala as sin amach mar gheall ar fhadhbanna eacnamaíochta (géarchéim an chócó) agus ar mhíshuaimhneas polaitiúil faoin gcósta.

Neamhspleáchas

Bunaíodh Poblacht Chamarún sa bhliain 1960, nuair a bhain an chuid Fhrancach neamhspleáchas amach di féin.^[6]

Bunaíodh Poblacht Chónaidhme Chamarún an bhliain dár gcionn, 1961, nuair a tháinig an chuid dheisceartach den British Cameroons isteach.

Polaitíocht

Sa bhliain 2015, bhí na scórtha fuadaithe i ruathair i gCamarún ag an ngrúpa Ioslamach as an Nigéir, Boko Haram. Leanaí den chuid is mó a fuadaíodh san ionsaí trasteorann. 9Tá Camarún agus an Nigéir ag síneadh lena chéile).^[7]

I gCamarún inniu, tá na réigiúin ina labhraítear an Béarla ag iarraidh neamhspleáchas a bhaint amach ón gcuid eile den tír, ina labhraítear an Fhraincis.^[8]

Geilleagar

Tá earraí ann ar nós chaife, chócó, chopra, siúcra cána, agus rubar.^[9]

Tagairtí

↑ C. Woermann agus Jantzen et Thormanlen
↑ "Treaty of Protection with Chiefs of Cameroon Coast (1884)" (en-US). Black Central Europe (2016-05-06). Dáta rochtana: 2022-07-12.
↑ Marigoh Mboua Marcel Fondation. "Treaty of Douala" (en). www.facebook.com. Dáta rochtana: 2022-07-12.
↑ "Today we completely abandon our rights regarding the sovereignty, legislation and administration of our territory, ... We give this day our rights of sovereignty, the Legislation and Management of this Country entirely up... "
↑ "Jantzen & Thormählen" (as en) (2022-06-24). Wikipedia.
↑ "French Cameroon" (as en) (2022-07-01). Wikipedia.
↑ Nuacht RTÉ (2015-01-19). "Na scórtha fuadaithe i gCamarún" (as ga).
↑ Alex Hijmans (4 Deireadh Fómhair 2017). "Chruthaigh an raic faoin gCatalóin ar na meáin shóisialta dom gur ann do phribhléid an duine ghil" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2022-07-12.
↑ "Cameroon: Taming Waters for Health, Jobs in Yaounde". allAfrica.com.

[1] C. Woermann agus Jantzen et Thormanlen

[2] "Treaty of Protection with Chiefs of Cameroon Coast (1884)" (en-US). Black Central Europe (2016-05-06). Dáta rochtana: 2022-07-12.

[3] Marigoh Mboua Marcel Fondation. "Treaty of Douala" (en). www.facebook.com. Dáta rochtana: 2022-07-12.

[4] "Today we completely abandon our rights regarding the sovereignty, legislation and administration of our territory, ... We give this day our rights of sovereignty, the Legislation and Management of this Country entirely up... "

[5] "Jantzen & Thormählen" (as en) (2022-06-24). Wikipedia.

[6] "French Cameroon" (as en) (2022-07-01). Wikipedia.

[7] Nuacht RTÉ (2015-01-19). "Na scórtha fuadaithe i gCamarún" (as ga).

[8] Alex Hijmans (4 Deireadh Fómhair 2017). "Chruthaigh an raic faoin gCatalóin ar na meáin shóisialta dom gur ann do phribhléid an duine ghil" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2022-07-12.

[tamingwaters-9] "Cameroon: Taming Waters for Health, Jobs in Yaounde". allAfrica.com.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]