An Rúis

An Rúis
	Россия (ru); Российская Федерация (ru)
Bratach	Armas
	;
Aintiún	Amhrán náisiúnta Chónaidhm na Rúise (27 Nollaig 2000)
Mana	«Reveal your own Russia» ; «Datgelwch eich Rwsia eich hun» ; «Revela la teva pròpia Rússia»
Suíomh
	66° 25′ N, 94° 15′ E / 66.42°N,94.25°E
Príomhchathair	Moscó
Daonra
Iomlán	145,975,300 (2021)
• Dlús	8.55 hab./km²
Déamainm	Rúiseach
Teanga oifigiúil	an Rúisis
Reiligiún	neamh-shainchreidmheach
Tíreolaíocht
Cuid de	stáit iar-Shóivéadacha ; Oirthear na hEorpa ; dúliosta tearmann cánach an Aontais Eorpaigh (2023–)
Achar dromchla	17,075,400 km²
• Uisce	13 %
Suite i nó in aice le limistéar uisce	Muir Bhailt, an tAigéan Ciúin, an tAigéan Artach, an Mhuir Dhubh, Muir Chaisp, Muir Mheoid, Muir na Sibéire Thoir, Muir Barents, Chukchi Sea (en) , Shantar Sea (en) , Muir Chara, Pechora Sea (en) , Muir na Seapáine, Muir Bheiring, an Mhuir Bhán, Muir Ocatsc, Muir Laptaiv agus Queen Victoria Sea (en)
Pointe is airde	Mount Elbrus (en) (5,642 m)
Pointe is ísle	Muir Chaisp (−28 m)
Ar theorainn le	an Asarbaiseáin ; an tSeapáin ; an Iorua ; an Chóiré Thuaidh ; Stáit Aontaithe Mheiriceá ; an Mhongóil ; an Úcráin ; an Pholainn ; an tAontas Eorpach ; an Liotuáin ; an Chasacstáin ; Daon-Phoblacht na Síne ; an Bhealarúis ; an Laitvia ; an Eastóin ; an tSeoirsia ; an Fhionlainn ; an tSualainn
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Russian Soviet Federative Socialist Republic (en) agus an tAontas Sóivéadach
Cruthú	25 Nollaig 1991: Dissolution of the Soviet Union (en) (Dissolution of the Soviet Union (en) ) cúis leis seo Official name change (en)
Eachtra thábhachtach	ionghabháil na Crimé in 2014 (18 Márta 2014); Monetary reform in Russia, 1998 (en) (1 Eanáir 1998); Monetary reform in Russia, 1993 (en) ; 1998 Russian financial crisis (en) (1998); Céad Chogadh na Seisnia ; default (en) (17 Lúnasa 1998); ionradh na Rúise ar an Úcráin ; economic sanctions against the Russian Federation (en)
Saoire phoiblí	Russia Day (en) (12 Meitheamh); Lá Chosantóir na hAthartha (23 Feabhra); Lá Idirnáisiúnta na mBan (8 Márta); Lá Idirnáisiúnta na nOibrithe (1 Bealtaine); Victory Day (en) (9 Bealtaine); Unity Day (en) (4 Samhain); Lá Caille (1 Eanáir)
Éarlamh	Naomh Aindrias
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	super-presidential republic (en)
Comhlacht feidhmiúcháin	Rialtas na Rúise
Comhlacht reachtach	Tionól Feidearálach Chónaidhm na Rúise
• Uachtarán na Rúise	Boris Yeltsin (1991–1999)
• Príomh-Aire na Rúise	Mikhail Mishustin (2020–)
Údarás breithiúnach is airde	Cúirt Bhunreachtúil na Rúise
Eacnamaíocht
OTI ainmniúil	1,836,892,075,548 $ (2021)
Onnmhairí iomlána	337,800,000,000 $ (2015)
Airgeadra	rúbal na Rúise
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+02:00
Fearann Idirlín barrleibhéil	.ru, .рф, .рус agus .su
Glaochód	+7
Uimhir theileafóin éigeandála	112, 01, 02, 03, 101, 102 agus 103
Cód tíre	RU
Eile
Suíomh gréasáin	gov.ru

Is tír leath-Eorpach, leath-Áiseach í an Rúis (ainm oifigiúil: Cónaidhm na Rúise). Is í an tír is mó ar domhan, le hachar 17,075,400 km², beagnach dhá oiread níos mó ná an chéad tír eile, is é sin, Ceanada. Is í an t-ochtú tír is mó maidir le daonra. Is é Moscó an phríomhchathair. Is í an Rúisis an teanga oifigiúil, siúd is go bhfuil an dúrud teangacha eile á labhairt ag na mionlaigh ar fud na tíre.

Bhí sí ar an tír cheannasach in Aontas na bPoblachtaí Sóivéideacha Sóisialacha (APSS) agus is iomaí duine sa Rúis a airíonn uaidh cumhacht na Rúise sna laethanta a bhí. Is é Vladimir Putin uachtaráin den tír agus i 2022, rinne sé ionsú ar an Úcráin.

Stair

Príomhalt: Stair na Rúise

Déimeagrafaic

Teangacha

Labhraítear 100 teanga difriúla. Is í an Rúisis an t-aon teanga oifigiúil ach tá 27 teanga mhionlach atá aitheanta. De réir an daonáirimh sa bhliain 2002, bhí 142.6 milliún duine ábalta Rúisis a labhairt de na 143.8 milliún duine ar fad sa Rúis (99.1%). Is í an Tatairis an dara teanga is mó le 5.5 milliún cainteoirí. Is í an Úcráinis an tríú teanga is mó agus 1.8 milliún cainteoirí aici. Tá an Rúisis ar cheann de sé theanga oifigiúla na Náisiún Aontaithe.

Oideachas

Tá córas oideachais saor i gcóir gach duine mar chuid den bhunreacht. Ó 1990 tá córas 11 bhliain i réim. Sa bhliain 2004 chaith rialtas na Rúise 3.6% de GDP na tíre ar an oideachas.

Reiligiún

Níl aon daonáireamh oifigiúil i gcóir reiligiúin ach tá na figiúirí seo bunaithe ar suirbhéanna. I Lúnasa ceap ARENA gur Críostaithe iad (Ceartchreidmhaigh, Caitlicigh agus Protastúnaigh araon) iad 46% den daonáireamh. Ceapann Levada go bhfuil 76% den daonra sa Rúis ina gCríostaithe. De réir POF tá 65% ina Chríostaithe agus de réir PRC 73.6%.

Baineann timpeall 95% de pharóistí Ceartcreidmheacha sá Rúis leis an Eaglais Cheartchreidmheach Rúiseach.

Is iad an Chríostaíocht Cheartchreidmheach, Ioslam, Giúdachas agus Búdachas na reiligiúin traidisiúnta sa tír.

Is é Ioslam an dara reiligiún is mó sa Rúis. In iomlán tá 9,400,000 Moslamach sa Rúis (6.5%) i 2012 (níl an figiúr seo ró-chruinn mar ní chlúdaínn sé na Stáit Mhoslamacha traidisiúnta, .i. Chechnya agus Ingushetia. Seo hiad na stáit (a bhí clúdaithe sa suirbhé) le níos mó ná 10% Moslamach: Kabardino-Balkaria (49%), Bashkortostan (38%), KarachayCherkessia (34%), Tatarstan (31%), Yamalia (13%), Orenburg Oblast (11%), Adygea (11%) agus Cúige na hAstracáine (11%). Tá daonra Moslamach idir 1-2% sa chuid is mó de na stáit sa tSibéir.

Cultúr

Litríocht

Príomhalt: Litríocht na Rúise

Is í litríocht na Rúise litríocht na Rúise féin agus a cuid deoraithe, agus litríocht Rúisise na dtíortha a bhain leis an Rúis nó leis an Aontas Sóivéadach.