An Úcráin

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Jump to navigation Jump to search
Infotaula de geografia políticaAn Úcráin
Україна (uk)
Украина (ru) Edit the value on Wikidata
Bratach na hÚcráine Armas na hÚcráine
Bratach na hÚcráine Edit the value on Wikidata Armas na hÚcráine Edit the value on Wikidata
Aintiún Shche ne Vmerla Ukrainy i Slava, i volia (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Suíomh
Europe-Ukraine (disputed territory).svg Edit the value on Wikidata
 49°N 32°E / 49°N 32°E / 49; 32
Príomhchathair Cív Edit the value on Wikidata
Daonra
Iomlán 41,588,354 (2021) Edit the value on Wikidata
Teanga, nó leagan teanga An Úcráinis Edit the value on Wikidata
Tíreolaíocht
Cuid de Oirthear na hEorpa agus Post-Soviet states (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Achar dromchla 603,629 km² Edit the value on Wikidata
Pointe is airde Hoverla (en) Aistrigh (2,061 m) Edit the value on Wikidata
Pointe is ísle Inbhear Kuyalnik (−5 m) Edit the value on Wikidata
Ar theorainn le
An Bhealarúis
An Pholainn
An tSlóvaic
An Ungáir
An Rómáin
An Mholdóiv
An Rúis
An tAontas Eorpach Edit the value on Wikidata
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hÚcráine agus Ukrainian People's Republic (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Cruthú 9 century:  Kievan Rus' (en) Aistrigh
1648:  Cossack Hetmanate (en) Aistrigh
Samhain 7, 1917 (Julian):  Ukrainian People's Republic (en) Aistrigh
Márta 10, 1919:  Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hÚcráine
Lúnasa 24, 1991:  cúis leis seo Iarracht ar coup d'état san APSS i 1991
Eachtra barrthábhachtach
Cogadh na Rúise-Úcráinis
Euromaidan
Orange Revolution (en) Aistrigh
Declaration of Independence of Ukraine (en) Aistrigh (Lúnasa 24, 1991)
Declaration of State Sovereignty of Ukraine (en) Aistrigh (Iúil 16, 1990)
ionradh na Rúise ar an Úcráin Edit the value on Wikidata
Saoire phoiblí
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais semi-presidential system (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Comhlacht feidhmiúcháin Cabinet of Ministers of Ukraine (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Comhlacht reachtach Verkhovna Rada (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
• Uachtarán na hÚcráine Edit the value on Wikidata Volodymyr Zelensky (Bealtaine 20, 2019) Edit the value on Wikidata
• Príomh-Aire na hÚcráine Edit the value on Wikidata Denys Shmyhal (en) Aistrigh (Márta 4, 2020) Edit the value on Wikidata
Údarás breithiúnach is airde Cúirt Uachtarach na hÚcráine Edit the value on Wikidata
Eacnamaíocht
Airgeadra hryvnia (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama
UTC+02:00
UTC+03:00
Eastern European Time (en) Aistrigh
Europe/Kiev (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Fearann Idirlín barrleibhéil .ua (en) Aistrigh agus .укр (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Glaochód +380 Edit the value on Wikidata
Uimhir theileafóin éigeandála 112, 101 (en) Aistrigh, 102 (en) Aistrigh agus 103 (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Eile
Láithreán gréasáin ukraine.ua Edit the value on Wikidata

Tír is ea an Úcráin (Úcráinis: Україна, rómhánaithe: Ukrayina [ʊkrɐˈjinɐ]) suite in Oirthear na hEorpa.

Sanasaíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá teoiricí éagsúla ann maidir le bunús sanasaíoch an ainm Úcráin, ach is é an ceann is coitinne ná gur tháinig sé ó shean-nath Slavach le haghaidh "talamh críche, teorainn" .i. ó Sean-Slavais Oirthearach оукраина, díorthaithe ó na focail оy (u, "ag") + краи (krai, "imeall"), nó край (kraj, "talamh").

Tíreolaíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá an Úcráin ag críochantacht leis An Rúis, ar an taobh thoir agus thuaidh, leis An Bhealarúis san iarthuaisceart, leis An Pholainn, leis An tSlóvaic, leis An Ungáir ar an taobh thiar, leis An Rómáin, agus leis An Mholdóiv ar an taobh thiar theas, agus an Mhuir Dhubh agus an Mhuir Mheoid san deisceart agus san oir-dheisceart faoi seach.

Tá achar de 603,628 km2 (233,062 míle cearnach ) aici, rud a chiallaíonn gurb í an tír is mó í atá go hiomlán laistigh den Eoraip.

Daonra[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá 42.5 milliún duine ina gcónaí sa tír, 77.8 % díobh ina Úcráinigh eitneacha, le mionlaigh shuntasacha eile; Rúisigh eitneacha (17 %), Bealarúisigh, Tataraigh agus Rómánaigh.

Teangacha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is í an Úcráinis teanga oifigiúil na hÚcráine, agus í scríofa san aibítir Choireallach.

Bíonn Rúisis á labhairt go forleathan freisin.

Cultúr[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is í an Chríostaíocht Cheartchreidmheach Oirthearach an reiligiún ceannasach, agus chuaigh sé go mór i gcion ar ailtireacht, litríocht agus ceol na hÚcráine.

Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá daoine ina gcónaí i gcríoch na hÚcráine ar a laghad ar feadh 44,000 bliain. Tá seans maith ann gur thosaigh ceansú an chapaill anseo, agus freisin gur tír thionscnaimh na teangan Prota-Ind-Eorpaise í.

Sna meánaoiseanna, ba limistéar lárnach í de chultúr na nOir-Shlavach í, mar shampla, an stát cumhachtach 'Cív na Rúise'.

Tar éis í a bheith ilroinnte sa 13ú haois, bhí an Úcráin faoi réir coimhlinte, forlámhais agus deighilte ag cumhachtaí éagsúla. Tháinig Poblacht Chosacach chun cinn le linn na 17ú agus an 18ú aoiseanna, ach, thairis sin, d'fhan an Úcráin roinnte go dtí a comhdhlúthú isteach sa phoblacht Sóivéadach sa bhfichiú haois.

Bhain an Úcráin a neamhspleáchas amach sa bhliain 1991.

An réabhlóid Oráisteach, 2004

Tar éis gur tharla díscaoileadh an Aontais Shóivéadaigh, lean an Úcráin ag coimeád an dara fórsa míleata is mó san Eoraip, i ndiaidh na Rúise, nuair a chuirtear cúltacaí agus pearsanra paraimíleata san áireamh.

Chuir Parlaimint na hÚcráine a hUachtarán as oifig ar 22 Feabhra 2014 tar éis na míonna d'agóidí agus de chorraíl i measc an phobail. Thosaigh tréimhse fhada éiginnteachta de dhroim chaidreamh na hÚcráine leis an Aontas Eorpach, ar thaobh amháin, agus leis an Rúis, ar an taobh eile.

Ghabh an Rúis an Chrimé isteach inti féin sa bhliain 2014, ar cuid den Úcráin í ó cheart, go mídhleathach, gníomh a cháin an tAontas Eorpach[1].

Ar an 25 Samhain 2018, rinne an Rúis ionradh armtha ar thrí longa cogaidh de chuid na hÚcráine i gcaolas Ceirts.[2] Ghabh an Rúis smacht ar an Mhuir Mheoid mar sin, gníomh a cháin an tAontas Eorpach aon uair arís.

Ar adhmhaidin an 24ú Feabra 2022, d'fhógair Vladimir Putin, uachtarán na Rúise, "oibríocht mhíleata" leis an Úcráin a "dhímhíleatú".[3] Ní ba dhéanaí sa lá, thuairisc rialtas na hÚcráine go raibh an Rúis i ndiaidh seilbh a ghlacadh ar Shearnóbail.[4]

Polaitíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is poblacht í an Úcráin, faoi chóras leath - uachtaránachta le craobhacha reachtacha, feidhmiúcháin, agus breithiúnacha ar leith.

Ardeaglais Mhicil Naofa i gCív

Is stát aonadach é an Úcráin atá comhdhéanta de 24 oblast (cúige), agus cathair a bhfuil stádas speisialta aici: Cív, an phríomhchathair agus an chathair is mó,

Roimh 2014, bhí poblacht uathrialach amháin (an Chrimé) agus cathair a raibh stádas speisialta aici Sevastopol, ina mbíonn leaba ancaire in áirithe, faoi chomhaontú léasaithe, ag Cabhlach Rúiseach na Mara Duibhe.

Geilleagar[cuir in eagar | athraigh foinse]

Fómhar an arbhair, Volodymyr Orlovsky, 1882

Le fada, bhí an Úcráin ina ciseán aráin domhanda, mar gheall ar an ithir shaibhir. Sa bhliain 2011, bhí an Úcráin san tríú háit ar domhan i dtaobh onnmhairithe gráinne. Ina theannta sin, tá earnáil déantúsaíochta dea-fhorbartha aici, go háirithe i réimse an aeraspáis agus trealaimh thionsclaíochta.

Gailearaí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • Páirc náisiúnta dúlra Synevyr, Réigiún Zakarpattia

  • Eaglais i Zhytomyr

  • Slavne, Donetsk

  • Traein in Yenikale, an Chrímé

  • Odessa

  • Amharclann cheoldráma Odessa

  • Abhann na Dniepr i gCív

  • An Ardeaglais Chaitliceach i Lviv

Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. ↑ https://europa.eu/european-union/about-eu/history/2010-today_ga
  2. ↑ Alex Hijmans. "‘Tá mo chnaipe núicléach níos mó ná do cheannsa’ agus scéalta eile" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2019-01-13.
  3. ↑ "Ukraine-Russia crisis live news: Putin declares operation to ‘demilitarise’ Ukraine – latest updates" (en-GB). The Guardian.
  4. ↑ "Ukraine reclaims key military airport; Russian troops seize Chernobyl" (en).
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=An_Úcráin&oldid=1025977"