An Úcráin
 An Úcráin | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Україна (uk) Украина (ru)  | |||||
|
|||||
 | |||||
| Aintiún | Shche ne Vmerla Ukrainy i Slava, i volia | ||||
| Suíomh | |||||
| |||||
| Príomhchathair | Cív | ||||
| Daonra | |||||
| Iomlán | 41,588,354 (2021) | ||||
| Teanga, nó leagan teanga | An Úcráinis | ||||
| Tíreolaíocht | |||||
| Cuid de | Oirthear na hEorpa agus Post-Soviet states (en)  | ||||
| Achar dromchla | 603,550 km² | ||||
| Pointe is airde | Hoverla (en) (2,061 m) | ||||
| Pointe is ísle | Inbhear Kuyalnik (−5 m) | ||||
| Ar theorainn le | |||||
| Sonraí stairiúla | |||||
| Leanann sé/sí | Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hÚcráine agus Daon-Phoblacht na hÚcráine | ||||
| Cruthú | 9 century: Kievan Rus' (en) 1648: Cossack Hetmanate (en) Samhain 7, 1917 (Iúlach): Daon-Phoblacht na hÚcráine Márta 10, 1919: Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hÚcráine Lúnasa 24, 1991: cúis leis seo Iarracht ar coup d'état san APSS i 1991 | ||||
| Eachtra barrthábhachtach | Cogadh na Rúise agus na hÚcráine Euromaidan Orange Revolution (en) Declaration of Independence of Ukraine (en) (Lúnasa 24, 1991)Declaration of State Sovereignty of Ukraine (en) (Iúil 16, 1990)ionradh na Rúise ar an Úcráin | ||||
| Saoire phoiblí | |||||
| Eagraíocht pholaitiúil | |||||
| Córas rialtais | semi-presidential system (en) | ||||
| Comhlacht feidhmiúcháin | Cabinet of Ministers of Ukraine (en) | ||||
| Comhlacht reachtach | Verkhovna Rada (en) | ||||
| • Uachtarán na hÚcráine | Volodymyr Zelensky (Bealtaine 20, 2019) | ||||
| • Príomh-Aire na hÚcráine | Denys Shmyhal (Márta 4, 2020) | ||||
| Údarás breithiúnach is airde | Cúirt Uachtarach na hÚcráine | ||||
| Eacnamaíocht | |||||
| Airgeadra | hryvnia (en) | ||||
| Aitheantóir tuairisciúil | |||||
| Lonnaithe i gcrios ama | |||||
| Fearann Idirlín barrleibhéil | .ua agus .укр (en) | ||||
| Glaochód | +380 | ||||
| Uimhir theileafóin éigeandála | 112, 101, 102 agus 103 | ||||
| Fuaimniú | , , , agus | ||||
| Eile | |||||
| Suíomh gréasáin | ukraine.ua | ||||
.svg)
Tír is ea an Úcráin (Úcráinis: Україна, rómhánaithe: Ukrayina [ʊkrɐˈjinɐ]) suite in Oirthear na hEorpa.
Sanasaíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tá teoiricí éagsúla ann maidir le bunús sanasaíoch an ainm Úcráin, ach is é an ceann is coitinne ná gur tháinig sé ó shean-nath Slavach le haghaidh "talamh críche, teorainn" .i. ó Sean-Slavais Oirthearach оукраина, díorthaithe ó na focail оy (u, "ag") + краи (krai, "imeall"), nó край (kraj, "talamh").
Tíreolaíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tá an Úcráin ag críochantacht leis An Rúis, ar an taobh thoir agus thuaidh, leis An Bhealarúis san iarthuaisceart, leis An Pholainn, leis An tSlóvaic, leis An Ungáir ar an taobh thiar, leis An Rómáin, agus leis An Mholdóiv ar an taobh thiar theas, agus an Mhuir Dhubh agus an Mhuir Mheoid san deisceart agus san oirdheisceart faoi seach.
Tá achar de 603,628 km2 (233,062 míle cearnach ) aici, rud a chiallaíonn gurb í an tír is mó í atá go hiomlán laistigh den Eoraip.
Daonra[cuir in eagar | athraigh foinse]
Bhí 42.5 milliún duine ina gcónaí sa tír sa bhliain 2008, 77.8 % díobh ina Úcránaigh eitneacha, le mionlaigh shuntasacha eile; Rúisigh eitneacha (17 %), Bealarúisigh, Tataraigh agus Rómánaigh.
Teangacha[cuir in eagar | athraigh foinse]
Is í an Úcráinis teanga oifigiúil na hÚcráine, agus í scríofa san aibítir Choireallach.
Bíonn Rúisis á labhairt go forleathan freisin.
Cultúr[cuir in eagar | athraigh foinse]
Is í an Chríostaíocht Cheartchreidmheach Oirthearach an reiligiún ceannasach, agus chuaigh sé go mór i gcion ar ailtireacht, litríocht agus ceol na hÚcráine.
Is é 24 Lúnasa Lá Náisiúnta na hÚcráine, a dhéanann comóradh ar neamhspleáchas na tíre ón Rúis.[1]
Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tá daoine ina gcónaí i gcríoch na hÚcráine ar a laghad ar feadh 44,000 bliain. Tá seans maith ann gur thosaigh ceansú an chapaill anseo, agus freisin gur tír thionscnaimh na teangan Prota-Ind-Eorpaise í.
Sna meánaoiseanna, ba limistéar lárnach í de chultúr na nOir-Shlavach í, mar shampla, an stát cumhachtach 'Cív na Rúise'.
Tar éis í a bheith ilroinnte sa 13ú haois, bhí an Úcráin faoi réir coimhlinte, forlámhais agus deighilte ag cumhachtaí éagsúla. Tháinig Poblacht Chosacach chun cinn le linn na 17ú agus an 18ú aoiseanna, ach, thairis sin, d'fhan an Úcráin roinnte go dtí a comhdhlúthú isteach sa phoblacht Sóivéadach sa bhfichiú haois.
Bhain an Úcráin a neamhspleáchas amach ar 24 Lúnasa 1991.[1]
Tar éis gur tharla díscaoileadh an Aontais Shóivéadaigh, lean an Úcráin ag coimeád an dara fórsa míleata is mó san Eoraip, i ndiaidh na Rúise, nuair a chuirtear cúltacaí agus pearsanra paraimíleata san áireamh.
2014-2021[cuir in eagar | athraigh foinse]
Ghabh an Rúis an Chrimé isteach inti féin sa bhliain 2014, ar cuid den Úcráin í ó cheart, go mídhleathach, gníomh a cháin an tAontas Eorpach.[2]
Chuir Parlaimint na hÚcráine a hUachtarán as oifig ar 22 Feabhra 2014 tar éis na míonna d'agóidí agus de chorraíl i measc an phobail. Thosaigh tréimhse fhada éiginnteachta de dhroim chaidreamh na hÚcráine leis an Aontas Eorpach, ar thaobh amháin, agus leis an Rúis, ar an taobh eile.
Ar an 25 Samhain 2018, rinne an Rúis ionradh armtha ar thrí longa cogaidh de chuid na hÚcráine i gcaolas Ceirts.[3] Ghabh an Rúis smacht ar an Mhuir Mheoid mar sin, gníomh a cháin an tAontas Eorpach aon uair arís.
2022-[cuir in eagar | athraigh foinse]
Ar adhmhaidin an 24ú Feabra 2022, d'fhógair Vladimir Putin, uachtarán na Rúise, "oibríocht mhíleata" leis an Úcráin a "dhímhíleatú".[4][5]
Polaitíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]
Is poblacht í an Úcráin, faoi chóras leath - uachtaránachta le craobhacha reachtacha, feidhmiúcháin, agus breithiúnacha ar leith.
Is stát aonadach é an Úcráin atá comhdhéanta de 24 oblast (cúige), agus cathair a bhfuil stádas speisialta aici: Cív, an phríomhchathair agus an chathair is mó,
Roimh 2014, bhí poblacht uathrialach amháin (an Chrimé) agus cathair a raibh stádas speisialta aici Sevastopol, ina mbíonn leaba ancaire in áirithe, faoi chomhaontú léasaithe, ag Cabhlach Rúiseach na Mara Duibhe.
Geilleagar[cuir in eagar | athraigh foinse]
Le fada, bhí an Úcráin ina ciseán aráin domhanda, mar gheall ar an ithir shaibhir. Sa bhliain 2011, bhí an Úcráin san tríú háit ar domhan i dtaobh onnmhairithe gráinne. Ina theannta sin, tá earnáil déantúsaíochta dea-fhorbartha aici, go háirithe i réimse an aeraspáis agus trealaimh thionsclaíochta.
Gailearaí[cuir in eagar | athraigh foinse]
Páirc náisiúnta dúlra Synevyr, Réigiún Zakarpattia
Eaglais i Zhytomyr
Slavne, Donetsk
Traein in Yenikale, an Chrímé
Amharclann cheoldráma Odessa
Abhann na Dniepr i gCív
An Ardeaglais Chaitliceach i Lviv.
Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- ↑ 1.0 1.1 Nuacht RTÉ (2022-08-24). "Lá náisiúnta na hÚcráine" (as ga-IE).
- ↑ "Cóip cartlainne". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2018-06-15. Dáta rochtana: 2017-12-16.
- ↑ Alex Hijmans. "‘Tá mo chnaipe núicléach níos mó ná do cheannsa’ agus scéalta eile" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2019-01-13.
- ↑ "Ukraine-Russia crisis live news: Putin declares operation to ‘demilitarise’ Ukraine – latest updates" (en-GB). The Guardian.
- ↑ europa.eu (15 Márta 2022). "RIALACHÁN CUR CHUN FEIDHME (AE) 2022/427 ÓN gCOMHAIRLE". Dáta rochtana: Lúnasa 2022.