Jump to content

Bodhrán

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
WD Bosca Sonraí Uirlis CheoilBodhrán
Cineáldruma fráma
Aicmiú Hornbostel-Sachs211.311
Ó dhúchasÉire

Sampla fuaime
Ionstraimí gaolmharatambóirín

Is cnaguirlis Éireannach é an bodhrán( Fuaim bodhrán) .[1] Seinntear go minic é i gceol traidisiúnta na hÉireann.[2] Is druma fráma é.[2] Tá an druma fráma i measc na n-uirlisí ceoil is ársa.[3] I rangú uirlisí ceoil Hornbostel-Sachs, is é uimhir 211.321 é (Druma fráma le craiceann amháin).[4] Tá an bodhrán an-chosúil leis an tambóirín.[5]

Stair

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ní fios cathain a ceapadh an bodhrán. Tá go leor cosúlachtaí idir an bodhrán agus drumaí fráma ón Afraic Thuaidh agus ón Tuaisceart na hÁise.[6] D'fhéadfadh sé gur ceapadh an bodhrán i gceann amháin de na háiteanna seo.[6] Deirtear freisin, áfach, gur uirlis talmhaíochta a bhí ann ar dtús agus úsáideadh é ina dhiaidh sin mar uirlis cheoil.[7] Tá go leor cosúlachtaí idir an bodhrán agus tráidire craicinn a úsáidtear sa talmhaíocht chun síolta a scaradh ón gcáithleach.[8] I mBailiúchán na Scol ó dheireadh na 1930idí, tá tríocha tagairt don fhocal 'bodhrán' as trí chontae dhéag.[8] Baineann na tagairtí seo den chuid is mó leis an uirlis talmhaíochta nó le bodhaire. Ní thagraíonn ach tagairt amháin dó mar uirlis cheoil a úsáideann lucht an Dreoilín.[8] Ba bhannaí fear agus buachaillí iad lucht an Dreoilín, a chuaigh ó theach go teach ag seinm ceoil thraidisiúnta chun siamsaíocht a chur ar fáil do mhuintir na háite ar Lá Fhéile Stiofáin.[8] Tháinig tóir ar an mbodhrán toisc gur úsáideadh é mar bhuille don cheol a sheinn siad.[9] Baineadh úsáid as an mbodhrán freisin mar dhruma cogaidh ar feadh na staire.[7]

Tá an chéad tagairt scríofa don fhocal bodhrán le fáil i lámhscríbhinn a scríobhadh roimh thús an tseachtú haois déag.[10] Luaitear sa lámhscríbhinn seo fuaim an bhodhráin. Tá an chéad tagairt eile don fhocal bodhrán le fáil i ngluais a foilsíodh sa naoú haois déag.[10] Bailíodh na focail sa ghluais seo idir deireadh an ochtú haois déag agus tús an naoú haois déag.[10] Sa liosta focal seo, déantar cur síos ar an mbodhrán mar dhruma agus mar uirlis talmhaíochta.[10] Tá an chéad íomhá den bhodhrán le feiceáil i bpictiúr ola le Daniel Maclise de chóisir tí Oíche Shamhna i gContae Chorcaí.[10] Taispeánadh an pictiúr ola in Acadamh Ríoga Londan in 1833.[10] Is féidir duine atá ag seinm an bhodhráin a fheiceáil go soiléir san íomhá.[10] Taifeadadh fuaim an bhodhráin den chéad uair ar cheirnín sna 1920idí.[9] Tháinig tóir air i lár an fhichiú haois nuair a rinneadh athnuachan ar an tóir a bhí ar cheol traidisiúnta na hÉireann.[9] Bhí ról mór ag Seán Ó Riada i gcur chun cinn an bhodhráin.[7] Thóg sé an bodhrán isteach sa ghrúpa Ceoltóirí Cualann sna 1960idí agus chabhraigh sé seo le húsáid an bhodhráin a athbheochan.[11] In 1973, cuireadh tús den chéad uair le comórtas bodhráin ag Fleadh Cheoil na hÉireann.[8] Tá an comórtas bodhráin seo fós ar siúl.[12] In 2006, bhí Craobhchomórtas Bodhráin an Domhain ar siúl den chéad uair i gCiarraí.[13] Bhuaigh Colm Phelan é an bhliain sin agus ba é an chéad seaimpín domhanda den bhodhrán é.[13]

Tógáil

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Bodhrán

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Bodhrán le T-Bharra

Is éard atá sa bhodhrán fráma ciorclach adhmaid le craiceann ainmhí sínte thar thaobh amháin.[7] Go traidisiúnta, úsáideadh seithe gabhair nó craiceann caorach ach inniu tá sé níos coitianta craicne sintéiseacha a úsáid.[7] Mar sin féin, ní dhéanann craiceann sintéiseach an cineál céanna fuaime le craiceann ainmhithe.[14] De ghnáth bíonn trastomhas an bhodhráin idir 35 agus 40 ceintiméadar agus de ghnáth bíonn an doimhneacht idir 12 agus 15 cheintiméadar.[14] Tá méid an bhodhráin tábhachtach ionas gur féidir leis an seinnteoir é a sheinm i gceart. Bíonn tionchar aige freisin ar an bhfuaim a dhéanann sé.[14] Is féidir le barra tacaíochta roghnach a bheith ag bodhrán. Is féidir leis seo a bheith ina bharra aonair, T-bharra nó barra trasna.[14] Tugann an barra seo tacaíocht do lámh an tseinnteora nuair atá an lámh in aghaidh an chraicinn. Dá bhrí sin, is minic a roghnaíonn tosaitheoirí barra tacaíochta a bheith acu ar a mbodhrán chun é a dhéanamh níos éasca dóibh agus iad ag foghlaim.[14] Is féidir an barra tacaíochta a úsáid freisin chun an bodhrán a choinneáil agus tú i do sheasamh ag seinm é.[15]

Bodhrán Intiúnáilte

Mionathruithe Coitianta

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Féadann dálaí an atmaisféir an craiceann a scaoileadh nó a theannadh.[16] Rialaíonn teannas an chraicinn an fhuaim a dhéantar.[14] Má tá craiceann an bhodhráin teann, beidh sé ina chúis le ton ard.[17] Má tá craiceann an bhodhráin scaoilte, beidh sé ina chúis le ton íseal.[17] Dá bhrí sin, tá scriúnna ag go leor bodhrán nua-aimseartha chun cabhrú le teannas an chraicinn a athrú go dtí na leibhéil oiriúnacha, rud a chabhraíonn le nóta níos ceolmhaire a dhéanamh.[16] Úsáidtear eochair Allen de ghnáth chun na scriúnna a chasadh sna bodhráin intiúnáilte seo.[17] Is éard atá i gceist le mionathrú coitianta eile ná téip leictreach a chur timpeall imeall an bhodhráin chun fuaimeanna nach bhfuil ag teastáil a tharlaíonn ó chreathanna an chraicinn a laghdú.[16] Úsáidtear téip leictreach toisc go bhfuil sé déanta as rubar agus sínfidh sé de réir mar a athraíonn teannas an chraicinn.[16]

Bata

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Buailtear an bodhrán leis an lámh, nó le slat bheag ar a dtugtar cipín.[8] De ghnáth, is píosa díreach adhmaid láidir é ar nós adhmad ó chrann fuinseoige nó ó chrann cuilinn.[8] Is minic a bhíonn foircinn bhleibíneacha ar an gcipín.[8] Úsáidtear bata scuab freisin. Leis an mbata scuab, buailtear an druma leis na scuaba a tháirgeann fuaim níos boige.[18]

Conas an Bodhrán a Sheinm

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Sampla d'Fhuaim an Bhodhráin
Stíl Chiarraí

Is féidir an bodhrán a sheinm ar go leor bealaí éagsúla. De ghnáth seinntear an bodhrán agus tú i do shuí cé gur féidir é a sheinm agus tú i do sheasamh freisin.[19] Tá níos mó smachta ag seinnteoirí ar an mbodhrán má tá siad ag seinm agus iad ina suí mar is féidir leo an bodhrán a chur ar a nglúin.[19] Coinnítear an bodhrán go hingearach i lámh chlé an tseinnteora.[20] Cuirtear an lámh chlé ar an gcraiceann ar chúl an druma chun an fhuaim a mhaolú agus a athrú.[20] Má tá barra tacaíochta ann is féidir leis tacú leis an lámh. Tá an bodhrán buailte le lámh dheas an tseinnteora nó leis an gcipín atá ina lámh dheas.[20] Is féidir le seinnteoir ciotógach an bodhrán a choinneáil ina lámh dheas agus é a bhualadh lena lámh chlé más mian leo.[21] Tá stíleanna láimhe agus stíleanna bata éagsúla ann a úsáidtear chun an bodhrán a sheinm.

Stíl "Top-end"

Stíleanna Bata

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá go leor stíleanna bata éagsúla ann. Úsáideann stíleanna bata difriúla teicnící difriúla. Is é stíl Chiarraí an stíl bata is coitianta.[18] Leis an stíl seo, coinnítear an cipín ar an mbealach céanna le peann[15] agus úsáidtear dhá fhoirceann an chipín.[7] Stíl eile is ea stíl Iarthar Luimnigh.[18] Is éard atá i gceist leis seo, an cipín a chrochadh go hingearach ón lámh agus an bodhrán a bhualadh.[18] Ní úsáidtear ach foirceann amháin den chipín leis an stíl seo.[7]

Stíleanna Bata Eile

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá go leor stíleanna bata nua forbartha ag seinnteoirí bodhráin.[18] Tugtar an stíl "top-end" ar cheann de na stíleanna a forbraíodh.[22] Tá an stíl seo an-chosúil le stíl Iarthar Luimnigh. Leis an stíl "top-end", áfach, coinnítear an bata idir an ordóg agus an chorrmhéar agus is lúbtar na trí mhéar eile isteach i mbos na láimhe.[18] Tá timpeall bharr an bhodhráin buailte leis an mbata.[22] Is gnách go mbíonn bodhrán a sheinntear sa stíl seo níos lú le ceann druma níos tibhe.[22] Tá stíl eile a forbraíodh an-chosúil leis an stíl seo. Baineann sé le bun an bhodhráin a bhualadh, áfach.[22] Tugtar an stíl "bottom-end" ar an stíl seo.[22]

Stíleanna Láimhe

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá go leor stíleanna láimhe éagsúla ann freisin a úsáideann teicnící éagsúla. Úsáidtear na méara, an ordóg agus ailt na méar go coitianta chun an bodhrán a bhualadh.[18] Leis stíl Ros Comáin, seinntear an bodhrán le hailt na méar.[18] Tá stíl an Chláir an-chosúil leis seo. Ní úsáidtear ach an t-alt ar an gcorrmhéar, áfach.[18] Tá stíl Iarthar Chorcaí cosúil le stíl Ros Comáin freisin ach ní úsáidtear ach alt na hordóige agus an t-alt ar an méar bheag.[23]

Cothabháil

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ba chóir an bodhrán a stóráil in áit fhionnuar le gnáthleibhéal taise.[24] Má tá an bodhrán gan chosaint ón teas, is féidir leis an gcraiceann a bheith tirim. Is féidir leis an triomacht an craiceann a dhéanamh níos dolúbtha.[24] Má éiríonn an craiceann ró-dhaingean, is féidir leis scoilteadh nó tarraingt ó na bioráin a choinníonn é ina áit.[25] Bealach eile le cosc a chur ar chraiceann an bhodhráin ó bheith róthirim is ea ola nó oiriúntóir a chur ar an taobh seinnte den chraiceann ó am go chéile.[24] Is oiriúntóir coitianta é Lanailin a úsáidtear chun craicne bodhrán a chóireáil.[24] Má éiríonn an craiceann ar an mbodhrán tais agus má bhíonn sé scaoilte, is féidir é a dhéanamh níos teinne trína chuimilt go dian le bos na láimhe, nó le teas íseal.[25] Má éiríonn cúl an chraicinn salach, is féidir é a ní le huisce bog agus le leacht níocháin.[26] Is féidir é a ghlanadh le spúinse nó le héadach agus ba chóir é a fhágáil chun triomú thar oíche.[26] Glantar an cúl chun an salann agus salachar a bhaint a d'eascair as bos na láimhe atá sáithithe isteach sa chraiceann agus é á sheinm.[26] Mura ndéantar é a ghlanadh beidh an craiceann ag scoilteadh agus ag stróiceadh sa deireadh.[26]

Úsáid Idirnáisiúnta

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá an bodhrán níos coitianta in Éirinn ná in aon áit eile, ach tá tóir air i dtíortha Eorpacha eile freisin ar nós Albain áit a gcloistear é i gceol tíre.[27] Seinntear é freisin i Meiriceá agus i gcúigí i gCeanada ar nós Talamh an Éisc agus Labradar.[28]

Seinnteoirí Bodhráin

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá clú ar go leor daoine as an mbodhrán a sheinm. Tá Rónán Ó Snodaigh, atá ar dhuine de bhunaitheoirí an bhanna Kíla, aitheanta mar cheann de na seinnteoirí bodhráin is nuálaí.[29] Tá cáil ar Junior Davey as an mbodhrán a sheinm freisin. Bhuaigh sé craobh na hÉireann ar an mbodhrán cúig huaire ag Fleadh Cheoil na hÉireann.[30] Bhuaigh Aimee Farrell Courtney an chraobh dhomhanda ar an mbodhrán in 2010. Ba í an chéad bhean a bhuaigh an teideal seo.[31] Tá cáil ar Séan McCann, as Talamh an Éisc agus Labradar, as an mbodhrán a sheinm.[32] Chuidigh John Joe Kelly, atá ina bhall den bhanna ceoil Flook, leis an íomhá as dáta den bhodhrán a nuashonrú.[33] Bhí meas mór ar Paul Phillips mar sheinnteoir bodhráin.[34] Tá clú ar go leor eile as an mbodhrán a sheinm ar nós Tommy Hayes, a bhí ina bhall den bhanna ceoil Stockton's Wing, Peter Mercier a bhí ina bhall de na bannaí Ceoltóirí Chualann agus The Chieftains,[33] Kevin Conneff atá ina bhall reatha den bhanna ceoil The Chieftains,[35] Caroline Corr atá ina ball den bhanna The Corrs,[36] Kevin Crawford atá ina bhall den bhanna Lúnasa,[37] Christy Moore,[38] agus go leor daoine eile.

Amhráin ina gCloistear an Bodhrán

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá an bodhrán le cloisteáil in go leor amhrán cáiliúla ar nós "Galway Girl" le Ed Sheeran.[39] Tá os cionn 900 milliún sruth ag an amhrán seo ar Spotify.[40] Tá an t-amhrán le fáil ar a albam “Divide”.[40] Is féidir an bodhrán a chloisteáil freisin i leagan de "The Foggy Dew" le The Chieftains agus Sinead O'Connor.[41] Tá an t-amhrán le fáil ar an albam "The Long Black Veil" le The Chieftains.[41] Tá os cionn 12 milliún sruth ag an amhrán seo ar Spotify.[42] Is féidir an bodhrán a chloisteáil freisin i roinnt amhrán le The Corrs.[43] Is amhráin le The Corrs iad "When He’s Not Around" agus "Dreams" ina gcloistear an bodhrán.[43] Tá na hamhráin seo le fáil ar an albam "Talk on Corners".[43]

Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ "Bodhrán | Easy Online Lessons" (en-US). Online Academy of Irish Music. Dáta rochtana: 2021-02-01.
  2. ↑ 2.0 2.1 "Bodhran, Irish Frame Drum - Folkfriends en". folkfriends.com. Dáta rochtana: 2021-02-01.
  3. ↑ "Frame Drums | Pearl Drum" (eu). pearldrum.com. Dáta rochtana: 2021-02-05.
  4. ↑ Erich M. von Hornbostel, Curt Sachs (1961). "Classification of Musical Instruments: Translated from the Original German by Anthony Baines and Klaus P. Wachsmann". The Galpin Society Journal 14: 3–29. doi:10.2307/842168. ISSN 0072-0127. 
  5. ↑ "::bodhran-info:: - History". www.bodhran-info.de. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-02-03. Dáta rochtana: 2021-01-29.
  6. ↑ 6.0 6.1 David G. Such (1985). "The Bodhrán: The Black Sheep in the Family of Traditional Irish Musical Instruments". The Galpin Society Journal 38: 9–19. doi:10.2307/841276. ISSN 0072-0127. 
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 Rachel Brown (2020-05-06). "A guide to the Irish bodhrán drum" (en). IrishCentral.com. Dáta rochtana: 2021-02-03.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 "Bodhrán and Stick" (en). National Museum of Ireland. Dáta rochtana: 2021-02-04.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 Paraic McNeela. "The Bodhrán" (en). www.thebodhranmaker.com. Dáta rochtana: 2021-02-03.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 Liam Ó Bharáin. "Comhaltas: Bodhrán: its origin, meaning and history". comhaltas.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2012-06-05. Dáta rochtana: 2021-02-02.
  11. ↑ Sinéad Ní Fhathaigh & Deirdre Ní Chaomhánaigh (2010). "Fonn Ceoil". Fonn Ceoil. 
  12. ↑ "Entry Forms, Fleadh Rules and Guidelines" (en). Mayo Comhaltas. Dáta rochtana: 2021-02-15.
  13. ↑ 13.0 13.1 "Colm Phelan – www.goitse.ie". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-01-27. Dáta rochtana: 2021-02-12.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 "The Bodhrán Grade Tutor". bodhrangradetutor.com. Dáta rochtana: 2021-02-05.
  15. ↑ 15.0 15.1 Paul Marshall. "Bodhrán basic technique". www.drumdojo.com. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2020-01-28. Dáta rochtana: 2021-02-12.
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 Blaine Collins (2015-10-07). "Bodhran Page: History of the Irish Drum" (en-US). Celtic Music Instruments. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-05-07. Dáta rochtana: 2021-02-07.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 "Bodhran Care | Learn the Bodhran - Online Bodhran Lessons". www.learnthebodhran.ie. Dáta rochtana: 2021-02-11.
  18. ↑ 18.0 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5 18.6 18.7 18.8 "Styles of Play for the Bodhrán". www.ceolas.org. Dáta rochtana: 2021-02-08.
  19. ↑ 19.0 19.1 Blaine Collins (2015-10-19). "How to Play the Bodhran For Beginners: 5 Basic Steps" (en-us). Celtic Music Instruments. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-09-19. Dáta rochtana: 2021-02-08.
  20. ↑ 20.0 20.1 20.2 Andrew Proctor. "How to Play the Bodhran". freepercussionlessons.com. Dáta rochtana: 2021-02-09.
  21. ↑ Malachy Kearns. "Bodhran tutor:The Instrument and Playing". bodhran.com. Dáta rochtana: 2021-02-11.
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 22.4 MasterClass (2020-11-08). "How to Play the Bodhran: 4 Irish Bodhran Playing Styles". Dáta rochtana: 2021-02-10.
  23. ↑ "Tippers" (en-US). Parallelepipedish (2016-06-03). Dáta rochtana: 2021-02-10.
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 24.3 "Maintaining Your Bodhran". www.ceolas.org. Dáta rochtana: 2021-02-11.
  25. ↑ 25.0 25.1 "Bodhrán FAQ | Hobgoblin Music". www.hobgoblin-usa.com. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2017-08-24. Dáta rochtana: 2021-02-11.
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 26.3 "Taking care of your Bodhran - Brendan White Bodhrans" (en-US). Brendan White Bodhran - Buy Bodhran Online. Dáta rochtana: 2021-02-13.
  27. ↑ "Bodhrán - Scottish music - National 5 Music Revision" (en-GB). BBC Bitesize. Dáta rochtana: 2021-02-12.
  28. ↑ Alex Crocker (2016-07-14). "Interview with Bridget Bodhrans" (en). Shallibodhran. Dáta rochtana: 2021-02-13.
  29. ↑ "Kíla, playing a fusion of Irish and World Music, Profile, history, discography, tour dates, and merchandise". web.archive.org (2011-10-01). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2011-10-01. Dáta rochtana: 2021-02-11.
  30. ↑ "More Bodhrán Performers". www.ceolas.org. Dáta rochtana: 2021-02-12.
  31. ↑ "DIT Dublin Institute of Technology - World Bodhran Championship". www.dit.ie. Dáta rochtana: 2021-02-12.
  32. ↑ Joe Belanger (2018-04-05). "Great Big Sea's Séan McCann rolls back into London" (en-CA). lfpress. Dáta rochtana: 2021-02-15.
  33. ↑ 33.0 33.1 "5 Bodhrán Players You Should Know - McNeela Music" (en-US). blog.mcneelamusic.com. Dáta rochtana: 2021-02-12.
  34. ↑ "Amy Richter bodhran | athas" (en-US). athas | Irish Music from Milwaukee. Dáta rochtana: 2021-02-14.
  35. ↑ "Kevin Conneff – The Chieftains" (en-US). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2021-01-24. Dáta rochtana: 2021-02-11.
  36. ↑ peoplepill.com. "About Caroline Corr: Singer from Ireland and member of The Corrs (1973-) | Biography, Facts, Career, Wiki, Life" (en). peoplepill.com. Dáta rochtana: 2021-02-14.
  37. ↑ Siobhan Long (2009-06-12). "Trad" (en). The Irish Times. Dáta rochtana: 2021-02-14.
  38. ↑ Patricia O'reilly (1996-07-17). "The pulse of Irish music" (en). The Irish Times. Dáta rochtana: 2021-02-14.
  39. ↑ Kym Duignan (2019-04-01). "4 Famous Pop Songs that use Irish Traditional Instruments" (en-US). The Circular. Dáta rochtana: 2021-02-14.
  40. ↑ 40.0 40.1 "Ed Sheeran" (en). Spotify. Dáta rochtana: 2021-02-14.
  41. ↑ 41.0 41.1 "The Chieftains And Sinéad O'Connor" (en). RTÉ Archives. Dáta rochtana: 2021-02-14.
  42. ↑ "The Chieftains" (en). Spotify. Dáta rochtana: 2021-02-14.
  43. ↑ 43.0 43.1 43.2 "The Corrs Albums". softshoe-slim.com. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2019-07-30. Dáta rochtana: 2021-02-14.
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Bodhrán&oldid=1218478"