Ollamh Éireann

Ba theideal gairme d'Ard-fhile na nGael ab ea Ollamh Éireann (Sean-Ghaeilge Ollam^[1] Érenn).

Cúlra

File nó bard na litríochta nó na staire ab ea ollam ('is mó' go litriúil). Bhíodh a ollamh féin ag gach taoiseach nó tuath. Bhíodh ard-ollamh i ngach cúige, mar shampla, cúige na nUladh, ar comhchéim shóisialta le rí na cúige. Thar ollaimh na gcúigí, bhíodh Ard-Ollamh (Rí-Ollam, Rí-Eigeas, Príméces) nó "Ollamh Éireann" i réim, ó am go chéile ar a laghad.

De ghnáth taobh istigh de ríocht Éireann, thagadh an Rí agus an tArd-Ollamh don ríocht go léir as tuath ar leith, an ceann is cumhachtaí. I gcúige Uladh, bhítí in iomaíocht go dian le haghaidh na hard-chumhachta, agus ó am go céile malartaithe idir na sleachta iomaíocha clanna iomaíocha, Dál Fiatach agus Dál nAraidi.

Stádas sóisialta

B'ionann stádas sóisialta an Ollaimh Éireann agus an tArd-Rí, agus bhí aige féin a phálás agus lucht coimhdeachta, de ghnáth 30 ollamh i dteannta lena ngiollaí. De réir na dlíthe sómhara, bhí cead aige é féin a ghléasadh le héadaí sé-dhathach, maraon leis an rí. Choinnítí craobh óir thar chionn an ollaimh; bhíodh craobh airgid ag an ánradh, agus craobhacha cré-umha ag na filí eile.

Is léir gur leath-oidhreachtúil é an gairm, óir go ndeirtear i Uraicecht na Ríar ("Bunleabhar na gCoiníollacha", eag. Liam Breatnach, DIAS 1987) nach féidir ollamh a dhéanamh de dhuine acu amháin gurbh fhilí a ghealfhine (is é sin, dá mba fhilí iad a athair agus a sheanathair). Ar dtús, ceapadh an an t-ollamh ag an rí, ach faoin 6ú haois, thoghtaí é ag na hollaimh eile.

Seanscéalta

Sa scéal de chuid na Rúraíochta, "Immacallam in dá Thuarad"^[2] faightear tuairim is caint uaillmhianach an Ard-Ollaimh.

I scéal eile, "Tromdámh Guaire"^[3] nó "Imtheacht na Tromdhaimhe",^[4] tugtar cur síos glé ar an Ard-Ollamh i dteannta lena lucht coimhdeachta i mbun cuairt a thabhairt ar thaoisigh na dtuath.

I Leabhar Gabhála na hÉireann, insítear scéal faoi Ollamh Fodhla^[5]

Dualgais agus táillí

De réir nóis ársa, b'éigean do ríthe agus taoisigh bia agus síntiúis a thabhairt do bhuíonta fáin na n-ollamh, de ghnáth 30 ann, rud a bhíodh ina eire mór orthu. Dá ndiúltóidís, d'aorfaí iad.

Gaireadh Tionól Droma Ceat c. A.D. 575 chun dlíthe nua a chur i bhfeidhm um na n-ollamh a smachtú. Deirtear i bhForas Feasa ar Éirinn le Seathrún Céitinn go ndéana Naomh Colm Cille idirghabháil ar a son.

PríomhOllúna

Meánaois dhéanach

Giolla Ernain Ó Martain, bás 1218
Gofraidh Fionn Ó Dálaigh, bás 1387
Cearbhall mac Lochlainn Ó Dálaigh, bás 1405
Sean mac Fergail Óicc Ó hUiccinn, bás 1490
Paidin Ó Maol Chonaire, bás 1506
Seán mac Torna Ó Maol Chonaire, beo lár na 16ú haoise.

Féach freisin

Tagairtí

↑ ollam ar eDIL
↑ "BlueDomino". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 30 May 2015.
↑ "Tromdámh Guaire".
↑ Connellan, T. (1860). "The Proceedings of the Great Bardic Institution". O'Daly. Dáta rochtana: 29 May 2015.
↑ "Genealogical tracts, lch. 6" (1932). Stationery Office. Dáta rochtana: 28 November 2012.

[1] r eDIL

[danann-2] "BlueDomino". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 30 May 2015.

[ucc-3] "Tromdámh Guaire".

[google-4] Connellan, T. (1860). "The Proceedings of the Great Bardic Institution". O'Daly. Dáta rochtana: 29 May 2015.

[CommissionFirbis1932-5] "Genealogical tracts, lch. 6" (1932). Stationery Office. Dáta rochtana: 28 November 2012.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]