Seán Ó Riada
  | |
| Beathaisnéis | |
|---|---|
| Breith | 1 Lúnasa 1931 Áth Dara, Éire |
| Bás | 3 Deireadh Fómhair 1971 40 bliana d'aois Londain, England |
| Siocair bháis | Bás nádúrtha (Ciorróis) |
| Faisnéis phearsanta | |
| Scoil a d'fhreastail sé/sí | Coláiste na hOllscoile Corcaigh St Munchin's College (en)  |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | cumadóir, ceoleolaí |
| Tréimhse oibre | 1954 – |
| Seánra | Ceol traidisiúnta na hÉireann |
| Uirlis | Veidhlín |
| Lipéad ceoil | Shanachie Records |
| Teaghlach | |
| Páiste | Liadh Ní Riada, Peadar Ó Riada |
    | |
Is iomaí cáil atá ar Sheán Ó Riada (1 Lúnasa 1931 – 3 Deireadh Fómhair 1971), nó John Reidy mar a baisteadh air.[1] Cumadóir, ba é an chéad duine a rinne cóiriú ceolfhoirne ar cheol traidisiúnta na hÉireann. Is é a scríobh an ceol don aifreann Gaelach, ina bhfuil iomainn aitheanta ar nós Ag Críost an Síol agus an Ár nAthair. Scríobh sé an fuaimrian don scannán faisnéise Mise Éire.[2]
D’fhág a chuid ceoil ach a rian go láidir ar an náisiún Gaelach. Is dóigh gurb é an duine ba mhó a raibh tionchar aige ar athnuachan an cheoil thraidisiúnta in Éirinn sna 1960idí. D’athraigh a chuid oibre an meon a bhí i leith an cheoil thraidisiúnta in Éirinn ag an am. Rinne sé é sin trína rannpháirtíocht i gCeoltóirí Chualann, trína shaothar ceoil, a chuid scríbhinní agus a chuid craolachán ar an ábhar. Ní amháin ceoltóir ab ea Seán Ó Riada, ach freisin treoraí ar bhanna ceoil, ealaíontóir, scoláire, scannánóir agus Gaeilgeoir.
Óige[cuir in eagar | athraigh foinse]
Rugadh John Reidy mar ab ainm dó ar dtús i gCathair Chorcaí[3], agus d'aistrigh an teaghlach go hÁth Dara i gContae Luimnigh go gairid ina dhiaidh sin. Fuair sé a chuid meánscolaíochta i gColáiste Naomh Fionnbarra, Fearann Phiarais. Sheinneadh sé an veidhlín, an pianó agus an t-orgán agus rinne sé staidéar ar na clasaicí i gColáiste na hOllscoile, Corcaigh. Sa choláiste dó bhí sé ina reachtaire ar an gcumann fealsúnachta. Bronnadh céim air i 1952.
Sa bhliain chéanna deineadh stiúrthóir cúnta de i Raidió Éireann. Phós sé Ruth Coughlan i 1953. Sna tráthnónta bhíodh sé ag seinm le bannaí rince. I 1955 d’éirigh an Riadach as a phost gradamúil, agus chaith sé seal beag sa Fhrainc[4]. Agus é i mbun staidéir faoi Aloys Fleischman chum sé ceol avant-garde.
Chaith Seán cúig bliana ina dhiaidh sin ina stiúrthóir ceoil in Amharclann na Mainistreach. Taca an ama sin, i ndiaidh dó mórán machnaimh a dhéanamh ar an ábhar, d’athraigh sé a ainm ó John Reidy go Seán Ó Riada[5].
Le linn na bliana ina dhiaidh sin, chum an Riadach iliomad píosaí ceoil don cheolfhoireann dar teideal “Nomos”. Fágadh an tríú ceann gan a bheith críochnaithe agus thóg cuid de na cinn eile blianta le cur i gcrích.
Mise Éire[cuir in eagar | athraigh foinse]
Mar chumadóir clasaiceach ba é cumas an Riadaigh ceol a chumadh don amharclann agus don scannán. I 1959, scríobh sé an scór le haghaidh scannán faisnéise a bhí á chur le chéile ag George Morrison dar teideal “Mise Éire”. Tá cur síos sa scannán ar Éirí Amach na Cásca 1916.
Baineadh leas as an scór i go leor scannán eile agus tá sé le fáil i bhfoirm dlúthdhiosca faoi mar atá ceol scannán eile, “Saoirse” (1960) agus “An Tine Bheo”. Ó Riada féin a bhí ina stiúrthóir ar thaifeadadh cheol na scannán úd. Sna saothair seo, déantar foinn thraidisiúnta Ghaelacha agus amhráin ar an sean-nós a chomhcheangal le cóiriú ceolfhoirneach. Bhí a leithéid sin déanta cheana féin ag Ralph Vaughan Williams le ceol traidisiúnta Shasana. Ach sna 1950í ba bheag meas a bhí ag daoine ar an gCeol traidisiúnta na hÉireann. Rinne an Riadach a chéad iarracht ar amhrán Gaelach a chomhcheangal le ceol clasaiceach i 1958 nuair a rinne stáisiún raidió i gCorcaigh coimisiúnú ar shaothar gairid dá chuid. Bhain sé cáil náisiúnta amach le “Mise Éire” agus thug sin an deis dó tús a chur le sraith chlár raidió faoin teideal “Our Musical Heritage”. Mhol sé do dhaoine éisteacht le hamhrán sean-nóis faoi mar a d’éistfeadh páiste leis. .
Ceoltóirí Chualann[cuir in eagar | athraigh foinse]
Sa bhliain 1961 bhunaigh Ó Riada Ceoltóirí Chualann, buíon de cheoltóirí traidisiúnta ar mhó a cosúlacht le ceolfhoireann bheag ná le banna céilí.[6] Cé go mbídís ag seinm i hallaí coirme agus iad feistithe i gcultacha dubha, léinte bána agus carbhait dhubha, is foinn agus amhráin thraidisiúnta, Gaelacha a bhíodh á seinm acu. Sheinneadh Ceoltóirí Chualann cóirithe geala, scáineacha. Shuíodh an Riadach sa tulra láir ag casadh an bhodhráin, druma fráma láimhe agus gléas ceoil a bhí beagnach tréigthe ag lucht an cheoil thraidisiúnta. D’úsáideadh bannaí céilí drumaí bhanna snagcheoil. Theastaigh ón Riadach go mbeadh cláirseach sa ghrúpa, ach toisc nach raibh teacht ar a leithéid, sheinneadh sé féin an cruitchorda ina háit – an fhuaim ba ghaire d’fhuaim na cláirsí. Ba é Cathal Gannon a rinne an cruitchorda a sheinneadh Ó Riada ar bhonn rialta.
Bhíodh ceol tíre na hÉireann á sheinm ag grúpaí i dtábhairní thar lear ag an am sin.. Ach níor chuala muintir na hÉireann ceol traidisiúnta á sheinm ag grúpa ar an nós ‘ensemble’. Bhí cuid de bhaill Cheoltóirí Chualann ina mbaill de ghrúpa nua eile darb ainm ‘Na Chieftains’, grúpa a bhain cáil idirnáisiúnta amach ina dhiaidh sin.
Rinne Ceoltóirí Chualann taifeadadh ar fhuaimrian an scannáin “Playboy of the Western World” (dráma bunaidh de chuid John Millington Synge) i 1963. Sheinn siad é den uair dheireanach i 1969 agus eisíodh taifeadadh den cheolchoirm sin faoin ainm “Ó Riada sa Gaiety”.
Blianta deiridh[cuir in eagar | athraigh foinse]
I 1964 bhog Ó Riada go Gaeltacht Chúil Aodha in iarthar Chorcaí. Chuir sé ina luí ar a bhean, Ruth, an Ghaeilge a fhoghlaim laistigh de thrí mhí. Bhunaigh sé cór gutha fear ar ar thug sé “Cór Chúil Aodha”.
Thosaigh sé ag cur suime i gceol córach eaglasta agus chum sé ceol don Aifreann, ar a dtugtar “Aifreann Uí Riada”. Chuaigh sé go mór i gcion ar phobal na hÉireann agus go háirithe ar lucht labhartha na Gaeilge. Saothar eile dá chuid ab ea “Five Greek Epigrams” agus Holdlerin Songs”.
Chóirigh Ó Riada leagan ceoil le haghaidh fhilíocht Thomas Kinsella agus mar chúiteamh air sin mhol an file an Riadach trí véarsaíocht.
Bás[cuir in eagar | athraigh foinse]
Bhí laige ae géiniteach ag Ó Riada agus bhí sé tugtha don ól.[7] Bhuail cioróis an ae é.[8] Cailleadh é in Ospidéal an Rí i Londain, áit ar cuireadh é ag súil lena leigheas. Cuireadh é i reilig Naomh Gobnatan, Baile Mhúirne, Contae Chorcaí. Sheinn an píobaire cáiliúil Willie Clancy ag a shochraid.
Tionchar[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Rinne Nóirín Ní Riain, Mícheál Ó Súilleabháin srl staidéar i gColáiste na hOllscoile, Corcaigh faoi Seán Ó Riada.
- I 1996 rinne Kate Bush an t-amhrán “Mná na hÉireann” a thaifeadadh, amhrán a bhí cáiliúil de bharr a thaifeadta ag Ceoltóirí Chualann.
- Baineadh úsáid as leagan na Chieftains den amhrán “Mná na hÉireann” mar chuid den fhuaimrian don scannán Barry Lyndon.
Dioscliosta[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Seoda an Riadaigh / The Essential Collection (CD1 - Mise Éire, Saoirse & an Tine Bheo; CD2 – Ceoltóirí Chualann, CD3 - The Playboy of the Western World).
- Ó Riada sa Gaiety le Seán Ó Sé agus Ceoltóirí Cualann, 26 Bealtaine 1995 ASIN B000002VWP Gael Linn
- Seán Ó Riada: Orchestral Works (Mise Éire, Nomos Nos. 1&4, srl). Tagairt RTELYRICCD136, RTE
- Mise Eire (I Am Ireland) 1991 ASIN B000000DV0; ASIN B000FZERY0
- O'Riada's Farewell, ASIN B00002R0XH, Claddagh
Feach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]
Naisc sheachtracha agus leabhair[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Kinsella, Thomas & Ó Cannain, Tomas. Our Musical Heritage, Dolmen Press, 1982 ISBN 0-85105-389-0
- Tomás Ó Canainn agus Gearóid Mac an Bhua, Seán Ó Riada, a shaol agus a shaothar, 1993 agus i mBéarla, Seán Ó Riada: His Life and Work, Collins Press, 2003.
- Ainm.ie - Beathaisnéis
- Clár TG4: Seán Ó Riada - Mo Sheanathair,[9] 2021[10]
- Clár TG4: Peadar Ó Riada ar ghnéithe de shaol a athar, Seán Ó Riada
- Clár TG4: Seán Ó Riada – Litir ód Mhac, 2012[7]
Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- ↑ Diarmuid Breathnach agus Máire Ní Mhurchú. “Ó RIADA, Seán (1931–1971) | ainm.ie” (ga). An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge (Ainm.ie). Dáta rochtana: 2024-02-19.
- ↑ Bridget Bhreathnach (25 Aibreán 2024). "‘Dúirt mé leis nach raibh a fhios agam conas seinnt, bhí mé ag seinnt ag a shochraid mí níos déanaí’" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-04-27.
- ↑ "Sean O Riada (1931-71)". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 22 Meitheamh 2011.
- ↑ ” Fuair sé roinnt oibre sa Fhrainc ach ba bheag é. Ainm “
- ↑ .Tugtar cuntas i bhfad níos cruinne agus níos sonraithe de bhlianta luatha an Riadaigh sa bheathaisnéis a scríobh Tomás Ó Canainn.
- ↑ Ainm
- ↑ 7.0 7.1 Eoin English (2011-11-01). "‘Drinking not main reason for Ó Riada’s death’" (en). Irish Examiner. Dáta rochtana: 2024-04-26.
- ↑ "Composer Sean O Riada died from 'genetic liver weakness'". - Irish Independent, 2 Samhain 2011
- ↑ TG4 (2024). "Seán Ó Riada - Mo Sheanathair | Seinnteoir | TG4 | Irish Television Channel, Súil Eile" (as ga-IE).
- ↑ Breandán M Mac Gearailt (27 Nollaig 2021). "‘Seán Ó Riada: Mo Sheanathair’ – clár tábhachtach cuí a thugann fathach ceoil is cultúir chun cuimhne" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-04-27.