Neiptiún (pláinéad)

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
WD Bosca Sonraí Réad RéalteolaíochNeiptiún ♆
Cineálfathach oighir, pláinéad lasmuigh agus superior planet (en) Aistrigh
FionnachtaíUrbain Le Verrier[1]
John Couch Adams[1]
Johann Gottfried Galle[1]
Heinrich Louis d'Arrest Cuir in eagar ar Wikidata
Dáta fionnachtana23 Meán Fómhair 1846[4], Berlin Observatory (en) Aistrigh
EapainmNeiptiún
Réad tuismitheoraAn Ghrian
Réad linbh
AoisJ2000.0 Cuir in eagar ar Wikidata
Sonraí fithiseacha
Apaipsis4,537,039,826 km Cuir in eagar ar Wikidata
Pearaipsis4,459,753,056 km
(arg (ω): 44.96476) Cuir in eagar ar Wikidata
Ais mhór a4,503,443,661 km agus 30.06992276 AU[5]
Éalárnacht e0.009456[5]
Tréimhse fhithiseach P164.8 a agus 60,193.2 d
Tréimhse shionodúil367.49 d
Meán-Aimhrialtacht M256.228 °[6] Cuir in eagar ar Wikidata
Claonadh i1.77004347 ° ↔ éiclipteach
6.43 ° ↔ Solar equator (en) Aistrigh
0.72 ° ↔ invariable plane (en) Aistrigh[5]
Fad an nóid éirithigh Ω131.78422574 °[5]
Saintréithe fisiceacha agus réaltmhéadracha
Fad ón Domhan4,300,000,000 km (peirigí)
4,600,000,000 km (apaigí) Cuir in eagar ar Wikidata
Gameán: 24,622 km[7]
meánchiorcal: 24,764 km[7]
molach: 24,341 km[7] Cuir in eagar ar Wikidata
Trastomhas49,528 km[8] Cuir in eagar ar Wikidata
Leacú0.0171 Cuir in eagar ar Wikidata
Méid dhealraitheach (V)7.67 (banda V)
8 (banda V)[6] Cuir in eagar ar Wikidata
Trastomhas uilleach2.4 "[9]
Achar dromchla7,618,300,000 km²[6] Cuir in eagar ar Wikidata
Mais102,430 Yg Cuir in eagar ar Wikidata
Toirt62,540,000,000,000 km³[6] Cuir in eagar ar Wikidata
Meándlús1,638 g/cm³[6] Cuir in eagar ar Wikidata
Imtharraingt dromchla11 m/s²[6] Cuir in eagar ar Wikidata
Teocht an dromchla
meán
72 K Cuir in eagar ar Wikidata
Cuid degrianchóras lasmuigh Cuir in eagar ar Wikidata
Le cuid

Is é Neiptiún an t-ochtú pláinéad ón ngrian sa ghrianchóras, an 4ú pláinéad is mó. Bíonn Plútón níos gaire ó am go chéile de bharr a fhithis siúd a beith an-éalárnach[10] (ach ní rangaítear é sin mar phláinéad a thuilleadh; is abhacphláinéad é).

Airíonna[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá Neiptiún ag meánfhad 30.0 AD amach, agus tógann fithis iomlán 165 bliain.

Tá trastomhas 34,800km aige.

Rothlaíonn Neiptiún ar a ais le tréimhse 16.1 uair.

Fithis

As uisce is carraig leáite atá sé déanta, timpeallaithe le hatmaisféar de hidrigin, héiliam is meatán.

Bíonn spotaí dorcha ar a aghaidh, ina measc an Spota Dorcha Mór sa leathsféar theas. Taispeánann na spotaí neamhbhuana seo go bhfuil aimsir ghaofar chlamprach ar Neiptiún.

Tá Neiptiún giota beag níos lú ná Úránas agus is cosúil le leathchúplaí iad a mbeirt.

Stoirm ar Neiptiún

In aonaid réalteolaíocha (is ionann 1 AD agus an fad ón domhan don ghrian), is iad seo na príomhphláinéid is a meánfhad amach ón ngrian:

ach tá Neiptiún 30 AD amach ón ngrian.

Fionnadh[cuir in eagar | athraigh foinse]

Urbain Jean Joseph Le Verrier

Má tharlaíonn aon chlaonadh ón rian éilipseach, ciallaíonn sé sin go bhfuil réad eile i gceist freisin. Sin a tharla sna blianta 1845/1846: díreach tar éis do na réalteolaithe claonadh a bhrath i bhfithis Úránais, fionnadh Neiptiún.

Sa bhliain 1845, réamhinis John Couch Adams go raibh an pláinéad Neiptiún ann ó anailís a dhéanamh ar neamhrialtachtaí i ngluaisne Úránais. Ag an am céanna, réamhinis Urbain Jean Joseph Le Verrier go raibh leithéid Neiptiúin ann sula bhfacthas an pláinéad.

Johann Gottfried Galle

D'fhionn Johann Gottfried Galle an pláinéad Neiptiún, agus é ag obair i Réadlann Bheirlín, ar an 23 Meán Fómhair 1846.

De réir dlíthe Newton, ba chóir d'Úránas bheith in áit eile agus mar sin bhí Galle de thuairim acu go raibh pláinéad mór eile ann taobh amuigh d'Úránas. Fuarthas amach níos déanaí gur de thaisme a tharla na an fionnadh seo.

I 1989 ghlac an spásárthach Voyager 2 pictiúir shoiléire den phláinéad seo is a ghealacha. Chomh maith leis an dá ghealach a bhí ar eolas roimhe sin, Tríotón is Neiréid, fuarthas 6 cinn eile le fáinní. Faoi seo is eol go bhfuil 13 ghealach ag Neiptiún.

Voyager 2, 1989 agus Neiptiún

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. 1.0 1.1 1.2 Ráite i: A Short History of Astronomy. Údar: Arthur Berry. Foilsitheoir: John Murray. Teanga an tsaothair nó an ainm: Béarla na Breataine. Dáta foilsithe: 1898.
  2. URL tagartha: http://solarviews.com/eng/neptune.htm.
  3. Ráite i: A Short History of Astronomy. Údar: Arthur Berry. Foilsitheoir: John Murray. Teanga an tsaothair nó an ainm: Béarla na Breataine. Dáta foilsithe: 1898.
  4. Vasily Vitkovsky. "Q24466612" (as an Rúisis). 
  5. 5.0 5.1 5.2 5.3 Ráite i: Keplerian elements for approximate positions of the major planets. Teanga an tsaothair nó an ainm: Béarla. Dáta foilsithe: 15 Feabhra 2015.
  6. 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 URL tagartha: https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html.
  7. 7.0 7.1 7.2 Jürgen Oberst (4 Nollaig 2010). "Report of the IAU Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements: 2009" (as Béarla) (2): 101-135. doi:10.1007/S10569-010-9320-4. 
  8. URL tagartha: https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html. Object named as: Equatorial radius (1 bar level) (km): 24,764.
  9. NASA FACTS” (Béarla). NASA.
  10. Hussey, Matt - Fréamh an Eolais (Coiscéim 2011)
athraigh An Grianchóras
An GhrianMearcairVéineasAn GhealachAn DomhanMarsPhobos agus DeimosCeiréasAn príomhchrois astaróideachIúpatarGealacha IúpatairSatarnGealacha ShatairnÚránasGealacha ÚránaisNeiptiúnGealacha NeiptiúinPlútónGealacha PhlútóinHaumeaGealacha HaumeaMakemakeCrios KuiperErisDysnomiaAn diosca scaiptheScamall HillsScamall Oort
An Ghrian · Mearcair · Véineas - an Domhan - Mars · Ceiréas · Iúpatar · Satarn · Úránas · Neiptiún · Plútón · Haumea · Makemake · Eris