Arthur Wellesley, 1ú Diúc Wellington

Arthur Wellesley, 1ú Diúc Wellington
	;
Ainm sa teanga dhúchais	(ga) Arthur Wellesley, an chéad Diúc Wellington
Beathaisnéis
Breith	(en) Arthur Colley Wellesley; 1 Bealtaine 1769; Baile Átha Cliath (Ríoghacht Éireann)
Bás	14 Meán Fómhair 1852 ; 83 bliana d'aois; Walmer Castle, England (en)
Siocair bháis	Bás nádúrtha (Stróc)
Áit adhlactha	Ardeaglais Naomh Pól
Ceannaire teach na dtiarnaí
	3 Meán Fómhair 1841 – 27 Meitheamh 1846 ; ← William Lamb – Henry Petty-Fitzmaurice, Tríú Marcas Lansdowne →
Ceannaire teach na dtiarnaí
	17 Samhain 1834 – 8 Aibreán 1835 ; ← William Lamb – William Lamb →
Príomh-Aire na Ríochta Aontaithe
	17 Samhain 1834 – 9 Nollaig 1834 ; ← William Lamb – Robert Peel →
Rúnaí Baile
	15 Samhain 1834 – 15 Nollaig 1834 ; ← John Ponsonby – Henry Goulburn (en) →
Rúnaí Stáit do Ghnóthaí Eachtracha agus Comhlathais
	14 Samhain 1834 – 18 Aibreán 1835 ; ← Henry John Temple – Henry John Temple →
Seansailéir Ollscoil Oxford
	1834 – 1852
Príomh-Aire na Ríochta Aontaithe
	22 Eanáir 1828 – 16 Samhain 1830 ; ← Frederick John Robinson – Charles Grey, 2ú Iarla Grey →
Ceannaire teach na dtiarnaí
	Eanáir 1828 – Samhain 1830 ; ← Frederick John Robinson – Charles Grey, 2ú Iarla Grey →
Constábla an Túir
	1826 – 1852 ; ← Francis Rawdon-Hastings, 1st Marquess of Hastings (en) – Stapleton Cotton, 1st Viscount Combermere (en) →
Ambasadóir na Ríochta Aontaithe chun na Fraince
	1814 – 1815
Ball de Ríchomhairle na hÉireann
Ball de 4ú Parlaimint na Ríochta Aontaithe
	; Téarma parlaiminte: 4ú Parlaimint na Ríochta Aontaithe
Ball de 3ú Parlaimint na Ríochta Aontaithe
	; Téarma parlaiminte: 3ú Parlaimint na Ríochta Aontaithe
Ball Parlaiminte i bParlaimint na hÉireann
Ball de 2ú Parlaimint na Ríochta Aontaithe
Rúnaí Stáit Cogaidh agus Coilíneachtaí
	; ← Thomas Spring Rice, 1st Baron Monteagle of Brandon (en) – George Hamilton-Gordon →
Ball de Chomhairle Dhlíthiúil na Ríochta Aontaithe
Faisnéis phearsanta
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Coláiste Eton ; Beverley Grammar School (en) ; Scoil Ghramadaí Dhroichead Átha
Áit chónaithe	Caisleán an Daingin
Gníomhaíocht
Suíomh oibre	Londain
Gairm	polaiteoir, oifigeach míleata, taidhleoir, bretteur (en)
Tréimhse oibre	1787 –
Fostóir	Ollscoil Oxford ; Oifig Gnóthaí Eachtracha
Ball de pháirtí polaitíochta	An Páirtí Coimeádach (1834–); Páirtí na dTóraithe (–1834)
Ball de	An Cumann Ríoga ; Academy of Science for Public Utility (en)
Teangacha	Béarla
Gairm mhillteach
Géillsine	An Ríocht Aontaithe
Brainse míleata	Arm na Breataine
Céim mhíleata	marascal machaire (1813–)
Coinbhleacht	Cogaí Réabhlóideacha na Fraince, Cogaí Napoléon agus Cogadh na Saoirse
Eile
Teideal uasal	Prionsa Waterloo (1815–1852); Marcas Douro (1814–1852); Diúc Wellington (1814–1852); Marcas Wellington (1812–1852); Iarla Wellington (1812–1852); Bíocunta Wellington (1809–1852); Barún Douro (1809–1852); Diúc Victoria ; Diúc Ciudad Rodrigo
Teaghlach	Wellesley (en)
Céile	Catherine Wellesley, Bandiúc Wellington (1806–)
Páiste	Arthur Wellesley, 2ú Diúc Wellington, An Tiarna Charles Wellesley
Athair	Garret Wesley agus Anne Wellesley, Cuntaois Mornington
Siblín	Anne Smith, William Wellesley-Pole, Henry Wellesley, Richard Wellesley agus Gerald Valerian Wellesley
	Gradam a fuarthas (16 Iúil 1817) Knight Grand Cross of the Order of Saint Ferdinand and of Merit (en) ../... 42+ ;
	Síniú

Bhí Arthur Wellesley, an chéad diúc Wellington (1 Bealtaine 1769 - 14 Meán Fómhair 1852) ar dhuine de na saighdiúirí agus státairí ba thábhachtaí sa mBreatain i rith na naoú haoise déag.^[1]^[2]^[3]

Teach Mornington, i mBÁC, áit a rugadh Wellesley, is cosúil

Gníomhaíocht mhíleata[cuir in eagar | athraigh foinse]

Chaith sé tamall ina aide-de-camp do dhá Lord Lieutenant in Éirinn.

Throid Wellesley san Ísiltír agus san India, i gCath Seringapatam sa gCeathrú Cogadh Anglo-Mysore. Déanadh gobharnóir ar Seringapatam agus ar Mysore de ina dhiaidh sin.

Tharraing Wellesley cáil air féin mar ghinearál i leithinis na Spáinne agus na Poirtingéile i rith chogaidh Napoleon.

Tugadh grád marascal machaire (field marshall) dhó tar éis buanna in aghaidh na Fraince ag Cath Vitoria in 1813.

Tar éis dhíbirt Napoleon in 1814, chaith sé tréimhse ina ambasadóir chun na Fraince. Déanadh Diúc de. Bhí sé i gceannas ar an arm a bhuail Napoleon ag Cath Waterloo sa bhliain 1815, ceann de na comhraic is iomráití, agus is tábhachtaí, i stair na hEorpa.^[4] B'fhearr aithne ar an Mharascal Machaire Arthur Wellesley mar The Duke of Wellington in dhiaidh sin.

Príomhalt: Cath Waterloo

Príomh-aire[cuir in eagar | athraigh foinse]

Nuair a bhí sé fós óg, toghadh é ina fheisire i bParlaimint na hÉireann.

Chaith Wellesley dhá thréimhse ina phríomh-aire leis na Tóraithe, ar dtús idir 1828-30 agus arís in 1834.

Ba ea Wellesley a bhí ina phríomh-aire njuair a ritheadh an tAcht Faoisimh do Chaitlicigh (Fuascailt na gCaitliceach) sa bhliain 1829.

Bhí Wellesley ina phríomh-cheannasaí ar arm na Breataine go dtí gur cailleadh é in 1852.

Pearsanta[cuir in eagar | athraigh foinse]

In Éirinn a rugadh é, ag 24 Sráid Mhuirfean Uachtarach i mBaile Átha Cliath, i dTeach Morrington ag an am agus an t-óstán Merrion inniu. De phór uasal ba ea é, de shliocht lucht na cinsealachta Protastúnaí.

B'Éireannach é Wellington féin ach ní raibh sé iomlán ar a shuaimhneas lena fhéiniúlacht. “Because a man is born in a stable, that does not make him a horse”, ráiteas a leagtar air.

Mar oifigeach, bhí sé in Éirinn go minic chun saighdiúirí a earcú. Measadh gur Éireannaigh iad 30% dá shaighdiúirí Wellington in Waterloo. Agus mar gur tharla na himeachtaí seo i bhfad roimh an athrú mór teanga a bhain leis an nGorta Mór, is cinnte go raibh Gaeilge le clos. Fear ilteangach ba ea Wellesley, agus scileanna maithe cumarsáide aige.^[5] Mar sin, is cosúil go raibh an cúpla focal aige, ar a laghad.

Dóighiúil, láidir agus rachmasach, bhí na mná sa tóir ar Wellesley, agus ar an Duke níos déanaí. Agus fear mór ban a bhí i Wellesley chomh maith.

Phós Wellesley Kitty Pakenham san Eaglais Naomh George,^[6] i mBÁC ar 10 Aibreán 1806. Bhí beirt chlainne orthu ach d'éirigh sé scartha óna bhean agus leannáin luí go leor aige ar feadh a shaoil.

Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

↑ "Wellesley (Wesley), Arthur | Dictionary of Irish Biography" (en). www.dib.ie. Dáta rochtana: 2022-09-14.
↑ "The Duke of Wellington Called "the Beau"" (1861-04-27). Notes and Queries s2-XI (278): 339–339. doi:10.1093/nq/s2-xi.278.339j. ISSN 1471-6941.
↑ "This month in history: The funeral of the Duke of Wellington | The Gazette". www.thegazette.co.uk. Dáta rochtana: 2022-09-14.
↑ Breandán M Mac Gearailt (20 Meitheamh 2015). "Waterloo na nGael – léiriú snasta, machnamhach ar eachtra mhór" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2022-09-14.
↑ "Wellington: A Hero, His Earnings, and His Score on the Marriage Market | Regency Explorer" (en-US). Dáta rochtana: 2022-09-14.
↑ "St. George's Church, Dublin" (as en) (2022-07-24). Wikipedia.

[1] "Wellesley (Wesley), Arthur | Dictionary of Irish Biography" (en). www.dib.ie. Dáta rochtana: 2022-09-14.

[2] "The Duke of Wellington Called "the Beau"" (1861-04-27). Notes and Queries s2-XI (278): 339–339. doi:10.1093/nq/s2-xi.278.339j. ISSN 1471-6941.

[3] "This month in history: The funeral of the Duke of Wellington | The Gazette". www.thegazette.co.uk. Dáta rochtana: 2022-09-14.

[4] Breandán M Mac Gearailt (20 Meitheamh 2015). "Waterloo na nGael – léiriú snasta, machnamhach ar eachtra mhór" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2022-09-14.

[5] "Wellington: A Hero, His Earnings, and His Score on the Marriage Market | Regency Explorer" (en-US). Dáta rochtana: 2022-09-14.

[6] "St. George's Church, Dublin" (as en) (2022-07-24). Wikipedia.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

f p a Príomh-Airí na Ríochta Aontaithe
Breataine Móire	Walpole • Wilmington • Pelham • Newcastle • Devonshire • Newcastle • Bute • Grenville • Rockingham • Chatham • Grafton • North • Rockingham • Shelburne • Portland • Pitt Óg
Ríocht Aontaithe	Pitt Óg • Sidmouth • Pitt Óg • Grenville • Portland • Perceval • Liverpool • Canning • Goderich • Wellington • Grey • Melbourne • Peel • Melbourne • Peel • Russell • Derby • Aberdeen • Palmerston • Derby • Palmerston • Russell • Derby • Disraeli • Gladstone • Disraeli • Gladstone • Salisbury • Gladstone • Salisbury • Gladstone • Rosebery • Salisbury • Balfour • Campbell-Bannerman • Asquith • Lloyd George • Bonar Law • Baldwin • MacDonald • Baldwin • MacDonald • Baldwin • Chamberlain • Churchill • Attlee • Churchill • Eden • Macmillan • Douglas-Home • Wilson • Heath • Wilson • Callaghan • Thatcher • Major • Blair • Brown • Cameron • May • Johnson • Truss • Sunak