An Iaráin

An Iaráin
	ایران (fa)
Bratach	Armas
	;
Aintiún	Amhrán náisiúnta Phoblacht Ioslamach na hIaráine
Mana	«Takbir»
Ainmnithe in ómós	Aryan (en)
Suíomh
	32° N, 53° E / 32°N,53°E
Príomhchathair	Tehran
Daonra
Iomlán	86,758,304 (2022)
• Dlús	52.64 hab./km²
Déamainm	Iaránach
Teanga oifigiúil	an Pheirsis
Reiligiún	Ioslam
Tíreolaíocht
Cuid de	an Meánoirthear ; Iarthar na hÁise
Achar dromchla	1,648,195 km²
Suite i nó in aice le limistéar uisce	Muir Chaisp, Murascaill na Peirse agus Gulf of Oman (en)
Pointe is airde	Damavand (en) (5,610 m)
Pointe is ísle	Muir Chaisp (−28 m)
Ar theorainn le	an Afganastáin ; an Araib Shádach ; Poblacht Fhéinrialaitheach Nakhichevan ; Cuáit ; Óman ; Bairéin ; Catar ; an Tuircméanastáin ; an Asarbaiseáin ; an Phacastáin ; an Airméin ; an Tuirc ; an Iaráic ; Aontas na nÉimíríochtaí Arabacha
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Stát Impiriúil na hIaráine
Cruthú	224: (An Impireacht Shasánach); 1501: (Safavid Iran (en) ); 1785: (Qajar Iran (en) ); 15 Nollaig 1925: (Stát Impiriúil na hIaráine); 1 Aibreán 1979: (Rialtas na hIaráine); 247 "RCh": (An Impireacht Phairtiach); 550 "RCh": (An Impireacht Acaeiméineach)
Eachtra thábhachtach	Réabhlóid na hIaráine
Saoire phoiblí	Novruz (en) (1 Farvardin (en) ); Eid al-Ghadir (en) (18 Dhu al-Hijjah (en) ); Muhammad's first revelation (en) ; Islamic Republic Day (en) (12 Farvardin (en) ); Sizdah Be-dar (en) ; Tasu'a (en) (9 Muharram (en) ); Ashura (en) (10 Muharram (en) ); Arba'een (en) (20 Safar (en) ); Eid al-Fitr (2 Shawwal (en) ); Eid al-Adha (10 Dhu al-Hijjah (en) )
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	Poblacht Ioslamach agus stát aonadach
Comhlacht feidhmiúcháin	Rialtas na hIaráine
Comhlacht reachtach	Islamic Consultative Assembly (en)
• Supreme Leader of Iran (en)	Ruhollah Khomeini (1979–1989)
• Uachtarán na hIaráine	Masoud Pezeshkian (2024–)
Eacnamaíocht
OTI ainmniúil	359,096,907,773 $ (2021)
Airgeadra	rial na hIaráine
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+03:30 ; Iran Standard Time Zone (en) ; Asia/Tehran (en)
Fearann Idirlín barrleibhéil	.ir agus ایران.
Glaochód	+98
Uimhir theileafóin éigeandála	110, 115 agus 125
Cód tíre	IR
Eile
Suíomh gréasáin	president.ir…

Is tír in iardheisceart na hÁise í Poblacht Ioslamach na hIaráine. Tá teorainneacha aici leis an Airméin, an Asarbaiseáin agus an Tuircméanastáin sa tuaisceart, an Afganastáin is an Phacastáin san oirthear, agus leis an Tuirc is an Iaráic san iarthar. Tá uiscí na Murascaille roinnte leis an Araib Shádach, Cuáit, Catar, Bairéin agus Aontas na nÉimíríochtaí Arabacha.

Thugtaí an Pheirs ar an dtír san Iarthar go dtí an bhliain 1935. Ansin, d'iarr an ceann stáit Reza Shah Pahlavi ar na toscairí eachtrannacha an t-ainm úd an Iaráin a úsáid i gcomhfhreagras foirmiúil ón mbliain 1936 ar aghaidh. Tá achrann ann faoi láthair maidir le hainm oifigiúil na tíre. Sa bhliain 1979, bhunaigh an t-Ayatollah Ruhollah Khomeini poblacht Ioslamach faoi stiúir na n-iamám tar éis Réabhlóid Ioslamach na bliana sin agus is é Poblacht Ioslamach na hIaráine an t-ainm a úsáidtear ó shin i leith.

Déanann an comhlacht Iran Khodro an *Runna*. Comhlacht príobháideach a bunaíodh sa bhliain 1962 é IKCO.

Stair

Príomhalt: Stair na hIaráine

Geilleagar

Go dtí na 1960idí bhí geilleagar na hIaráine bunaithe ar an talmhaíocht sa chuid ba mhó. As sin amach rinneadh iarracht an tionsclaíocht a fhorbairt, go mórmhór táirgeadh peitriceimiceán, teicstílí (in Isfahan go háirithe), ábhar tógála, feithiclí, gléasanna leictreacha agus leictreonacha, páipéir agus táirigí bia.

I ndiaidh na Réabhlóide Ioslamaí sa bhliain 1979, bhí titim an-mhór san infheistíocht eachtrannach i ngeilleagar na tíre agus thit an tóin as an turasóireacht go hiomlán, beagnach. Mar bharr ar an donas, rinne an cogadh leis an Iaráic an-dochar don ghníomhaíocht eacnamaíoch sa tír agus ní dhearna praghsanna marbhánta an artola aon mhaitheas di ach an oiread. Tháinig an tsíocháin ar ais faoi dheireadh na 1980idí. fFaoin bhliain 1995 bhí geilleagar na tíre ag fás ag ráta 2.5% sa bhliain. Chuaigh praghas an artola in airde arís ag tosnú sa bhliain 2003.

Sa bhliain 2005, d’eascair 11.6% den olltáirgeacht intíre (OTI) ón talmhaíocht agus 30% den daonra ag brath uirthi lena mbeatha a shaothrú. Cruithneacht agus eorna an dá bharr is tábhachtaí. In oirthuaisceart na tíre tá saothrú an chadáis fairsing agus mar i gcéanna leis an rís sna ceantracha riascacha in aice Mhuir Chaisp. Saothraítear an tobac, an tae agus biatais siúcra freisin. I measc torthaí na tíre, áirítear líomóidí an tuaiscirt, fíonchaora, úill, piorraí agus péitseoga an réigiún láir agus dátaí na gceantracha in aice na Murascaille. Tá cáil ar an Iaráin as a cuid torthaí tíortha, go mór mór na cnónna pistéise.

Tá iascaireacht ar siúl feadh na gcóstaí, theas agus thuaidh. Tá tóir ar eochraí an bhradáin fearna (caibheár) ón Muir Chaisp. San iarthuaisceart tógtar caoirigh agus gabhair, chomh maith le cuid bó. Tógtar camaill ann go fóill freisin agus iad in úsáid le haghaidh iompair agus spóirt.

Is é an peitriliam an acmhainn nádúrtha is tábhachtaí sa tír; is é an gás nádúrtha an darna ceann. Faightear an peitriliam agus an gás in iardheisceart na tíre. Sa bhliain 2005 rinneadh 1 mhilliún gluaisteán san Iaráin den chéad uair. Is é Iran Khodro (IKCO) an déantóir gluaisteán is mó sa Mheán Oirthear. Tá roinnt comhfhiontar curtha ar bun ag an gcomhlacht le Renault agus comhlachtaí eile ar cheithre mhór-roinn ar fud an domhain.

Is iad bia, innealra, trealamh iompair, iarann agus cruach na rudaí is mó a iompórtálann an Iaráin. Is iad an t-artola, rugaí urláir, torthaí tíortha, agus ainmhithe feirme na rudaí is mó a easpórtálann an tír.

Polaitíocht

Faoi Bhunreacht na hIaráine, grúpa cléireach tofa a roghnaíonn an t-ard-cheannaire.^[1]

Féach ar: Polaiteoirí Iaránacha

Tagairtí

↑ "Cúig lá dobróin fógartha d’uachtarán na hIaráine a maraíodh i dtuairt héileacaptair" (ga-IE). Tuairisc.ie (2024-05-20). Dáta rochtana: 2024-05-20.

[1] "Cúig lá dobróin fógartha d’uachtarán na hIaráine a maraíodh i dtuairt héileacaptair" (ga-IE). Tuairisc.ie (2024-05-20). Dáta rochtana: 2024-05-20.

[1]