Leabhar Fhear Maí

Is lámhscríbhinn Ghaelach de chuid an 14ú go 16ú haois é Leabhar Fhear Maí, aitheanta chomh maith mar Leabhar de Róiste. Caomhnaítear é i nAcadamh Ríoga na hÉireann, ARÉ LS 23 É 29.

Stair

Scríobhadh an leabhar as MeánGhaeilge san 15ú haois ag go leor scríobhaithe. Tá 238 leathanach ann, ina bhfuil scéalta, startha agus beathaisnéisí éagsúla. Fuair James Henthorn Todd an leabhar i 1858, agus mhol sé an teideal "Leabhar de Róiste", óir go bhfuil a lán dá ábhair faoi stair an teaghlaigh sin. Luaitear Daithí [Mór] mac Muiris mac Seán de Róiste mar phatrún.

Ábhair

Achoimre bunaithe ar Todd. Leanann na huimhreacha fóilió le huimhriú breise Eugene O'Curry, mar a fhaightear i as in Todd; luann 'a/b' dhá taobh an leathnaigh.

Fóilió	Teideal nó incipit SeanGhaeilge	Teideal Nua Ghaeilge	Nótaí ábhair
1-8	Lebor Gabála Érenn	Leabhar Gabhála na hÉireann'	Cuid de Leabhar Gabhála, ina measc tús bíobalta na seanscéalta faoi Pharthlán agus Neimheadh
9-23		"Leabhar Fhear Maí" (De réir Todd)	Uimhrithe ó lch. 22, a chuireann le fios go bhfuil roinnt leathnach ar iarraidh. San áireamh sna hábhair tá "Seanscéal Mhór Mhumham", agus "Éalú Ruithcearna le Cuana mac Cailcin"
24	Bai Fingen mac Lucta aidchi Samna i nDruim Fingin		Scéal faoi caoga wonders witnessed nuair a tógadh Conn Céadchathach ar an saol, inste le Fingen mac Luchta, rí na Mumhan
25	Cia so agras coir um Cruachain		Dán maidir le ceart fhlaitheas Chonnacht
26	Mor loites lucht an indluig	Mór a loiteann lucht na béadcainte	Dán
27	Baile suthach Sith Emhna	Baile suthach Sí Eamhna	Ag moladh Raghnall mac Gofraidh, Rí na nOileán
28	Gerr o dob inghill mna Mumhan		Meastar gur caoineadh é ar Shiobhán iníon Chormaic mhic Cárthaigh
29-31	Incipit Cath Crinda	Tús Cath Chrionna	Teacht chun cinn de Chormac mac Airt mar Ard-Rí
32	Bruíden Meic dareo annso sísana	Bruíon mic Daire anseo thíos	Éirí amach na nAtheach-Tuath in éadan mhuintir Mhíl Easpáine
33a	Aní diaroibe in Ces for Ultaibh só sis	Ceas na hUlaidh anseo thíos
33b	Cinaeth Ó hArtigan cecinit		Dán a insíonn básanna agus adhlacthaí na seachtar mac Aodha Sláine
33b	Fothad na Canoine cecinit		Dán a insíonn teach i réim Aodha Oirní mar Ard-Rí sa bhliain 793
34b	Indarba Mochuda ar Raithin	Ionnarbadh (díbirt) Mhochuda as Raithin
38-42	Betha Sain Seoirsí	Beatha San Seoirse
42b-43	Scél Saltrach na Muice	Scéal Saltrach na Muice
44-48			Léirscrios Iarúsailéim faoi Vespasian agus Titus
48b		Dán doléite
49-50	Tochmarc Treblainne	Tochmharc Treabhlainne	Suirí Threabhlainne, iníon Cairbre Niafar, Rí na Laighean, le Fraoch Mac Fidheach na bhFear Boilg
51			Scéal faoi Chairbre Crom, rí Uí Mhaine, a dhúnmharú his murder, agus restoration ag Naomh Ciarán Chluain Mhic Nóis
51b-55			Beatháisnéis Choinn Chéadchathaigh
56			Dán ardmholta ar David mac Muirís de Róiste, Tiarna Fhear Maí
57a	Aroile duine truagh bocht		Scéal faoi fhear bocht agus rí Dáiví
57a	Ceitre hairdi an domain; toir, tiar, ter, tuaigh	Ceithre aird an domhain: thoir, thiar, theas, thuaidh	Scéal faoi ceathrar (maidir le pointí an chompáis) a mhair i rith na Díle
57a	Dá mac amhra...		Seanscéal maidir le Rí Dáiví
57a-58a	Bo bí aroile urraíghi		Beatha agus mairtíreacht Naomh Juliana
58a	Tuaruscbail Iudáis Scairioth	Tuarascáil Iúdáis Isceiriót	Maidir le seanscéal faoi Naomh Breandán
58b	Mearugud Clereach Coluimcille		Dhá thuras bheirt chléireach Cholm Chille
59b	Beatha Bairre Corcaídhe annso sís	Beatha Bharra Chorcaí
60a-61b	Beata Molaga	Beatha Molagha
61b	Ectra Cormaic macAirt	Eachtra Chormaic Mhic Airt
62b	Acso ant adhbhar fanabar Domnach Crom Dubh	Anseo an t-ábhar faoi Dhomhnach Chrom Dubh	Tale on origin of the name Crom Dubh Sunday
63-72a			Cur síos ar bheatha Chríost, agus eachtraí impirí Rómhánacha go dtí Scrios an Teampaill faoi Titus
72a	Aroile oglach do bí in abdaine Drumanaigh	Oglach a bhí ina ab Drumhanaigh	Scéal grinn
72b-73a	Da bron flatha nime...		Beathaí Elias agus Enoch
73a			Sleachta as beatha Naomh Ambróis
73b			bán
74-74b	Gabum dechmadh ar ndana		Dán creidimh den 13ú haois le Donnchadh Mór Ó Dálaigh, ba Mhainistir Bhuille (neamhiomlán)
75a	Garb eirge idhna bhratha		Dán Lá an Bhreithiúnais le Donnchadh Mór Ó Dálaigh
75a	O Mhuire, a mathair ar nathar	Ó Mhuire, a mháthair ár n-athar	Dán
76b	Mianna Cormaic mic Airt	Mianta Chormaic mhic Airt	Dán
76b	Gearoid Iarla dochum na Fuatha bega sosiis		Dán luaite le Gearóíd, ceathrú ialra Deasmhumhan (bás 1397)
77a	O mnaib ainmnighther Eri	Ó mhná ainmnítear Eri	Ardmholadh ar bhean chéile David mac Muirís de Róiste, iníon Uí Bhriain
77b	Eogan mac Conchobair hi Dalaighe	Eoghan mac Conchúir Úi Dhálaigh	Ardmholadh ar bhean chéile David mac Muirís de Róiste, iníon Uí Bhriain
78	Cerball mac Conchobhair i Dhalaige	Cearbhall mac Conchúir Uí Dhálaigh	Ardmholadh ar bhean chéile David mac Muirís de Róiste, iníon Uí Bhriain
79a	A tegh beg tiaghar a tegh mór	Ó theach beag, téitear go teach mór	Ardmholadh ar Dhiarmaid Ó Briain
79b	Cath almhaine so	Cath Almhain anseo	Próis
80b	Longarad Coisfhind amuig Tuatha..	Longarad Coisfhionn amuigh faoin tuath
Roinnt leathanaigh ar iarraidh
85a-88b	Feacht naen dandeachadh Fiachna Find mac Baedain meic Murcertaigh meic Muredhaigh	Feacht (turas) naen dandeachadh Fiachna Fionn mac Baodáin mhic Muircheartaigh mhic Muireadhaigh	Beatha Mhongáin mhic Fhiachna, Rí na nUladh, den 6ú haois. Leagan de Echtrae Mongain maic Fiachna
89a-	Feacht naen da roidhe conn .c. cathach mac Feidhlimigh rectmair mic Tuathail techtmair mic Feradaigh find fechtnaig..	Feacht naen da rí Conn Céadchathaigh mac Feidhlimí Reachtmhair mhic Tuathail Teachtmhair mhic Fearadaigh Fionn Feachtnaigh	Scéal faoi Choinn Chéadchathaigh, a chumha mar gheall ar bhás Eithne Taobhfhada, agus cuairt Becuma Cneisgel na dTuath Dé Danann (leagan de Echtra Airt meic Cuind)
92b	Maelmuire magrath .cc.	Maolmhuire mag Craith	Dán, ardmholadh ar Emma iníon Iarla Deasmhumhan (14ú haois)
93a-96			Dánta, ardmholtaí ar David de Róiste Fhear Maí
96			Clár thailte na dúiche de RóisteFhear Maí (cuid de do-léite). Clár cíosanna.
97			ar iarraidh
98			Cúr síos ar luath_lonnaitheoirí ar Éirinn, agus ar Tuan mac Cairill
98b	Bliadain don cuaille co cert	Bliain don chuaille go ceart	Rannta ar faid shaoil dhaoine agus ainmhithe, agus achair curaíochta
99a			(Leathanaigh caillte) Leathanach deiridh de Scéal Eithne
99b	Fintan and the Hawk of Achill	Fionntán agus Seabhac Acla	Chéad rann Arsaidh sin, a eoúin Accla
100a			Deireadh dáin. Pearsana san áireamh Cormac agus Diarmaid mac Cárthaigh
100a-103a			18 dán gearra. Ceachtaí scoile, b'fhéidir
103a	Muircheartach O Floinn .cc.	Muircheartach Ó Floinn	Dán molta Móra agus Johanna, iníonacha Eoghain mhic Cárthaigh
103b	Eogan mac Aenguis dalaigh	Eoghan mac Aonghas Dhálaigh	Dán molta Johanna, bean chéile David de Róiste Fhear Maí
104			Tuilleadh dánta, cosúil leo siúd ar fóiliónna 100-103
105a-	Imrumh churaigh ua corra	Immram curaig Ua Corra	Leagan den scéal
109	Righal nell noigiallaigh os clann Ethach, anso	Riail Néill Naoighiallaigh os chlann Eochach	"Inaguration of Niall of the Nine Hostages over the clann Eochaidh"
110	Cesta grega andso	Ceist Ghréige anseo
111-116			Seanscéal Eithne iníon Dichu. Cuireadh na dánta Dena damh a cana pen, Denum impodh inisnimhuch, Goirid mhe a muintir nimhe, agus Cluittir libh fert fiail Ethne isteach sa chuid dheireanach an scéil
116b	Eoghan mor u daligh .cc.	Eoghan Mór Ua Dálaigh	Dán, ag tosú le "Teach me, O' Mary", cuid de do-léite
117a			Dán maidir le páis agus céasadh Chríost
117b-119a	'Brian o huiginn	Brian Ó hUiginn	Dán. Ardmholadh ar David mac Muirís de Róiste, le liosta áiteanna ar chreach sé sa Mumhain
119a-120a	Sean og mac rait .cc.	Seán Óg Mac Raith	Dán ag moladh na gcríoch i seilbh David mac Muirís de Róiste as Fear Maí
120a	Ua Maothagan .cc.		Dán ag moladh Chaitlín iníon Thadhg Mhic Cárthaigh
121a	Cormac mac Eoghain Uí Dhálaigh		Dán ag moladh Chaitlín iníon Thadhg Mhic Cárthaigh, máthair David mac Muirís de Róiste
121b	Ua Maethagan .cc.	Ó Maothagáin	Dán molta ar David mac Muirís de Róiste
121b			Nóta (as Béarla) ag rá "The former pages of this Book, from the beginning to this page, was 288"
122			Bán tráth, anois scriobláilte. San áireamh nótaí le heagarthóirí níos deireanaí, ina measc William O'Hara (1805), agus Eugene O'Curry (1858)
123a			Dán, ardmholadh ar Chaitlín, iníon Thadhg Mhic Cárthaigh
123b	Maithiar mór o cillin .cc.		Dán. Deacair é a léamh
124-126	Tochmarc Eimire	Tochmharc Eimire	Blúirí den scéal
127		Leathanach ar theip ar O'Curry í a chomhaireamh
128-129	Druighean da Dearga		Leagan den scéal "Palace Dá Dheirge", maidir le bás Chonaire Mhóir
Fuílleach			Faightear sa chuid eile den leabhar dréachtaí leighis, a mheastar mar chuid den Leabhar Fhear Maí iad. Tá blúire eile ann ina bhfuil deireadh dhréacht creidimh

Foinsí

• "Leabhar Fhear Maighe, 1134, 23 E 29". Irish Script on Screen. Dáta rochtana: 2022-12-22.

• Todd, James Henthorn (1868). "Descriptive Catalogue of the contents of the Irish Manuscript commonly called "The Book of Fermoy"". 

• "The Book of Fermoy / The Book of Roche". www.ria.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2019-04-13. Dáta rochtana: 2019-04-12.

• "Book of Fermoy". CODECS.