Gailenga
Ainm de dhá dhream agus a ríochtaí in Éirinn na meánaoise ba ea Gaileanga (Meán-Ghaeilge Gailenga[1]), suite i mBreá agus i gcúige Chonnacht.
Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]
I dteannta leis na Luíne, Dealbhna, Saitne agus Ciannachta, mhaígh na Gailenga gur de shliocht Thaidhg mhic Céin, trína a mhac, Cormac Gaileang.[2] Creideann Francis John Byrne agus Eoin Mac Néill beirt:
- gur threibheanna gaiscíoch a bhí ann a lonnaigh na Connachta agus Uí Néill iad ... ar thailte cloíte acu (IKHK, lch. 69).
De réir ginealach luaite i bhForas Feasa ar Éirinn le Seathrún Céitinn:
- Seo a leanas na críocha a bhain siad amach: Gaileanga, san oirthear a agus iarthar; Ciannachta, sa deisceart agus tuaisceart; Luighne, san oirthear a agus iarthar
Cé gur chreid Byrne agus MacNeill gurbh as Connachta iad ó dhúchas, mholfadh taighde a rinneadh le gairid ar shanasaíocht an fhocail 'Connachta' gurbh as Breá iad i ndáiríre, agus gur lonnaíodh trasna na Sionainne ag na the Connachta iad.
Deir Byrne fosta go raibh gaol láidir idir na Gailenga agus na Luigne mar chomharsana agus comhghuaillithe i gConnacht:
- suite taobh ó dheas de Shliabh Gamh, ba bhloc mór iad idir Uí Fiachrach agus Uí Bhriuin. Bhí siad féin i gceannas ar threibheanna níos lú, agus tá ceart éigin acu bheith san áireamh mar ard-ríocht nó ríocht ruire, agus aithníodh seo sa dara haois déag nuair a tógadh a gcuid críoch i nDeoise Achadh Conaire isteach. Bhíodh a rítheaghlaigh, Uí Gadhra agus Uí hEaghra, chun cinn fós sa seachtú haois déag. Bhíodh na barúntachtaí Gaileang i Maigh Eo agus Luíne i Sligheach ... dubh le treibheanna beaga, agus dlúthghaol ag roinnt acu siúd le scéalta bunúis na gConnacht.[3]
Ginealaigh[cuir in eagar | athraigh foinse]
Deir ginealach luaite ag Seathrún Céitinn:
- "Bhí beirt mhac ag Tadhg mac Céin mhic Ailealla Óloim, mar a bhí, Connla agus Cormac Gaileang. De shliocht Iomchaidhe mhic Connla iad Uí Chearbhaill, agus d'Fhionnachta mac Connla iad Uí Meachair. De shliocht Chormac Gaileang mhic Thadhg mhic Céin iad Uí Eadhra agus Uí Ghadhra agus Uí Conchúir Chiannacht."
Faightear i Rawlinson B 502 agus/nó Rawlinson B 512 an ginealach a leanas:
- Léocán m. Laidgneáin m. Máeláin m. Éicnich m. Dúnchada m. Cináeda m. Léocáin m. Donngaile m. Conchobair m. Moínaich m. Máel Mórda m. Adamra m. Dechraich m. Dergscáil m. Leae nó oe m. Cormaicc [Gaileang] m. Taidg m. Céin m. Ailella Auluimm.
Ríochtaí na nGaileang[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Gaileanga Móra: suite i gContae na Mí, taobh ó thuaidh den Abhainn Dhubh agus An Bhóinn. Faighter an t-ainm i Machaire Gaileang.
- Gaileanga Breá: suite i dtuaisceart Chontae Bhaile Átha Cliath, idir an Life agus na Saithne (Seantrabh).
- Gaileanga Connacht: suite i mbarúntacht Ghaileang, Contae Mhaigh Eo.
Ghlac clanna na nGaileang Mór agus Breá na sloinnte Uí Lóthcháin, Uí Aonghasa agus Mhic Maoláin.
Sna liostaí a leanas, tógadh gach taigairt ó Annála na gCeithre Máistrí, muna deirtear a mhalairt.
Ríthe Ghaileang Mór[cuir in eagar | athraigh foinse]
| # | Meán-Ghaeilge | Gaeilge |
|---|---|---|
| M978.3 | Cath Temhra ... Torcratar bheós h-i frithghuin an catha ... Conghalach mac Flainn, tigherna Gaileng, & a mac .i. Maolán | Conghalach, son of Flann, lord of Gaileanga, and his son, i.e. Maelan, killed in the Cath Theamhrach |
| M990.8 | An Siondach ua Leochan, tighearna Gaileng, d'écc | An Sionnach Ó Leocháin, tiarna Ghaileang, d'éag |
| M1001.15 | Meirlechán, .i. mac Cuind, tigherna Gaileng, & Brodubh, .i. mac Diarmata, do mharbhadh lá Mael Sechlainn | Meirleachan, .i. mac Coinn, tiarna Ghaileang, agus Brodubh, .i. mac Dhiarmada, do mharú ag Maol Seachlainn |
| M1002.7 | Dondghal, mac Duind Cothaigh, tigherna Gaileng, do mharbhadh lá Trotan, mac Builcc Argait, mic Maoil Dora, tigherna Fer Cúl ina thigh budhdhein | Donnghal mac Doinn Cothaigh, tiarna Ghaileang, do mharú ag Trotan mac Boilg Airgid mhic Mhaoil Dhora, tiarna Fhear Cúl, ina thigh féin |
| M1005.6 | Cathal, mac Dunchadha, tigherna Gaileng Mór, do marbhadh | Cathal mac Dunchadha, tiarna Ghaileang Mór, do mharú |
| 1013 | Senán ua Leocháin king of Gailenga, fell in battle in a raid by Ualgarg ua Ciardha king of Cairbre | |
| M1017.7 | Maolán mac Eccnígh uí Leochain, tigherna Gaileng & Tuath Luicchne (Luigne) uile, do mharbhadh dona Saithnibh | Maolán mac Éicnígh Uí Leocháin, tiarna Ghaileng agus Tuatha Luigne uile, do mharú ag na Saithne |
| M1038.11 | Laidhgnén h-Ua Leocáin, tigherna Gaileng, do erghabhail | Laidhgnén Ó Leocháin, tiarna Ghaileang, d'urghabháil |
| M1051.11 | Laidcenn mac Maolain h-Uí Leocáin, tigherna Gaileng, & a bhen inghen an Ghuitt, do dhol dia n-ailithre do Roimh, co n-erbaltattar thoir oc tiachtain on Róimh | Laidcenn mac Maoláin Uí Leocháin, tiarna Ghaileang, agus a bhean iníon an Ghoitt, do chuaigh ar oilithreacht go Róimh, agus d'éag san oirthear ag teacht ar ais |
| M1053.14 | Creach lá Lethlobhar, mac Laidhgnén, tigherna Oirghiall, for Gailengaibh, & for techeda Fer Midhe & Bregh, co rug mór do bhuaibh & braitt, co n-dechaidh ina n-diaidh Congalach, mac Senáin, tigherna Gaileng co t-taraidh[4] bú Fer Manach cona tairthetar[5] iaramh Fir Mhanach imo tigherna .i. Domhnall mac Maol Ruanaidh, co t-torchair[6] leó Conghalach, mac Senáin, tighearna Gaileng co sochaidhe oile cenmótha-somh[7] | Creach ag Leathlobhar mac Laidhgnen, tiarna Oiriall, in éadan na nGaileang agus theifigh Fhear Mí agus Breá, agus rug mór de bhó agus braitt, ach chuaigh ina ndiaidh Conghalach mac Seanáin, tiarna Ghaileang, agus tharrtháil siad creach-bhó na bhFear Manach, ach sheas na Fir-Manach, lena dtiarna, .i. Domhnall mac Maol Ruanaidh, agus thit Conghalach mac Seanáin, tiarna Ghaileang, agus sochaí eile freisin |
| M1130.10 | Cathraoineadh ria Tighernán Ua Ruairc & ria n-Uibh Briuin i Sleibh Guaire for Feraibh Mídhe, dú i t-torchair Diarmaitt Ua Maoilechlainn, rí Temhrach, & Amhlaoibh, mac Mic Senain, tigherna Gaileng, & Oengus Ua Caoindelbháin, tigherna Ua Laoghaire, mac Mic Giolla Fhulartaigh, tigherna Deisceirt Bregh, & drong oile nach airimhthir | Buadh cath ag Tiarnán Ó Ruairc agus Uí Bhriuin i Sliabh Guaire in éadan Fhear Mí, inar thit Diarmaid Ó Maoileachlainn, rí Teamhrach, agus Amhlaoibh mac Mhic Seanáin, tiarna Gaileang, agus Aonghas Ó Caoindealbháin, tiarna Uí -Laoghaire mac Mhic Giolla Fhulartaigh, tiarna Deiscirt Bhreá, agus drong eile nach áirítear |
| M1144.14 | Mac Mic Maoláin, tigherna Gaileang Breagh, do mharbhadh | Mac Mhic Mhaoláin, tiarna Ghaileang Breá, do mharú |
Ríthe Ghaileang Breá[cuir in eagar | athraigh foinse]
| # | Meán-ghaeilge | Gaeilge |
|---|---|---|
| M1076.2 | Murchadh, mac Floinn Ui Maoileachlainn, do marbhadh, i c-cend teora n-oidhche cona láibh iar n-gabháil forlámhais Temhra, i c-cloictheach Cenannsa tré fhéill lá tigherna Gaileng .i. la h-Amhlaoibh, mac mic Maoláin, & a mharbhadh-sidhe fein fo chédóir, tria fhertaibh Dé & Cholaim Chille, la Maol Seachlain, mac Concobhair | Murchadh mac Floinn Uí Mhaoilseachlainn, do mharú, i gceann trí oíche agus trí lá tar éis dó forlámhas Teamhrach a ghabháil, i gclogtheach Cheannannais, trí fheall ag tiarna Ghaileang, .i. Amhlaoibh mac mhic Mhaoláinalenga, agus do mharúsa féin fá céadóir,[8] trí fheart Dé agus Colm Cille, ag Maolseachlainn mac Conchúir |
| M1144.14 | Mac Mic Maoláin, tigherna Gaileang Breagh, do mharbhadh | Mac Mhic Mhaoláin, tiarna Gaileang Breá, do mharú |
Ríthe Ghaileang Connacht[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Toichleach ua Gadhra, bás 964.
- Conghalach mac Laidhgnen ua Gadhra, bás 993.
Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Ríthe Luighne Connacht
- Ríthe Sliabh Lugha
- Barúntacht Ghaileang
Foinsí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Medieval Ireland: Territorial, Political and Economic Divisions, Paul MacCotter, Four Courts Press, 2008. ISBN 978-1-84682-098-4
- Irish Kings and High Kings, ll. 68–9, 88, 101n., 132-3, 231, 233, 249, 291, Francis John Byrne, 3ú heagrán, 2001.
Naisc sheachtracha[cuir in eagar | athraigh foinse]
- Dennis Walsh
- Ancient Kingdoms, Kings, and Territories
- The Kingdom of Mide