Bréifne

Ard-ríocht nó 'cúige' ab ea Bréifne in Éirinn na meánaoise, suite tráth i gContae Liatroma, Contae an Chabháin agus codanna de contaethe buailte leo, agus ar chomhchríoch a bheadh nó a mhór le Deoise Chill Mhór.

Faoin 10ú haois, bhí Bréifne tags amach mar chónaidhm túath, i gceannas rí ruire roghnaithe as Uí Bhriúin Bhréifne. Sa 13ú haois, scoilt Bréifne ina dhá leath, Bréifne Thiar faoin Uí Ruairc, agus Bréifne Thoir faoin Uí Raghallaigh. Sa 16ú haois, ainmníodh iad siúd faoi seach Liatroim, a cuireadh ar ais i gCúige Connacht, agus Cabhán, a cuireadh i gCúige Uladh.

Connacht	Uí Ruairc Bréifne Thiar	Uí Raghallaigh Bréifne Thoir	Uladh

Sanasaíocht

Deirtear go bhfuil an t-ainm Bréifne fréamhaithe ó sheanfhocal le ciall "cnocach", mar is oiriúnach don chuid seo den tír. Glaodh 'trian garbh na gConnacht' uirthi. Mar mhalairt air sin, insítear i ndán de chuid an Dinnseanchais Aoi go bhfuil an focal gaolta le Bréifne iníon Beoan mhic Bheathaigh, banlaoch cróga.

Stair

I laethanta ársa, deirtear go raibh na tailte thar timpeall Loch Éirne ina mbeadh an Bhréifne lonnaithe ag na hErdini, as Gaeilge 'Earnaigh'.

Clanna Bhréifne c. AD 700

Timpeall am theacht na Críostaíochta go hÉirinn (c. 5ú – 6ú haoiseanna), i measc dreamanna a chreidtear a bhí i mBréifne féin nó gar di, bhí na Glasraighe, Masraige, Dartraige, Armhaighe, Gallraighe, na Fir Manach, agus Gailenga.

Timpeall na 6ú haois, creidtear gur bhog dream darbh ainm Conmhaicne Réin ó thuaidh ó Dhún Mór i gContae na Gaillimhe agus gur lonnaigh siad i Maigh Réin (an ceantar thart ar Fíonach). As seo anall, lonnaigh siad Liatroim Theas, ar a glaodh ansin Maigh Réin, agus a lonnaitheoirí Conmhaicne Mhaigh Réin. I measc na gclann, bhí Muintir Eolais, Muintir Cearbhalláin (O Mulvey), agus Cineál Luacháin, srl.

Timpeall na 8ú haoise, chloígh Uí Bhriúin, géag rítheaghlach na gConnacht, an ceantar aitheanta as sin mar Bhréifne. Lonnaigh Uí Bhriúin i Liatroim ar dtús, agus ansin soir i gCabhán isteach.

Faoin 9ú haois, bhí Uí Ruairc curtha ar a mboinn féin mar ríthe Bhréifne.

Sna 10ú agus 11ú haoiseanna, bhí Uí Ruairc ríthe Bhréifne in iomaíocht bheith ina rí Chonnacht, agus bhain ceithre ríthe éagsúla an teideal úd amach.

Bhain Bréifne a buaic amach le linn na 12ú haoise agus Tighearnán Ua Ruairc i gcoróin. Dúradh go raibh sa ríocht mar chríocha ansin an chuid is mó de chontaetha Liatroma agus Cabháin, agus codanna de chontaetha Longfoirt, Mí, Fhear Manach agus Shligigh. Le linn an chuid deiridh dá réimse, sheas Bréifne ar an bhfís in éadan na Normannach. Tar éis dá fheallmharú sa bhliain 1172, tharla achrann comharbais idir Uí Ruairc agus Uí Raghallaigh.

I ndiaidh Chath Mhaigh Sleacht sa bhliain 1256, scoilteadh Bréifne ina dá leath: Bréifne Thoir, faoin Uí Raghallaigh; agus Bréifne Thiar faoin Uí Ruairc.

Sa 16ú haois, faoi Eilís I, rinneadh Contae Liatroma de Bhréifne Ó Ruairc, agus fágadh i gcúige Chonnacht é, agus rinneadh Contae an Chabháin de Bhréifne Ó Raghallaigh, agus cuireadh i gcúige Uladh é.

Críocha

Bhí na críocha a leanas mar chuid den Bhréifne:

• Cineál Cairbre – tuaisceart Shligigh agus oirthuaisceart Liatroma. Timpeall na 6ú haoise, shín críocha Chairbre mhic Néill, extended ón Drobhaois siar go dtí An Abhainn Mhór i mBaile Easa Dara. Tá Dún Chairbre ar theorainn críocha Chairbre ar an An Drobhaois. Tá a ainm le fáil fós i mbarúntacht Chairbre i dtuaisceart Shligigh. I measc taoisigh cháiliúla Chineál Chairbre bhí Uí Mhaolchloiche.
• Cairbre Gabhra – tuaisceart Longfoirt, Gránard. Tiarnaí Ghránaird ab ea Uí Ronáin, go dtí gur chuir as Uí Fearghail as seilbh iad sa 13ú haois. De réir Annála na gCeithre Máistrí, timpeall na bliana 476 AD, troideadh Cath Ghránaird ag Eochaidh mac Cairbre mhic Ailealla mhic Dhúnlainge mhic Éanna Niadha in éadan Uí Dhúnlainge, Uí Bhriúin Chualann agus Uí Fhearghasa as tuaisceart Laighean.
• Cineál Laoghaire – Contae Fhear Manach. Luath-dhreamanna dúchasacha i dtailte Fhear Manach ab ea na Fir Manach féin, Cineál Éanna agus Cineál Laoghaire. De mhuintir mhic Néill iad Cineál Laoghaire, suite taobh thiar de Loch Éirne, agus sa Mhí fosta

Ríthe na Bréifne

Deirtear gurbh é Aodh Fionn mac Feargna an chéad rí Bhréifne, agus Conchúr Ó Ruairc an rí deireanach, i réim 1250 – 1256. Bhíodh príomhchathair acu ag Droim Dhá Thiar.

Bréifne an lae inniu

Bronnadh an teideal cúirtéise Prionsa Bhréifne ar Thaoiseach Ó Ruairc sa bhliain 1994 ag Oifig an Phríomh-Arailt. Sa bhliain 2003, ámh, d'éirigh an Príomh-Aralt as teideal dá leithéid a thabhairt amach, de bharr scannal faoi Mhac Cárthaigh Mór.

Prionsaí Bhréifne

• Geoffrey Philip Colmb O'Rourke, Taoiseach Uí Ruairc, Prionsa ón mbliain 1994 go dtí an lá atá inniu ann.
• Joseph Martin O'Reilly, Taoiseach Uí Raighailligh, Prionsa ón mbliain 2017 go dtí an lá atá inniu ann, mar Phrionsa Prince of East Breifne agus Prince Bhréifne. Is ardbhall é den rítheaghlach Bréifne Ó Raighailligh, agus aithnítear é ah roinnt cúirteanna ríoga ar fud an domhain.

Féach freisin

• Annála na gCeithre Máistrí
• Annála Connacht
• Annála Inis Faithlinn
• Annála Loch Cé
• Annála Tiarnaigh
• Annála Uladh
• Chronicon Scotorum
• Leabhar Bhaile an Mhóta
• Leabhar na nGinealach
• Foras Feasa ar Éirinn
• Bélchú

Naisc sheachtracha

• Royal Court of Breifne

Foinsí

• "A Travel Guide to Bréifne: the Lost Kingdom of Ireland" (2006). Belfast: The Stationery Office Ltd. 
• "A New History of Ireland" (1984) IX. 
• "O'Reillys of East Breifne: O Raghalliagh, Kings of Muintir Maoilmhordha, a.1161–1607" : 229–230. , in Martin; Moody (1984)
• "O Ruairc, Kings of Breifne, a.1128–1605" : 228–229. , in Martin; Moody (1984)
• Cú Choigcríche Ó Cléirigh [Book of Genealogies]. (1642). On microfilm in Irish national archives.
• O'Hart, John (1876). "Origin and Stem of the Irish Nation". 

Tuilleadh le léamh

• A 9th century Uí Briúin settlement in County Cavan
• Joyce, P. W. (1903). "A Social History of Ancient Ireland" I: 70–71. Dáta rochtana: 3ú Iúil 2012.