Ulysses (úrscéal)

*Ulysses*
(en) Ulysses; (ru) Улисс
	;
Cineál	saothar liteartha
Cárta innéacs
Údar	James Joyce
Teanga	Béarla
Foilseachán	an Fhrainc, Stáit Aontaithe Mheiriceá, Troisième République agus Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann, 1922
Dáta a bunaíodh	1914
Foilsitheoir	Shakespeare and Company agus Sylvia Beach
Foilsithe i	The Little Review (en)
Codanna	Telemachus (en) ; Cyclops (en) ; Sirens (en) ; Wandering Rocks (en) ; Nausikaa (en) ; Circe (en) ; Oxen of the Sun (en) ; Eumaeus (en) ; Ithaca (en) ; Scylla and Charybdis (en) ; Aeolus (en) ; Proteus (en) ; Nestor (en) ; Lestrygonians (en) ; Calypso (en) ; Hades (en) ; Lotus-eaters (en) ; Penelope (en)
Tréith
Seánra	litríocht nua-aoiseach, litríocht thurgnamhach, ficsean liteartha, meitificsean, ficsean srathaithe agus dírbheathaisnéis
	18 clár
Carachtair	Leopold Bloom; Molly Bloom; Stephen Dedalus (en) ; May Goulding Dedalus (en) ; Simon Dedalus (en) ; Milly Bloom (en) ; Buck Mulligan (en) ; Mícheál Cíosóg; George William Russell; William Magee (en) ; Thomas William Lyster (en) ; Joseph Patrick Nannetti; Richard Irvine Best; David Sheehy; John Hooper (en) ; Tisdall Farrell (en) ; Haines (en) ; Martha Clifford (en) ; Garrett Deasy (en) ; C. P. M'Coy (en) ; Corny Kelleher (Ulysses character) (en) ; Jack Power (Ulysses character) (en) ; Martin Cunningham (en)
Suíomh scéalaíochta	Baile Átha Cliath ; James Joyce Tower and Museum (en) ; Leabharlann Náisiúnta na hÉireann ; Sandymount Strand (en) ; Reilig Ghlas Naíon ; The Freeman’s Journal ; Davy Byrne's pub (en) ; Deilginis ; an Chabrach ; Sráid Grafton ; Droichead Uí Chonaill ; Colún Nelson ; An tOspidéal Náisiúnta Máithreachais ; #7 Sráid Eccles
Gradam a fuarthas
Gradam a fuarthas	100 Leabhar na hAoise de réir Le Monde ; 20th Century's Greatest Hits: 100 English-Language Books of Fiction (en) ; Modern Library 100 Best Novels (en)
Cuid den tsraith
	← A Portrait of the Artist as a Young Man Finnegans Wake →

Is úrscéal Béarla le James Joyce é Ulysses (Uiliséas teideal an aistriúcháin Ghaeilge). Áirítear i measc na n-úrscéalta is fearr a scríobhadh sa Bhéarla riamh é. Tá teideal an leabhair bunaithe ar an leagan breac-Laidine ar ainm an laoich sin i nGréigis Odysseus (Odaiséas na Gaeilge).^[1]^[2]

Stair

Is i bPáras in 1921 a chríochnaigh Joyce Ulysses agus is léir an tionchar a bhí g na havant-gardists ar Joyce, mar sh. Ezra Pound, Gertrude Stein, Picasso a bhíodh ag crochadh thart sna caiféanna i Montparnasse ag an am.^[3] Foilsíodh an sárshaothar nua-aoiseach den chéad uair i bhfoirm sraithe sa Little Review idir 1918 agus 1920, rud a thug deis do na húdaráis i Meiriceá agus i Sasana cosc a chur ar an úrscéal sular éirigh le Joyce é a chríochnú fiú.^[4]

Ar dtús, cuireadh cosc ar an leabhar toisc gur samhlaíodh go raibh sé an-ghraosta go deo, Faoi dheireadh, foilsíodh Ulysses sa bhliain 1922; ba í Sylvia Beach, úinéir an tsiopa leabhar Shakespeare and Company i bPáras a d’fhoilsigh é ina iomláine ar an 2 Feabhra 1922.

Níor cuireadh cosc ar Ulysses in Éirinn, ach ní raibh an leabhar le díol in Éirinn roimh na 1960idí.^[5]

Plota

Tá beagnach míle leathanach in Ulysses agus tá thart ar 265,000 focal roinnte ar 18 n-eipeasóid ann. Tá teideal gach caibidil ionann le teideal gach caibidil san Odaisé, leabhar miotaseolaíochta na sean-Ghréige.

Tagann ‘Ulysses’, leagan Laidine den ainm Odysseus, ó mhiotais na Gréige. Tá creatlach an scéil bunaithe ar scéal Odysseus, fear a chuaigh ag taisteal timpeall agus ar bhain a lán timpistí de sular fhill sé ar an mbaile.

Tá eachtraí uile an leabhair bunaithe ar lá amháin sa bhliain 1904 (An 16 Meitheamh), agus le tamall de bhlianta anuas tugtar 'Bloomsday' ar an lá sin, i gcuimhne ar Leopold Bloom, príomhcharachtar an leabhair is déantar imeachtaí an leabhair agus an t-údar féin a cheiliúradh i mBaile Átha Cliath agus cathracha eile. Tosaíonn an scéal sa Túr Martello i gCuas an Ghainimh in aice Dhún Laoghaire. (Tá músaem saor in aisce ann anois). Buck Mulligan agus Stephen Dedalus (Ó A Portrait of the Artist as a Young Man) a chastar leis na léitheoirí ar dtús.

In Eipeasóid 4 feictear Leopold Bloom, duine de phríomhcharachtair an leabhair, fear de shliocht leath-Ghiúdach.

In Eipeasóid 18 feictear Molly Bloom ag smaoineamh siar ar a saol agus buaic nó súnás nó orgasam á bhaint aici ag deireadh thiar. Tugtar ‘sruth comhfheasachta’ nó ‘stream of consciousness’ ar an bprós seo nach bhfuil mórán poncaíochta ann. Dar le roinnt ba óna bhean, Nóra Barnacle, a d’fhoghlaim Joyce an cleas seo.

Ciútaí liteartha

Úsáideann an téacs réimse mór stíleanna agus teicnící liteartha ceannródaíocha.

Aistriúcháin

Bhíothas den tuairim nach raibh Ulysses gona tagairtí doiléire agus 30,000 focal éagsúla inaistrithe.

Gearmáinis

Ba é Georg Goyert sa bhliain 1927 a d’aistrigh ar dtús Ulysses go teanga eile, an Ghearmáinis. "Gravitätisch kam der dicke Buck Mulligan..." is mar a d'aistrigh sé tús na céad abairte. Ní thagann na haidiachtaí ceann i ndiaidh a chéile. Chloígh Goyert go dlúth leis an gcuid inaistrithe den téacs ach rinne sé roinnt earráidí. Cáineadh é as gan saothar ealaíne a dhéanamh den aistriúchán a chuirfeadh ealaíontacht an bhunsaothair in iúl don léitheoir.

40 bliain ina dhiaidh sin thug Hans Wollschläger faoi aistriúchán nua a dhéanamh. "Stattlich und feist erschien Buck Mulligan...' is ea mar a d'aistrigh Wollschläger an tús. Tagann na haidiachtaí i dtosach báire.^[6] Bhí na haidiachtaí "stately" & "plump" ní ba chruinne ó thaobh na brí de ag Goyert ach rithim agus tuin na teanga an sprioc ag Wollschläger. Ina iomláine deirtear gur fearr mar íomhá an bhunsaothair i scáthán na Gearmáinise an t-aistriúchán a rinne Wollschläger.

Gaeilge

‘Foilseacháin Inis Gleoire’ a d’fhoilsigh leagan Gaeilge de réir a chéile i mBéal Feirste, dream ar deacair teacht ar aon eolas ina dtaobh.^[7] 'Uiliséas' is teideal don aistriúchán Gaeilge sin. Tháinig imleabhair de na caibidlí éagsúla amach idir na blianta 1987 agus 1991.^[8] Ba ea iad Séamas Ó hInnéirghe, Breasal Uilsean, Séamas Ó Mongáin agus Breasal Ó hInneirge a d'aistrigh ón mBéarla é.

Mar seo a thosaíonn sé sa Ghaeilge:

Go hosgardha, tháinig Buck beathuighthe Mulligan ó cheann an staighre, ag breith scála sobail leis ar a raibh scáthán agus altán ina luí crosach. Bhí a ghléas-fhallaing bhúidhe gan chrios spréidhte in airde go réidh ina dhiaidh ar aithleá séimh na maidine. Thóg sé an scála in airde agus thúscan:

Introibo ad altare Dei. Ina sheasamh, ghliúcuigh sé síos an caischéimire dorchcha agus scáirt sé amach go garbh-ghlórach:

-Gabh aníos...

Caighdeánú déanta ag Alan Titley.

Go hoscartha, tháinig Buck beathaithe Mulligan ó cheann an staighre, ag breith scála sobail leis ar a raibh scáthán agus altán ina luí crosach. Bhí a ghléasfhallaing bhuí gan chrios spréite in airde go réidh ina dhiaidh ar aithleá séimh na maidne. Thóg sé an scála in airde agus thúschan: Introibo ad altare Dei.

Seo críoch an leabhair:

sea agus na sráideanna aite uilig agus na tithe bándearga gorma buí agus na hinscighmí róis agus na fóirdris agus na crobhanna dearga agus na cachtais agus Giobráltar le linn mo ghirseoige mar a raibh mé i mo bhláth an tsléibhe sea nuair a chuir mé an rós i mo chiabh mar a ndéanadh na cailíní Andalúsaíacha nó an gcaithfidh mé dearg sea agus an chaoi ar phóg sé mé faoin mhúr Múrach agus smaoin mé d'aile nach cuma seisean ná duine eile agus ansin d'iarr mé air le mo shúile chun iarrata athuair agus sea agus d'iarr sé orm ansin go n-abróinn sea le sea a rá mo bhláth an tsléibhe thug mé i mo bhaclainn ar dtús é sea agus tharraing síos chugam é go raibh sé in ann mo chíocha a aireachtáil faoin bholtnas go léir sea agus bhí a chroí ag rith ar séarsa agus sea dúirt mé sea déanfaidh mé sea.

Aistriúchán ar thús ‘Ulysses’ ag Máire Ní Fhinneadha.^[9]

IMRAM

Chuir Eoin P. Ó Murchú eagar ar na haistriúcháin Ghaeilge a rinneadh ar shaothar Joyce mar chuid dá thaighde PhD. Bhí na sleachta seo as Ulysses mar chuid de sheó IMRAM ’Sea,’Sea,’Sea sa bhliain 2019.^[10]

Tagairtí

↑ "‘Dath ealaíonta nua d’fhilí na nGael: smaoisghlas’ – tús ‘Ulysses’ i nGaeilge do Lá Bloom" (ga-IE). Tuairisc.ie (2023-06-16). Dáta rochtana: 2023-06-16.
↑ Colm Tóibín (2022-05-10). "Is beag focal nó íomhá nó ainm a ligeann Joyce thairis gan ceol a bhaint as…" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2023-06-16.
↑ Éilís Neary (2021-06-16). "Anseo i bPáras atá go leor de rúin Bloomsday" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2023-06-16.
↑ Conradh na Gaeilge, Londain (2022). "5 Feabhra 2022 (Baile Átha Cliath) - Nuacht Mhall (podcast)" (ga). Listen Notes. Dáta rochtana: 2022-02-14.
↑ "Book censorship in the Republic of Ireland" (as en) (2021-10-28). Wikipedia.
↑ Fergus Ó Néill (2017). "https://twitter.com/FMJONeill" (ga-IE). Twitter. Dáta rochtana: 2023-06-16.
↑ Eoin P. Ó Murchú. "Ulysses: Lig ort gur léigh tú an leabhar!" (ga). NÓS. Dáta rochtana: 2020-06-17.
↑ James Joyce (1989). "Uiliséas Caibidil a trí-déag /". Foillseacháin Inis Gleoire,.
↑ Máire Ní Fhinneadha (2022-06-16). "Tús ‘Ulysses’ i nGaeilge – ‘Seo amach an Boc beathaithe stáidiúil Mulligan…’" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2023-06-16.
↑ Méabh Ní Thuathaláin (18 Deireadh Fómhair 2019). "’Sea, ’Sea,’Sea …- Ulysses as Gaeilge ag IMRAM" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2022-06-16.

[1] "‘Dath ealaíonta nua d’fhilí na nGael: smaoisghlas’ – tús ‘Ulysses’ i nGaeilge do Lá Bloom" (ga-IE). Tuairisc.ie (2023-06-16). Dáta rochtana: 2023-06-16.

[2] Colm Tóibín (2022-05-10). "Is beag focal nó íomhá nó ainm a ligeann Joyce thairis gan ceol a bhaint as…" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2023-06-16.

[3] Éilís Neary (2021-06-16). "Anseo i bPáras atá go leor de rúin Bloomsday" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2023-06-16.

[4] Conradh na Gaeilge, Londain (2022). "5 Feabhra 2022 (Baile Átha Cliath) - Nuacht Mhall (podcast)" (ga). Listen Notes. Dáta rochtana: 2022-02-14.

[5] "Book censorship in the Republic of Ireland" (as en) (2021-10-28). Wikipedia.

[6] Fergus Ó Néill (2017). "https://twitter.com/FMJONeill" (ga-IE). Twitter. Dáta rochtana: 2023-06-16.

[7] Eoin P. Ó Murchú. "Ulysses: Lig ort gur léigh tú an leabhar!" (ga). NÓS. Dáta rochtana: 2020-06-17.

[8] James Joyce (1989). "Uiliséas Caibidil a trí-déag /". Foillseacháin Inis Gleoire,.

[9] Máire Ní Fhinneadha (2022-06-16). "Tús ‘Ulysses’ i nGaeilge – ‘Seo amach an Boc beathaithe stáidiúil Mulligan…’" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2023-06-16.

[10] Méabh Ní Thuathaláin (18 Deireadh Fómhair 2019). "’Sea, ’Sea,’Sea …- Ulysses as Gaeilge ag IMRAM" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2022-06-16.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]