Raidió Teilifís Éireann
|
|||||
  | |||||
| Sonraí | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Cineál | craoltóir poiblí gnó fiontar | ||||
| Foirm dlí | cuideachta phoiblí | ||||
| Stair | |||||
| Dáta a bunaíodh | 1 Meitheamh 1960, Baile Átha Cliath | ||||
| Gníomhaíocht | |||||
| Táirge | raidió | ||||
| Ball de | European Broadcasting Union (en)  (1950–) | ||||
| Rialachas corparáideach | |||||
| Ceanncheathrú | |||||
| Oibreoir | Éire | ||||
| Líon fostaithe | 1,856 (2013) | ||||
| Úinéir de | RTÉ Raidió na Gaeltachta RTÉ Pulse RTÉ Radio 1 Extra Nuacht RTÉ RTÉ Gold RTÉ International (en) RTÉ Television (en) The Den RTÉ.ie Teilifís na Gaeilge RTÉ Sport Saorview (en) RTÉ Young People's Programmes (en) RTÉ Junior RTÉ Nuacht Raidió Digiteach RTÉ lyric fm RTÉ Raidió 1 RTÉ 2fm Atlantic 252 (en) RTÉ Digital Radio Sport (en) RTÉ a Dó RTÉ 2XM RTÉ Choice RTÉ a hAon RTÉ Chill RTÉ News RTÉ Radio Cork (en) | ||||
| Suíomh gréasáin | https://www.rte.ie/ | ||||
 | |||||
.svg){kind=logo}
Is cuideachta leathstáit é Raidió Teilifís Éireann (RTÉ) agus is é RTÉ craoltóir seirbhíse na hÉireann.[1] Tá sé ar cheann de na craoltóirí seirbhíse poiblí is sine atá ag feidhmiú ar fud an domhain. Foilsíonn sé liostaí seachtainiúla agus iris stíl mhaireachtála, 'RTÉ Guide'.
Cuireadh tús leis an tseirbhís raidió an 1 Eanáir 1926 agus cuireadh tús le craoltaí teilifíse an 31 Nollaig 1961, ó shuíomh tarchuradóra i gCipiúr, gar do Bhaile Átha Cliath.[2]
Maoinítear RTÉ trí tháille ceadúnais teilifíse agus trí fhógraíocht.[2]
Stair
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bunaíodh RTÉ an 1 Meitheamh 1960 (mar Radio Éireann) faoin Acht um Údarás Craolacháin 1960. Ba é Eamonn Andrews an chéad chathaoirleach ar Raidió Éireann agus ba é Edward Roth an chéad stiúrthóir.[3]
Ar cheann de na nithe is díol spéise don sceideal oíche oscailte ná bhí scannán Teilifís Éireann a rinne Banphrionsa Grace ó Monacó. Tharla an t-achomharc go príomha mar gheall ar fhréamhacha Éireannacha Grace agus cáil níos luaithe mar réalta Hollywood, Grace Kelly. Bhí teacht seirbhís teilifíse Éireannach ina ábhar bróid agus spleodrach do mhuintir na hÉireann. I gcás go leor daoine, ba é seo a gcéad amharc ar chraoladh teilifíse beo.
D'athraigh an tAcht Craolacháin 2009 (Alt 113) ainm na heagraíochta ó "Radio Telefís Éireann" go "Raidió Teilifís Éireann", chun litriú caighdeánach reatha an ainm a léiriú i nGaeilge. Mar sin féin, tá "Radio Telefís Éireann" snoite i gcloch ag an eagraíocht fós ag an mbealach isteach chuig a ceanncheathrú i nDomhnach Broc i mBaile Átha Cliath.[3]
Raidió
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tharla an chéad chraoladh 2RN an 14 Samhain 1925 nuair a dúirt Seamus Clandillon, stiúrthóir an stáisiúin 2RN, 'Seo Raidió 2RN, Baile Átha Cliath ag tástáil'. Cuireadh tús le seirbhís raidió na hÉireann ar bhun rialta ar 1 Eanáir 1926.
Bunaíodh stáisiún náisiúnta i mBaile Átha Luain i 1932 agus bhí sé le fáil ar fud na tíre ar fad.[2]
I 1973, bhog an tseirbhís raidió go hIonad Raidió nua ar champas Dhomhnach Broc ón Ard-Oifig an Phoist i mBaile Átha Cliath (áit a raibh sé ó 1928).[4]
Rinne RTÉ iarracht an tír iomlán a shásamh ar chainéal amháin ar feadh 40 bliain. Níor athraigh sé seo go dtí gur tháinig Raidió na Gaeltachta ar an bhfód sa bhliain 1972; thosaigh 2FM ag craoladh ar an 31 Bealtaine 1979.
Léirigh suirbhé a rinne an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta go raibh an-éileamh ar stáisiún raidió Gaeilge a bhí dírithe ar lucht éisteachta níos óige ná mar a bhí ag RTÉ Raidió na Gaeltachta.[5] Tháinig Raidió Rí-Rá ar an bhfód sa bhliain 2008 (faoi cheannas Raidió X Teoranta le tacaíocht ó Chonradh na Gaeilge).
Teilifís
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is iad RTÉ 1 agus RTÉ 2 príomhchainéil RTÉ chomh maith le bealaí beaga eile.
1920
Cé go raibh Éire ar cheann de na chéad tíortha san Eoraip a chuir seirbhís raidió ar fáil, níor úsáid Rialtas na hÉireann an teilifís go dtí an 31 Nollaig 1961. Bhí an Ríocht Aontaithe (1929), an Fhrainc (1935) agus an Iodáil (1954) ag baint úsáide as an teilifís i bhfad roimh Éirinn.
1950
I 1950, bunaíodh Coiste Teilifíse agus é mar aidhm aige Seirbhís Teilifíse na hÉireann a bhunú gan mórán tacaíochta airgeadais ó rialtas na hÉireann.[6] I 1960, athraíodh Radio Éireann ó chuid den Roinn Poist agus Telegrafa go comhlacht leathstáit agus tugadh freagracht dó as an teilifís. Fuarthas suíomh nua ar Ionad Táirgeadh Teilifíse i 1959 agus cuireadh tús leis an tógáil i nDeireadh Fómhair 1960.
Thosaigh Telefís Éireann ag craoladh ag 19.00 ar Oíche Chinn Bhliana, 1961.[7] D'oscail an t-uachtarán Eamon de Valera an cainéal. Ina dhiaidh seo, bhí ceolchoirm bheo agus comhaireamh ar an mBliain Nua, le feiceáil ó Patrick O'Hagan (athair Johnny Logan) agus ‘The Artane Boys Band’. Cuireadh tús leis an gcéad clár siamsaíocht 'The Late Late Show' i mí Iúil 1962 agus tá sé fós á chraoladh inniu. Chabhraigh cláir mar seo le tionchar a imirt ar struchtúr sóisialta athraitheach na hÉireann. Thosaigh RTÉ ag iniúchadh teilifíse na bpáistí sna blianta seo freisin.[2]
1970
I 1978 cheadaigh Rialtas na hÉireann an dara cainéal seirbhíse poiblí a sheolfaidh RTÉ - RTÉ2 a sheoladh (a athbhrandáladh ina dhiaidh sin mar ‘Network 2’ i 1988 agus a athainmníodh mar ‘RTÉ Two’ i 2004). Taispeánadh seónna ó SAM agus ón Ríocht Aontaithe ar an gcainéal seo.[3]
1990
Le linn na 1990 idí thosaigh RTÉ ag leathnú a chuid seirbhísí chun éagsúlachtaí réigiúnacha a sholáthar. D'fhorbair RTÉ an t-aon mhór-ionad stiúideo atá aige taobh amuigh de Bhaile Átha Cliath i gCorcaigh agus osclaíodh é i 1995, agus d'éirigh go han-mhaith leis.[7] I 1995, d'oscail RTÉ stiúideo craolacháin i Luimneach le craoladh i gceantar Luimnigh. I 1996, seoladh seirbhís teilifíse Gaeilge, TG4, i nGaillimh.
2000
Thosaigh RTÉ ag leathnú a aschuir trí fhorbairt na teilifíse digití. Ón 23 Aibreán 2002, tháinig bealaí (18 Aibreán 2005 i dTuaisceart Éireann) ar fáil trí shatailít ar SKY; ach tá roinnt clár spóirt curtha in áirithe do lucht féachana Thuaisceart Éireann mar gheall ar cheisteanna coinbhleachta cearta sa Ríocht Aontaithe.[7]
2009
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ar 21 Aibreán 2009, sheol RTÉ seinnteoir ar an idirlíon. Ligeann an tseirbhís seo d'úsáideoirí i bPoblacht na hÉireann féachaint ar chuid de shraith teilifíse is fearr de chuid RTÉ.
2010
I mí na Nollag 2014, rinne RTÉ stair fógraíochta teilifíse tríd an gcéad fhógra HD riamh sa Ríocht Aontaithe agus in Éirinn. Bhí an fógra mar chuid d'fheachtas Nollag '3 mobile'.[8]
.jpg)
Bainistíocht RTÉ
[cuir in eagar | athraigh foinse]
In 2004, fógraíodh go bhfeidhmeodh RTÉ faoi Chairt Chraolacháin Seirbhíse Poiblí.
Ar 22 Feabhra 2006, ceapadh Mary Finan mar Chathaoirleach ar Údarás RTÉ.[9]
I 2006, mhol an rialtas go mbeidh RTÉ agus TG4 ina gcuideachtaí ar leithligh. Bhí dualgas dlíthiúil ar RTÉ cairt a aontú gach cúig bliana agus ráiteas gealltanas a fhoilsiú gach bliain.
In Aibreán 2007, tháinig TG4 chun bheith ina chorparáid reachtúil neamhspleách, a bhí faoi úinéireacht RTÉ ó bunaíodh é.
Fuair RTÉ cead pleanála ó Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath chun iarratas a dhéanamh ar athfhorbairt shuíomh Dhomhnach Broc an stáisiúin. Ghlac comhairleoirí áitiúla leis an togra le haghaidh athfhorbairt an tsuímh i Samhain 2009.
Ceapadh Noel Curran ina Ard-Stiúrthóir ar RTÉ ar an 1 Feabhra 2011 ar feadh cúig bliana. Fógraíodh ar an 1 Aibreán 2016 gurb é Dee Forbes an tArd-Stiúrthóir nua. Briseadh as a post í in 2023, agus ceapadh Kevin Bakhurst mar Ard-Stiúrthóir.
Buiséad / Ioncam
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá dhá phríomhfhoinse ioncaim ag RTÉ:
1) Is é an táille ceadúnais teilifíse an chéad fhoinse ioncaim. Ní mór do mhuintir na hÉireann táille € 160 sa bhliain a íoc chun aon trealamh a bheith acu a bheadh in ann comhartha teilifíse a fháil.[7] Bailíonn An Post an táille seo thar ceann an rialtais. Íocann an stát cigire ceadúnais teilifíse chun a chinntiú go bhfuil ceadúnas teilifíse ag tithe príobháideacha.[10] Féadann fíneálacha agus taifid choiriúla a bheith mar thoradh ar mhainneachtain ceadúnas teilifíse a bheith agat.
2) Ba é an dara foinse ioncaim an t-ioncam tráchtála lena n-áirítear fógraíocht agus urraíocht. Go luath sna 1990idí chuir an tAire Ray Burke cuóta i bhfeidhm chun teorainn a chur le méid an ioncaim a d'fhéadfadh RTÉ a thuilleamh trí fhógraíocht, mar gheall ar an méid a bhí siad ag tuilleamh ó tháille an cheadúnais. Baineadh na cuótaí seo amach ach tá 6 nóiméad d'fhógraí in aghaidh na huaire teoranta do RTÉ.[9]
In 2012, fuair RTÉ € 181 milliún den mhaoiniú poiblí ó tháille an cheadúnais agus € 127 milliún in ioncam tráchtála. Ba é caiteachas iomlán RTÉ i 2012 ná € 327 milliún.[10] Tháinig caillteanais don bhliain go € 65 milliún.[6]
Scannal íocaíochta RTÉ 2023/24
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tugadh íocaíochtaí iomarcaíochta ollmhóra d'fheidhmeannaigh shinsearacha RTÉ sna 2010idí agus 2020idí. Agus d'athraigh RTÉ na figiúirí i dtaca le pá Ryan Tubridy, láithreoir mór le rá, chun an chuma a chur ar an scéal go raibh sé ag fáil níos lú ná €500,000 sa bhliain. Ag an am céanna, bhí ciorruithe á moladh go haer ag Dee Forbes, Príomh-Stiúrthóir ar RTÉ ag an am[11] (ceapadh í in 2016 agus tugadh bata agus bóthar di in 2023).
Chroith na scannail muinín an phobail sa chraoltóir náisiúnta agus bhain na conspóidí siar as an Rialtas ag an am.
- Sa bhliain 2023, thit an t-ioncam ó tháillí ceadúnais €17.3m go €178.3m, le hais 2022.[12]
Conspóidí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bhí roinnt conspóidí i gceist leis an Late Late Show ó craoladh é den chéad uair ar an teilifís i mí Iúil 1962.
Bhí an tsraith drámaíochta 'The Spike', a craoladh ar RTÉ i 1978, páirteach i scannal gnéis.
D'eascair conspóid do RTÉ nuair a tháinig Gerry Ryan chun báis nuair a tháinig sé chun solais gurbh iad rianta de chócaon an “truicir is dócha” de bhás tobann an réalta ar 30 Aibreán 2010.
D'íoc RTÉ níos mó ná EUR 1 milliún mar chúiteamh in 2022 mar gheall ar chlúmhilleadh. Rinne Prime Time líomhaintí bréagacha faoi shagart. Cuireadh síos ar an eachtra mar "cheann de na botúin eagarthóireachta is mó a rinneadh riamh i stair RTÉ."[13]
Na Trioblóidí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Faoin Acht um Údarás Craolacháin, 1960, d'fhéadfadh an tAire Poist agus Telegrafa treoir a thabhairt do RTÉ maidir leis an méid a chraolfadh sé. In 1971, d'eisigh Gerry Collins treoir do RTÉ gan aon rud a chraoladh a d'fhéadfadh aidhmeanna / gníomhaíochtaí aon eagraíochta a chur chun cinn agus rud ar bith a d'fhéadfadh foréigean a spreagadh.[14] Bliain ina dhiaidh sin, craoladh tuairisc ar agallamh le Seán Mac Stíofáin, príomhfheidhmeannach an IRA. Cuireadh tuairisceoir an agallaimh, Kevin O'Kelly, i bpríosún go hachomair ón agallamh.[6] Tugadh bata agus bóthar don Bhord.[15]
I 1976 leasaigh an tAire Poist agus Telegrafa Alt 31 agus d'eisigh sé treoir nua. Cuireadh cosc ar RTÉ agallaimh nó tuairiscí ar agallaimh a chraoladh do Sinn Féin (an IRA Sealadach).[16]
Iomaíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Soláthraítear seirbhísí RTÉ saor in aisce. Ach tá RTÉ in iomaíocht le comhlachtaí eile, iomaíocht éagórach dar leo.[17]
Gaeilge
[cuir in eagar | athraigh foinse]Faoin Acht Craolacháin 2009,[18] tá sé de dhualgas ar RTÉ réimse cuimsitheach clár a chur ar fáil i nGaeilge agus cláir cúrsaí reatha a chur ar fáil i nGaeilge. Ach de réir staitisticí RTÉ, 123 uair an chloig de chláir as Gaeilge a craoladh in 2017.
Chinn an Coimisinéir Teanga in 2018 go raibh sárú á dhéanamh ag RTÉ ar a gcuid dualgas i leith na Gaeilge. . Chraol RTÉ 890 uair an chloig in 2023.[19] Dúirt Grúpcheannasaí Gaeilge RTÉ, Niamh Ní Churnáin, in 2024 gur i nGaeilge a bhíonn 8% den mhéid a chraolann RTÉ ar theilifís le linn 2024, i gcomparáid le 0.7% in 2017.[20][21][22]
Ag labhairt faoi na scannail go léir a tharla do RTÉ in 2023/24, dúirt Alan Esslemont, Ardstiúrthóir TG4. go raibh sé cruthaithe gur craoltóir “de facto Béarla” a bhí in RTÉ.[22]
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Raidió Teilifís Éireann. (1989). "Broadcasting guidelines for RTE personnel.". Radio Telefís Éireann. OCLC 26307208.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 "Raidió Teilifís Éireann" (as en) (2020-01-09). Wikipedia.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 "History of RTÉ" (en). RTÉ Archives. Dáta rochtana: 2020-02-13.
- ↑ Corcoran, Farrel. (2004). "RTÉ and the globalisation of Irish television". Intellect. OCLC 954703891.
- ↑ Raidió Teilifís Éireann. ([1996]). "RTE response to the Government's Green Paper on Broadcasting.". Radio Telefis Eireann. OCLC 60298051.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Bowman, John 1942- (2011). "Window and mirror RTÉ television ; 1961-2011". The Collins Press. OCLC 930776416.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 Raidió Teilifís Éireann. (2002). "RTÉ programme-makers' guidelines : RTÉ treoirlínte do lucht déanta clár". RTÉ. OCLC 77256239.
- ↑ Raidió Teilifís Éireann. ([1996]). "RTE response to the Government's Green Paper on Broadcasting.". Radio Telefis Eireann. OCLC 60298051.
- ↑ 9.0 9.1 Corcoran, Farrel. (2004). "RTÉ and the globalisation of Irish television". Intellect. OCLC 954703891.
- ↑ 10.0 10.1 Aoife Barry. "The Explainer: What's the story with RTÉ's finances at the moment?" (en). TheJournal.ie. Dáta rochtana: 2020-02-13.
- ↑ Sinéad Crowley (2019-11-06). "RTÉ to cut jobs and pay to address financial crisis" (as en).
- ↑ Nuacht RTÉ (2024-09-16). "Caillteanas €9.1m ag RTÉ anuraidh, de réir thuarascáil 2023" (as ga-IE).
- ↑ Henry McDonald (2011-11-23). "Irish broadcaster RTÉ suspends programme over priest defamation" (en-GB). The Guardian. Dáta rochtana: 2024-02-17.
- ↑ "Censorship in the Republic of Ireland" (as en) (2024-02-05). Wikipedia.
- ↑ "Dublin Ousts TV Board Over I.R.A. Talk" (en-US). The New York Times (1972-11-25). Dáta rochtana: 2024-02-17.
- ↑ "Timeline of RTÉ Television" (as en) (2019-10-03). Wikipedia.
- ↑ .rte.ie. "RTÉ rejects newspaper industry claims of unfair online trading, Oireachtas Committee told". Dáta rochtana: 2024.
- ↑ oireachtas.ie (2009). "AN tACHT CRAOLACHÁIN 2009". Dáta rochtana: 2024.
- ↑ oireachtas.ie (2023). "R2148 PAC33 Item 27 / Reference ID: PAC27". Dáta rochtana: 2024.
- ↑ "Irish language needs ‘a national effort’" (en-IE). The Irish Times (31 Nollaig 2023). Dáta rochtana: 2024-02-21.
- ↑ "RTÉ commits to broadcasting a minimum of 890 hours of Irish Language content across our four linear television channels during 2023. This represents an increase of nearly 400 hours from the beginning of our first plan in January 2020. These hours are comprised of all genres and feature a mix of in-house and commissioned originals and acquired programmes from TG4."
- ↑ 22.0 22.1 Tuairisc.ie (2024-02-21). "An ‘scannal’ craoltóireachta ‘ba mheasa’ a bheadh ann dá ndéanfaí socrú nua maoinithe do RTÉ gan ceann a dhéanamh do TG4" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-02-21.