Raidió Teilifís Éireann
| RTÉ (Raidió Teilifís Éireann) | |
| |
| Saghas comhlachta | Seirbhís náisiúnta craolacháin |
| Bunaithe | 1 Meitheamh, 1960 |
| Suíomh | Coimpléasc RTÉ, Domhnach Broc, Baile Átha Cliath, Éire |
| Tír (Tíortha) | Éire (agus thar lear ar an idirlíon) |
| Daoine lárnacha | Moya Doherty, Cathaoirleach Dee Forbes, Ard-Stiúrthóir |
| Méid fostaithe | 70 (2007) |
| Tionscail | Teilifís, suíomh gréasáin |
| Láithreán gréasáin | www.rte.ie |
Is cuideachta leathstáit é Raidió Teilifís Éireann (RTÉ) agus is é RTÉ craoltóir seirbhíse na hÉireann agus tá sé ar cheann de na craoltóirí seirbhíse poiblí is sine atá ag feidhmiú ar fud an domhain. Foilsíonn sé liostaí seachtainiúla agus iris stíl mhaireachtála, 'RTÉ Guide'. Maoinítear RTÉ trí tháille ceadúnais teilifíse agus trí fhógraíocht. Táirgeann sé teilifís, raidió agus an idirlíon.[1] Cuireadh tús leis an tseirbhís raidió an 1 Eanáir 1926 agus cuireadh tús le craoltaí teilifíse an 31 Nollaig 1961, ó shuíomh tarchuradóra Kippure gar do Bhaile Átha Cliath.[2]Ar cheann de na nithe is díol spéise don sceideal oíche oscailte ná bhí scannán Teilifís Éireann a rinne Banphrionsa Grace ó Monaco ar an turas Éireannach. Tharla an t-achomharc go príomha mar gheall ar fhréamhacha Éireannacha Grace agus cáil níos luaithe mar réalta Hollywood, Grace Kelly. Bhí teacht seirbhís teilifíse Éireannach ina ábhar bróid agus spleodrach do mhuintir na hÉireann. I gcás go leor daoine, ba é seo a gcéad amharc ar chraoladh teilifíse beo. Maoinítear rté trí tháille ceadúnais teilifíse agus trí fhógraíocht.[2]
Stair[cuir in eagar | athraigh foinse]
Bunaíodh RTÉ an 1 Meitheamh 1960 (mar Radio Éireann) faoin Acht um Údarás Craolacháin 1960, atá fós inniu. Ba é Eamonn Andrews an chéad chathaoirleach ar Raidió Éireann agus ba é Edward Roth an chéad stiúrthóir.[3] D'athraigh an tAcht Craolacháin 2009 (Alt 113) ainm na heagraíochta ó "Radio Telefís Éireann" go "Raidió Teilifís Éireann", chun litriú caighdeánach reatha an ainm a léiriú i nGaeilge. Mar sin féin, tá "Radio Telefís Éireann" snoite i gcloch ag an eagraíocht fós ag an mbealach isteach chuig a ceanncheathrú i nDomhnach Broc i mBaile Átha Cliath.[3]
Srianta Craolacháin[cuir in eagar | athraigh foinse]
Faoin Acht um Údarás Craolacháin, 1960, d'fhéadfadh an tAire Poist agus Telegrafa treoir a thabhairt do RTÉ maidir leis an méid a chraolfadh sé. In 1917, d'eisigh Gerry Collins an chéad treoir do RTÉ gan aon rud a chraoladh a d'fhéadfadh aidhmeanna / gníomhaíochtaí aon eagraíochta a chur chun cinn agus rud ar bith a d'fhéadfadh foréigean a spreagadh. Bliain ina dhiaidh sin, craoladh tuairisc ar agallamh le Seán Mac Stíofáin, príomhfheidhmeannach an IRA. Cuireadh tuairisceoir an agallaimh, Kevin O'Kelly, i bpríosún go hachomair ón agallamh.[4] I 1976 leasaigh an tAire Poist agus Telegrafa Alt 31 agus d'eisigh sé treoir nua. Cuireadh cosc ar RTÉ agallaimh nó tuairiscí ar agallaimh a chraoladh do Sinn Féin (an IRA Sealadach).[5]
Buiséad / Ioncam[cuir in eagar | athraigh foinse]
In 2012, fuair RTÉ € 180,894,000 de mhaoiniú poiblí ó tháille an cheadúnais. Fuair siad € 127,100,000 in ioncam tráchtála sa bhliain sin freisin. Ba é caiteachas iomlán RTÉ i 2012 ná € 327,023,000.[6] Tháinig caillteanais don bhliain go € 65,147,000.[4]
Tá dhá phríomhfhoinse ioncaim ag RTÉ:
1) Is é an táille ceadúnais teilifíse an chéad fhoinse ioncaim. Ní mór do mhuintir na hÉireann táille € 160 sa bhliain a íoc chun aon trealamh a bheith acu a bheadh in ann comhartha teilifíse a fháil.[7] Bailíonn An Post an táille seo thar ceann an rialtais. Íocann an stát cigire ceadúnais teilifíse chun a chinntiú go bhfuil ceadúnas teilifíse ag tithe príobháideacha.[6] Féadann fíneálacha agus taifid choiriúla a bheith mar thoradh ar mhainneachtain ceadúnas teilifíse a bheith agat.
2) Ba é an dara foinse ioncaim an t-ioncam tráchtála lena n-áirítear fógraíocht agus urraíocht. Go luath sna 1990 idí chuir an tAire Ray Burke cuóta i bhfeidhm chun teorainn a chur le méid an ioncaim a d'fhéadfadh RTÉ a thuilleamh trí fhógraíocht, mar gheall ar an méid a bhí siad ag tuilleamh ó tháille an cheadúnais. Baineadh na cuótaí seo amach ach tá 6 nóiméad d'fhógraí in aghaidh na huaire teoranta do RTÉ.[8]
Cuireann ioncam tráchtála agus táille an cheadúnais le thart ar leath d'ioncam na heagraíochta.[9]
Raidió[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tharla an chéad chraoladh 2RN an 14 Samhain 1925 nuair a dúirt Seamus Clandillon, stiúrthóir an stáisiúin 2RN, 'Seo Raidió 2RN, Baile Átha Cliath ag tástáil'. Cuireadh tús le craoltóireacht raidió na hÉireann an 1 Eanáir 1926. Áfach, ní raibh an chuid is mó de mhuintir na hÉireann in ann comhartha radio (2RN) a fháil[1]. Fuair siad go leor gearán ó Chorcaigh faoin neamhábaltacht éisteacht isteach leis an stáisiún. Bunaíodh 6CK i gCorcaigh i 1927 ach dúnadh é sna 1950í. Bunaíodh stáisiún cumhachta ard i mBaile Átha Luain i 1932 agus bhí sé infhaighte ar fud na tíre ar fad. 'Radio Athlone' was then changed to 'Radio Éireann' in 1938.[2] Rinne RTÉ iarracht gach cách a shásamh ar chainéal amháin ach mar thoradh air sin bhí polasaí clársceidealaithe sách coimeádach. Níor athraigh sé seo i ndáiríre go dtí go raibh Raidió Éireann saor ó smacht díreach rialtais sna 1960 idí. I 1973, bhog an tseirbhís raidió go hIonad Raidió nua ar champas Dhomhnach Broc ón Ard-Oifig an Phoist i mBaile Átha Cliath (áit a raibh sé ó 1928).[8] Anois, tá líonra cumarsáide náisiúnta ag RTÉ le béim níos mó ar bhailiú agus ar nuachta réigiúnach. Soláthraíonn Radio 1 nuachta, cúrsaí reatha, ceoil, drámaíochta agus éagsúlachta, talmhaíocht, oideachas, reiligiún agus spórt, i mBéarla go príomha ach roinnt Gaeilge. Is cainéal ceoil coitianta é RTÉ 2fm a thosaigh mar RTÉ Radio 2 an 31 Bealtaine 1979. Is seirbhís eisiach Ghaeilge é RTÉ Radió na Gaeltachta a thosaigh den chéad uair ar an 2 Aibreán 1972 (Domhnach Cásca). Léirigh suirbhé a rinne an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta go raibh an-éileamh ar stáisiún raidió Gaeilge a bhí dírithe ar lucht éisteachta níos óige ná mar a bhí ag RTÉ Raidió na Gaeltachta.[10] Le dúnadh Saor Raidió Chonamara léirionn seo an tábhacht agus léirigh sé feasacht ar an nGaeilge. Chuir sé seo iallach ar RTÉ aontú le bheith páirteach i Raidió na Gaeltachta, atá fós i láthair inniu.
Teilifís[cuir in eagar | athraigh foinse]
Is iad RTÉ 1 agus RTÉ 2 príomhchainéil RTÉ chomh maith le bealaí beaga eile.
1920
Cuireann RTÉ seirbhís ar fáil freisin inar féidir le lucht féachana féachaint ar RTÉ ag maireachtáil ar an idirlíon ag baint úsáide as seinnteoir RTÉ. Cé go raibh Éire ar cheann de na chéad tíortha san Eoraip a chuir seirbhís raidió ar fáil, níor úsáid Rialtas na hÉireann an teilifís go dtí an 31 Nollaig 1961. Bhí an Ríocht Aontaithe (1929), an Fhrainc (1935) agus an Iodáil (1954) ag baint úsáide as an teilifís i bhfad roimh Éirinn.
1950
I 1950, bunaíodh Coiste Teilifíse agus é mar aidhm aige Seirbhís Teilifíse na hÉireann a bhunú gan mórán tacaíochta airgeadais ó rialtas na hÉireann. [4] I 1960, athraíodh Radio Éireann ó chuid den Roinn Poist agus Telegrafa go comhlacht leathstáit agus tugadh freagracht dó as an teilifís. Fuarthas suíomh nua ar Ionad Táirgeadh Teilifíse i 1959 agus cuireadh tús leis an tógáil i nDeireadh Fómhair 1960.
1960
Thosaigh Telefís Éireann ag craoladh ag 19.00 ar Oíche Chinn Bhliana, 1961.[7] D'oscail an t-uachtarán Eamon de Valera an cainéal. Ina dhiaidh seo, bhí ceolchoirm bheo agus comhaireamh ar an mBliain Nua, le feiceáil ó Patrick O'Hagan (athair Johnny Logan) agus ‘The Artane Boys Band’. Cuireadh tús leis an gcéad clár siamsaíocht 'The Late Late Show' i mí Iúil 1962 agus tá sé fós á chraoladh inniu. Chabhraigh cláir mar seo le tionchar a imirt ar struchtúr sóisialta athraitheach na hÉireann. Thosaigh RTÉ ag iniúchadh teilifíse na bpáistí sna blianta seo freisin.[2]
1970
I 1978 cheadaigh Rialtas na hÉireann an dara cainéal seirbhíse poiblí a sheolfaidh RTÉ - RTÉ2 a sheoladh (a athbhrandáladh ina dhiaidh sin mar ‘Network 2’ i 1988 agus a athainmníodh mar ‘RTÉ Two’ i 2004). Taispeánadh seónna ó SAM agus ón Ríocht Aontaithe ar an gcainéal seo.[3]
1990
Le linn na 1990 idí thosaigh RTÉ ag leathnú a chuid seirbhísí chun éagsúlachtaí réigiúnacha a sholáthar. D'fhorbair RTÉ an t-aon mhór-ionad stiúideo atá aige taobh amuigh de Bhaile Átha Cliath i gCorcaigh agus osclaíodh é i 1995, agus d'éirigh go han-mhaith leis.[7] I 1995, d'oscail RTÉ stiúideo craolacháin i Luimneach le craoladh i gceantar Luimnigh. I 1996, seoladh seirbhís teilifíse Gaeilge, TG4, i nGaillimh.
2000
Thosaigh RTÉ ag leathnú a aschuir trí fhorbairt na teilifíse digití. Ón 23 Aibreán 2002, tháinig bealaí (18 Aibreán 2005 i dTuaisceart Éireann) ar fáil trí shatailít ar SKY; ach tá roinnt clár spóirt curtha in áirithe do lucht féachana Thuaisceart Éireann mar gheall ar cheisteanna coinbhleachta cearta sa Ríocht Aontaithe.[7]
2010
I mí na Nollag 2014, rinne RTÉ stair fógraíochta teilifíse tríd an gcéad fhógra HD riamh sa Ríocht Aontaithe agus in Éirinn. Bhí an fógra mar chuid d'fheachtas Nollag '3 mobile'.[10]
Nuacht[cuir in eagar | athraigh foinse]
Is cuid thábhachtach de RTÉ é Nuacht agus Cúrsaí Reatha agus tá sé freagrach as cláir nuachta ar an teilifís, ar an raidió agus ar líne in Éirinn. Is é seo an fhoinse nuachta is mó agus is mó tóir in Éirinn - le 77% de phobal na hÉireann mar phríomhfhoinse nuachta na hÉireann agus an nuacht idirnáisiúnta araon. Craolann sé i nGaeilge agus i mBéarla, chomh maith le Teanga Chomharthaíochta na hÉireann. Tá iomaíocht ag RTÉ News ó laistigh d'Éirinn agus thar lear. In Éirinn, cuireann 3News roinnt iomaíochta ar fáil agus soláthraíonn Nuacht BBC Newsline seirbhísí malartacha nuachta ó Thuaisceart Éireann.[6] Táirgeann Nuacht agus Cúrsaí Reatha RTÉ breis agus 1,000 uair an chloig de chláir theilifíse agus 2,000 uair an chloig de chláir raidió in aghaidh na bliana.
Seinnteoir RTÉ[cuir in eagar | athraigh foinse]
Ar an Máirt 21 Aibreán 2009, sheol RTÉ a sheirbhís ar-éileamh don seinnteoir RTÉ. Ligeann an tseirbhís seo d'úsáideoirí i bPoblacht na hÉireann féachaint ar chuid de shraith teilifíse is fearr de chuid RTÉ. Ar an Déardaoin, 13 Meán Fómhair 2012 dheimhnigh RTÉ Digital go bhfuil comhaontú sínithe aige le Netflix.
Tuarastail phearsantachta RTÉ[cuir in eagar | athraigh foinse]
I mí na Nollag 2018, d'fhoilsigh RTÉ liosta na dtuarastal a íocadh lena 10 bpearsantacht is fearr in 2016:
Ryan Tubridy: € 495,000
Ray D'Arcy: € 450,000
Joe Duffy: € 389,988
Sean O'Rourke: € 308,964
Marian Finucane: € 300,617
Miriam O'Callaghan: € 299,000
Claire Byrne: € 216,000
Bryan Dobson: € 198,146
George Hamilton: € 186,195
Mary Wilson: € 185,679
Todhchaí RTÉ[cuir in eagar | athraigh foinse]
In 2004, fógraíodh go bhfeidhmeodh RTÉ faoi Chairt Chraolacháin Seirbhíse Poiblí. Ar 22 Feabhra 2006, ceapadh Mary Finan mar Chathaoirleach ar Údarás RTÉ.[8] I 2006, mhol an rialtas go mbeidh RTÉ agus TG4 ina gcuideachtaí ar leithligh. Beidh dualgas dlíthiúil ar RTÉ anois cairt a aontú gach cúig bliana agus ráiteas gealltanas a fhoilsiú gach bliain. In Aibreán 2007, tháinig TG4 chun bheith ina chorparáid reachtúil neamhspleách, a bhí faoi úinéireacht RTÉ ó bunaíodh é. I mí Mheán Fómhair 2009, nocht RTÉ togra le haghaidh athghiniúint a fhoirgnimh eisigh a chosnóidh € 350 milliún. Ó shin i leith tá cead pleanála faighte ag RTÉ ó Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath chun iarratas a dhéanamh ar athfhorbairt shuíomh Dhomhnach Broc an stáisiúin. Ghlac comhairleoirí áitiúla leis an togra le haghaidh athfhorbairt an tsuímh Samhain 2009. Ceapadh Noel Curran ina Ard-Stiúrthóir ar RTÉ ón 1 Feabhra 2011 an 9 Samhain 2010 ar feadh cúig bliana. Fógraíodh an 1 Aibreán 2016 gurb é Dee Forbes an tArd-Stiúrthóir nua.
Conspóidí a bhaineann le RTÉ[cuir in eagar | athraigh foinse]
Bhí roinnt conspóidí i gceist leis an Late Late Show ó craoladh é den chéad uair ar an teilifís i mí Iúil 1962. Bhí an tsraith drámaíochta 'The Spike', a craoladh ar RTÉ i 1978, páirteach i scannal gnéis. D'eascair conspóid do RTÉ nuair a tháinig Gerry Ryan chun báis nuair a tháinig sé chun solais gurbh iad rianta de chóicín an “truicir is dócha” de bhás tobann an réalta ar 30 Aibreán 2010. Rinneadh agairt ar RTÉ mar gheall ar chlúmhilleadh i 2011 tar éis líomhaintí bréagacha a dhéanamh faoi shagart. Cuireadh síos ar an eachtra mar "cheann de na botúin eagarthóireachta a rinneadh riamh i stair RTÉ."[1]
Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Raidió Teilifís Éireann. (1989). "Broadcasting guidelines for RTE personnel.". Radio Telefís Éireann. OCLC 26307208.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 "Raidió Teilifís Éireann" (in en) (2020-01-09). Wikipedia.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 "History of RTÉ" (en). RTÉ Archives. Dáta rochtana: 2020-02-13.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Bowman, John 1942- (2011). "Window and mirror RTÉ television ; 1961-2011". The Collins Press. OCLC 930776416.
- ↑ "Timeline of RTÉ Television" (in en) (2019-10-03). Wikipedia.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Aoife Barry. "The Explainer: What's the story with RTÉ's finances at the moment?" (en). TheJournal.ie. Dáta rochtana: 2020-02-13.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 Raidió Teilifís Éireann. (2002). "RTÉ programme-makers' guidelines : RTÉ treoirlínte do lucht déanta clár". RTÉ. OCLC 77256239.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 Corcoran, Farrel. (2004). "RTÉ and the globalisation of Irish television". Intellect. OCLC 954703891.
- ↑ Sinéad Crowley (2019-11-06). "RTÉ to cut jobs and pay to address financial crisis" (in en).
- ↑ 10.0 10.1 Raidió Teilifís Éireann. ([1996]). "RTE response to the Government's Green Paper on Broadcasting.". Radio Telefis Eireann. OCLC 60298051.
