Jump to content

Haumea

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
WD Bosca Sonraí Réad RéalteolaíochHaumea 🝻
Ainmniú sealadach2003 EL61 Cuir in eagar ar Wikidata
Cineálabhacphláinéad, cubewano (en) Aistrigh agus gravitationally bound system (en) Aistrigh
Grúpa mionphláinéidréad tras-Neiptiúnach
FionnachtaíPablo Santos-Sanz[1]
José Luis Ortiz Moreno[2]
Michael E. Brown[2] Cuir in eagar ar Wikidata
Dáta fionnachtana25 Iúil 2005[3], 7 Márta 2003[5] agus 28 Nollaig 2004[6], Sierra Nevada Observatory (en) Aistrigh[8] agus Cerro Tololo Inter-American Observatory (en) Aistrigh[9]
EapainmHaumea (en) Aistrigh[10]
Réad tuismitheoraan Ghrian
Réad linbh
Hi’aka
Namaka
ring of Haumea (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Sonraí fithiseacha
 Féach ar an staid reatha
Apaipsis51.42578 AU[11] Cuir in eagar ar Wikidata
Pearaipsis34.49611 AU
(arg (ω): 240.97485)[11] Cuir in eagar ar Wikidata
Ais mhór a42.96094562 AU[12]
Éalárnacht e0.1970356028[13]
Tréimhse fhithiseach P281.59111696 a[14]
Meán-Aimhrialtacht M221.56789 °[11] Cuir in eagar ar Wikidata
Claonadh i28.2083462416 °[15]
Fad an nóid éirithigh Ω121.825359899 °[16]
Saintréithe fisiceacha agus réaltmhéadracha
Ga780 km(approximately (en) Aistrigh)[17] Cuir in eagar ar Wikidata
Trastomhas1,350 km Cuir in eagar ar Wikidata
Dearbhmhéid0.15[11] Cuir in eagar ar Wikidata
Mais4.006 Zg[18] Cuir in eagar ar Wikidata
Toirt1,980,000,000 km³[17] Cuir in eagar ar Wikidata
Meándlús2.018 g/cm³[17] Cuir in eagar ar Wikidata
Tréimhse rothlaithe3.91531 h[19] Cuir in eagar ar Wikidata
Dronairde (α)18h 50m 24s[20] Cuir in eagar ar Wikidata
Diallas (δ)-13° 0′ -0″ Cuir in eagar ar Wikidata
Ailbéideacht0.51 (ailbéideacht gheoiméadrach)[21]
0.33 (ailbéideacht Bond)[22] Cuir in eagar ar Wikidata
Dathdath B-V= 0.64
dath V-R= 0.33
R-I colour (en) Aistrigh= 0.34
R-J colour (en) Aistrigh= 0.88
J-Hs colour (en) Aistrigh= −0.6 Cuir in eagar ar Wikidata
Teocht an dromchla
50 K[23] Cuir in eagar ar Wikidata
Cuid deHaumea family (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Catalóga réalteolaíochta
Aitheantóir JPL2136108 Cuir in eagar ar Wikidata
Sraith
« (136107) 2003 EY58 Cuir in eagar ar Wikidata • (136109) 2003 FA22 Cuir in eagar ar Wikidata »

Is abhacphláinéad í Haumea, nó (136108) Haumea (siombail: 🝻),[24] de réir chóras ainmneacha foirmiúla Aontas Idirnáisiúnta Réalteolaíochta, agus í ag timpeallú na gréine i gCrios Kuiper, taobh amuigh d'fhithis Neiptiúin. Is ionann a mais agus an tríú cuid de mhais Phlútóin.

Stair

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ba iad Mike Brown agus a fhoireann i Réadlann Palomar, Institiúid Teicneolaíochta California (Caltech), ba thúisce a d'aithin í, thiar sa bhliain 2004. Sa bhliain 2005, tháinig an scéala ó fhoireann réalteolaithe eile - foireann a bhí ag obair i réadlann Sierra Nevada sa Spáinn faoi cheannas José Luis Ortiz Moreno - go raibh siad tar éis sonrú a chur i Haumea freisin. Ach níor tugadh aitheantas coitianta don fhionnachtain sin ag an am.

Ar an 17 Meán Fómhair 2008, d'aicmigh Aontas Idirnáisiúnta Réalteolaíochta. Haumea mar abhacphláinéad.

Fuair an abhacphláinéad a ainm ó bhandia na breithe i seanreiligiún mhuintir Haváí.

Tá déanamh fadaithe ar Haumea, agus an chuma ar an scéal gurb é an rothlú luath a chuir as riocht na liathróide í. Tá dhá shatailít aici, mar atá, Hiʻiaka agus Namaka. Fuarthas ainmneacha na ngealach ó mhiotaseolaíocht mhuintir Haváí freisin.

Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ URL tagartha: http://www.infoastro.com/200809/26ataecina-haumea.html.
  2. ↑ 2.0 2.1 URL tagartha: https://www.nytimes.com/2005/09/13/science/space/one-find-two-astronomers-an-ethical-brawl.html.
  3. ↑ URL tagartha: https://www.nytimes.com/2005/09/13/science/space/one-find-two-astronomers-an-ethical-brawl.html.
  4. ↑ 4.0 4.1 “JPL Small-Body Database”.
  5. ↑ URL tagartha: https://solarsystem.nasa.gov/planets/dwarf-planets/haumea/in-depth/.
  6. ↑ URL tagartha: http://www.astrobio.net/news/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=1707&mode=thread&order=0&thold=0. URL Cartlann: http://web.archive.org/web/20060426180434/http://www.astrobio.net/news/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=1707&mode=thread&order=0&thold=0.
  7. ↑ URL tagartha: https://solarsystem.nasa.gov/planets/dwarf-planets/haumea/in-depth/.
  8. ↑ URL tagartha: https://www.nytimes.com/2005/09/13/science/space/one-find-two-astronomers-an-ethical-brawl.html.
  9. ↑ URL tagartha: https://www.nytimes.com/2005/09/13/science/space/one-find-two-astronomers-an-ethical-brawl.html.
  10. ↑ Minor Planet Center body ID: 136108.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 JPL Small-Body Database SPK-ID: 2136108. Dáta rochtana: 30 Lúnasa 2025.
  12. ↑ JPL Small-Body Database SPK-ID: 2136108. Dáta rochtana: 30 Lúnasa 2025.
  13. ↑ JPL Small-Body Database SPK-ID: 2136108. Dáta rochtana: 30 Lúnasa 2025.
  14. ↑ JPL Small-Body Database SPK-ID: 2136108. Dáta rochtana: 30 Lúnasa 2025.
  15. ↑ JPL Small-Body Database SPK-ID: 2136108. Dáta rochtana: 30 Lúnasa 2025.
  16. ↑ JPL Small-Body Database SPK-ID: 2136108. Dáta rochtana: 30 Lúnasa 2025.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 Emilie T. Dunham (22 Bealtaine 2019). "Haumea's Shape, Composition, and Internal Structure" (1): 41. doi:10.3847/1538-4357/AB13B3. 
  18. ↑ Darin Ragozzine (27 Aibreán 2009). "Orbits and masses of the satellites of the dwarf planet Haumea (2003 EL61)" (as Béarla) (6): 4766–4776. doi:10.1088/0004-6256/137/6/4766. 
  19. ↑ Pablo Santos-Sanz (Iúil 2010). "TNOs are Cool: A survey of the trans-Neptunian region. II. The thermal lightcurve of (136108) Haumea" (as Béarla): 147–147. doi:10.1051/0004-6361/201014648. 
  20. ↑ "Determination of the body of the dwarf planet Haumea from observations of a stellar occultation and photometry data" (as Béarla) (2018): 3159–3176. doi:10.1093/MNRAS/STY1321. 
  21. ↑ Pablo Santos-Sanz (1 Deireadh Fómhair 2017). "The size, shape, density and ring of the dwarf planet Haumea from a stellar occultation" (as Béarla) (7675): 219-223. doi:10.1038/NATURE24051. 
  22. ↑ Anne Verbiscer (27 Aibreán 2022). "The Diverse Shapes of Dwarf Planet and Large KBO Phase Curves Observed from New Horizons" (4). doi:10.3847/PSJ/AC63A6. 
  23. ↑ Chad Trujillo (Feabhra 2007). "The Surface of 2003 EL61 in the Near‐Infrared" (as Béarla) (2): 1172–1178. doi:10.1086/509861. 
  24. ↑ Tá ort na hargóintí 'teideal =' agus 'url =' a shonrú nuair a úsáideann tú {{ lua idirlín}}."".
athraigh An Grianchóras
An GhrianMearcairVéineasAn GhealachAn DomhanMarsPhobos agus DeimosCeiréasAn príomhchrois astaróideachIúpatarGealacha IúpatairSatarnGealacha ShatairnÚránasGealacha ÚránaisNeiptiúnGealacha NeiptiúinPlútónGealacha PhlútóinHaumeaGealacha HaumeaMakemakeCrios KuiperErisDysnomiaAn diosca scaiptheScamall HillsScamall Oort
An Ghrian · Mearcair · Véineas - an Domhan - Mars · Ceiréas · Iúpatar · Satarn · Úránas · Neiptiún · Plútón · Haumea · Makemake · Eris
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Haumea&oldid=1278721"