Jump to content

Baictéir phataigineacha

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
WD Bosca Sonraí Ainmhí BheoBaictéir phataigineacha

Cuir in eagar ar Wikidata
Sonraí
Galargalar tógálach baictéarach Cuir in eagar ar Wikidata

Is baictéir iad baictéir phataigineacha a d'fhéadfadh a bheith ina gcúis le galar. [1] Díríonn an t-alt seo ar na baictéir atá pataigineach do dhaoine. Bíonn an chuid is mó de na speicis baictéar neamhdhíobhálach agus is minic a bhíonn siad tairbheach, ach is féidir le cinn eile a bheith ina gcúis le galair galair ionfhabhtaíocha. Meastar go bhfuil líon na speiceas pataigineach seo i ndaoine níos lú ná céad. [2] I gcodarsnacht leis sin, tá na mílte speiceas mar chuid d' fhlóra na stéige atá i gconair an díleá.

Tá an corp gan chosaint go leanúnach ar go leor speiceas baictéir, lena n-áirítear comhthíosaigh tairbhiúla, a fhásann ar an gcraiceann agus ar na seicní múcasacha, agus sapraifítí, a fhásann den chuid is mó san ithir agus in ábhar atá ag lobhadh. Tá cothaithigh sna sreabháin fola agus fíocháin atá leordhóthanach chun fás a chothú i go leor baictéar Tá meicníochtaí cosanta ag an gcorp a chuireann ar a chumas seasamh in aghaidh ionradh miocróbach ar a chuid fíocháin agus a thugann imdhíonacht nádúrtha nó frithsheasmhacht dhúchasach dó i gcoinne go leor miocrorgánach .

Déantar baictéir phataigineacha a oiriúnú go speisialta agus tugtar meicníochtaí dóibh chun gnáthchosaintí an choirp a shárú, agus is féidir leo codanna den chorp a ionradh, amhail an fhuil, áit nach bhfaightear baictéir de ghnáth. Ní dhéanann roinnt pataiginí ionradh ach ar an eipitéiliam dromchlaí, craiceann nó seicin mhúcasach, achtaistealaíonn go leor níos doimhne, ag scaipeadh trí na fíocháin agus á scaipeadh ag na sruthanna limfeach agus fola. I gcásanna neamhchoitianta is féidir le miocrób pataigineach duine atá go hiomlán sláintiúil a ionfhabhtú, ach ní tharlaíonn ionfhabhtú de ghnáth ach amháin má dhéantar damáiste do mheicníochtaí cosanta an chomhlachta de bharr tráma áitiúil nó galar díblithe bunúsach, mar ghoin, meisce, fuarú, tuirse agus míchothú. I go leor cásanna, tá sé tábhachtach idirdhealú a dhéanamh idir ionfhabhtú agus coilíniú, is é sin nuair a bhíonn na baictéir ag déanamh beagán díobhála nó gan aon díobháil.

Is é an baictéir eitinne Mycobacterium tuberculosis is cúis leis, ceann de na galair leis an t-ualach galair is airde air ná an eitinn, a mharaigh 1.4 milliún duine sa bhliain 2019, san Afraic fho-Shahárach den chuid is mó. Cuireann baictéir phataigineacha le galair eile atá tábhachtach ar fud an domhain, mar shampla niúmóine, ar féidir le baictéir cosúil le Staphylococcus, Streptococcus agus Pseudomonas, agus tinnis bia-iompartha, a d'fhéadfadh baictéir ar nós Shigella, Campylobacter, agus Salmonella a bheith ina gcúis leo. Bíonn baictéir phataigineacha ina gcúis freisin le hionfhabhtuithe amhail teiteanas, fiabhras tíofóideach, an diftéire, sifilis, agus lobhra.

Is iad baictéir phataigineacha freisin is cúis le mortlaíocht naíonán ard i dtíortha i mbéal forbartha.[3] Mheas staidéar ar ualach domhanda an ghalair (SUDG) na rátaí báis domhanda ó (33) phataiginí baictéaracha, agus fuarthas amach gur chuir ionfhabhtuithe den sórt sin le bás amháin as gach 8 (nó ~7.7 milliún bás), rud a d'fhéadfadh gurb é an dara cúis báis is mó ar fud an domhain sa bhliain 2019.[4][5]

Is féidir an chuid is mó de na baictéir phataigineacha a fhás i gcultúir agus iad a shainaithint trí ruaimnithe Gram agus modhanna eile. Is minic a dhéantar tástáil ar bhaictéir a fhástar ar an mbealach seo chun a fháil amach cé na hantaibheathaigh a bheidh ina gcóireáil éifeachtach don ionfhabhtú. Maidir le pataiginí anaithnide go dtí seo, is iad postaláidí Koch an caighdeán chun caidreamh cúisíoch a bhunú idir miocrób agus galar.

Galair

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá sainéifeacht ag gach speiceas agus bíonn le siomptóim i ndaoine atá ionfhabhtaithe dá bharr. Níl siomptóim ag roinnt daoine atá ionfhabhtaithe le baictéir phataigineacha. Tá daoine atá imdhíon-lagaithe níos soghabhálaí i leith baictéar pataigineach.[6]

Soghabháltacht phataigineach

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Bíonn roinnt baictéir phataigineacha ina gcúis le galar faoi choinníollacha áirithe, amhail iontráil tríd an gcraiceann trí ghearradh, trí ghníomhaíocht ghnéasach nó trí fheidhm imdhíonachta lagaithe.

Tá roinnt speiceas Streipteacocais agus Stafalacocais mar chuid den ghnáthmhicribhithra craicinn agus is gnách go gcónaíonn siad ar chraiceann sláintiúil nó sa réigiún srónfharaingeach. Ach d'fhéadfadh na speicis seo ionfhabhtaithe craicinn a thionscnamh. I measc na n-ionfhabhtaithe streipteacocúla tá seipsis, niúmóine, agus meiningíteas [7] . Is féidir leis na hionfhabhtaithe a bheith tromchúiseach, rud a chruthaíonn freagairt athlastach shistéamach as a dtagann soitheachleathadh ollmhór, suaith, agus bás.[8]

Is pataiginí faille iad baictéir eile agus bíonn siad ina gcúis le galar den chuid is mó i ndaoine atá imdhíon-sochta nó fiobróis chisteach. I measc samplaí de na pataiginí faille seo tá Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cenocepacia, agus Mycobacterium avium. .[9][10]

Incheallach

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ní bhíonn paraisítí icheallacha éigeantacha (m.sh. Chlamydophila, Ehrlichia, Rickettsia) in ann ach fás agus macasamhlú taobh istigh de chealla eile. D'fhéadfadh ionfhabhtuithe mar gheall ar bhaictéir icheallacha éigeantacha a bheith aisiomptómach, a éilíonn tréimhse goir. I measc samplaí de bhaictéir icheallacha éigeantacha, tá Rickettsia prowazekii (tífeas) agus Rickettsia rickettsii, (fiabhras spotaí na Sléibhte Creagacha ).

Is seadáin icheallacha iad Clamaidia. Is féidir leis na pataiginí seo a bheith ina gcúis le niúmóine nó le hionfhabhtú chonair an fhuail agus d'fhéadfadh baint a bheith acu le galar corónach croí.[11]

I measc grúpaí eile pataiginí baictéaracha icheallacha tá Salmonella, Neisseria, Brucella, Mycobacterium, Nocardia, Listéire, Francisella, Legionella, agus Yersinia pestis. Is féidir leo seo a bheith ann go hincheallach, ach is féidir leo a bheith ann lasmuigh d'óstchealla.

Ionfhabhtuithe i bhfíochán sainiúil

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is minic a bhíonn pataiginí baictéaracha ina gcúis le hionfhabhtú i réimsí sainiúla den chorp. Is ginearálaithe iad cuid eile.

  • D'fhéadfadh faigheanóis bhaictéarach (FB) a bheith ina chúis le míchompord agus pian san fhaighin. Tarlaíonn sí nuair a bhíonn leibhéil na mbaictéar nádúrtha neamhchothromaithe. Cuidíonn leibhéil chothromaithe na mbaictéar leis an fhaighin a choinneáil sláintiúil. Ach nuair a fhásann an iomarca baictéir áirithe, (m.sh. Gardnerella vaginalis agus baictéir anaeróbacha eile den chuid is mó a chuireann na lachtbhachaillíní srl. as áit ) is féidir FB a bheith mar thoradh air.[12]
  • Is athlasadh baictéarach de chuid na meiningí é meiningíteas baictéarach, arb iad na scannán a chlúdaíonn an inchinn agus corda an dromlaigh.
  • Is éard is niúmóine baictéarach ann ná riocht athlastach na scamhóg.
  • Is ionfhabhtú é ionfhabhtú chonair an fhuail (ICF ) a théann i bhfeidhm ar chuid de chonair an fhuail. Baictéir is mó is cúis le hionfhabhtú na conaire úiríneach. I measc na gcomharthaí ó ionfhabhtú íochtar chonair an fhuail tá pian osphúbasach, mún pianmhar (diosúria), minicíocht agus práinne múin in ainneoin lamhnán folamh a bheith agat. Is é an baictéar Escherichia coli is cúis leis den chuid is mó. [13][14]
  • Baictéir eintreacha pataigineacha is cúis le gaistreintríteas baictéarach. Is gnách go mbíonn na speicis phataigineacha seo éagsúil ó bhaictéir neamhdhíobhálacha de ghnáthfhlóra ns putóige. Ach d'fhéadfadh tréithchineál difriúil den speiceas céanna a bheith pataigineach. Bíonn an t-idirdhealú deacair uaireanta mar a tharlaíonn i gcás Escherichia.
  • I measc na n-ionfhabhtuithe baictéaracha craicinn tá:
    • Is ionfhabhtú craiceann baictéarach an-tógálach é an t-impitíogó a fheictear go coitianta i leanaí. Staphylococcus aureus agus Streptococcus pyogenes is cúis leis. [15]
    • Is ionfhabhtú géar baictéarach streipteacocúil é an ruachtach de na sraitheanna craiceann níos doimhne a leathnaíonn tríd an gcóras limfeach.[16]
    • Is athlasadh idirleata é an ceallailíteas d'fhíochán tacaíochta le hathlasadh dian i sraitheanna deirmeacha agus fo-chraicneach den chraiceann. Is féidir le ceallailíteas a bheith mar thoradh ar ghnáthfhlóra craicinn nó trí theagmháil thógálach, agus de ghnáth tarlaíonn sé trí chraiceann oscailte, gearrthacha, cloig, scoilteanna sa chraiceann, greamanna feithidí, greamanna ainmhithe, dónna, créachtaí máinliachta, instealladh drugaí infhéitheach, nó láithreacha a bhaineann le ionlocadh infhéitheach cataitéir. I bhformhór na gcásanna is é an craiceann ar an aghaidh nó ar na cosa íochtaracha atá buailte, cé gur féidir le cheallailíteas tarlú i bhfíocháin eile.




Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ Ryan (2014). "Sherris Medical Microbiology" (6th ed.): 391–406. New York: McGraw Hill Education. ISBN 978-0-07-181826-1. 
  2. ↑ McFall-Ngai (2007-01-11). "Adaptive Immunity: Care for the community" (as en). Nature 445 (7124): 153. doi:10.1038/445153a. ISSN 0028-0836. PMID 17215830. Bibcode: 2007Natur.445..153M. 
  3. ↑ "Risk of Early-Onset Neonatal Infection with Maternal Infection or Colonization: A Global Systematic Review and Meta-Analysis" (2013). PLOS Medicine 10 (8): e1001502. doi:10.1371/journal.pmed.1001502. ISSN 1549-1676. PMID 23976885. 
  4. ↑ "Bacterial infections linked to 1 in 8 deaths in 2019". The Hill.
  5. ↑ "Global mortality associated with 33 bacterial pathogens in 2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019" (as English) (21 November 2022). The Lancet 400 (10369): 2221–2248. doi:10.1016/S0140-6736(22)02185-7. ISSN 0140-6736. PMID 36423648. 
  6. ↑ "Diagnosis of severe respiratory infections in immunocompromised patients" (February 2020). Intensive Care Medicine 46 (2): 298–314. doi:10.1007/s00134-019-05906-5. PMID 32034433. 
  7. ↑ Tá ort na shonrú' 'teideal = agus' 'url = nuair a úsáideann {{ lua idirlín}}."" (en).
  8. ↑ Fish DN (February 2002). "Optimal antimicrobial therapy for sepsis". Am J Health Syst Pharm 59 (Suppl 1): S13–9. doi:10.1093/ajhp/59.suppl_1.S13. PMID 11885408. 
  9. ↑ Heise E (1982). "Diseases associated with immunosuppression". Environ Health Perspect 43: 9–19. doi:10.2307/3429162. PMID 7037390. JSTOR 3429162. 
  10. ↑ Saiman L (2004). "Microbiology of early CF lung disease". Paediatr Respir Rev 5 (Suppl A): S367–9. doi:10.1016/S1526-0542(04)90065-6. PMID 14980298. 
  11. ↑ "Chlamydia pneumoniae and atherosclerosis" (2004). Cell Microbiol 6 (2): 117–27. doi:10.1046/j.1462-5822.2003.00352.x. PMID 14706098. 
  12. ↑ "Pathogenesis of Bacterial Vaginosis: Discussion of Current Hypotheses" (August 2016). The Journal of Infectious Diseases 214 (Suppl 1): S1–5. doi:10.1093/infdis/jiw121. PMID 27449868. 
  13. ↑ Roxe DM. Urinalysis. In: Walker HK, Hall WD, Hurst JW, editors. Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition. Boston: Butterworths; 1990. Chapter 191. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK302/
  14. ↑ "The challenge of urinary tract infections in renal transplant recipients" (April 2018). Transplant Infectious Disease 20 (2): e12828. doi:10.1111/tid.12828. PMID 29272071. 
  15. ↑ Kumar, Vinay; Abbas, Abul K.; Fausto, Nelson; & Mitchell, Richard N. (2007). Robbins Basic Pathology (8th ed.). Saunders Elsevier. pp. 843 ISBN 978-1-4160-2973-1
  16. ↑ Teimpléad:DorlandsDict
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Baictéir_phataigineacha&oldid=1228556"