Nelson Mandela
Polaiteoir as an Afraic Theas ab ea Nelson Rolihalahla Mandela (rugadh é ar an 18 Iúil 1918 - 5 Nollaig 2013).[1] Ba eisean an chéad uachtarán a toghadh sa tír seo i dtoghchán lán-daonlathach. Roimhe seo, ba ghníomhaí frith-Apairtéid é, a bhí ina cheannaire ar an gComhdháil Náisiúnta Afracach.[2] Chaith Mandela an tréimhse idir na blianta 1962 agus 1990 i bpríosún ar Oileán Robben.
Bronnadh Duais Nobel na Síochána ar Mandela, nó Madiba mar a thugtar air freisin san Afraic Theas, sa bhliain 1993.
Luathshaol
[cuir in eagar | athraigh foinse]Sa bhliain 1948 bhí toghchán san Afraic Theas, am a raibh an chinedheighilt fós i bhfeidhm. Ní raibh cead vótála ag na daoine gorma. Mar sin bhí an chumhacht ag na daoine geala.
Ag an am sin ní raibh cead ag daoine gorma agus daoine geala pósadh lena chéile. Agus bhí bac ar ghnáth rudaí, ar nós na suíocháin chéanna a úsáid.
San ollscoil, bhuail Nelson le daoine geala. Bhuail sé freisin le Joe Slovo[3], Walter Sisulu agus Oliver Tambo, daoine a raibh na smaointe céanna acu agus a bhí ag Nelson féin. Theastaigh uathu na dlíthe diana seo a athrú chomh maith.
Sa bhliain 1953 thosaigh Mandela ag cleachtadh na dlí. Bhunaigh sé, in éineacht le hOliver Tambo, an chéad dlí-ghnólacht san Afraic Theas a raibh daoine gorma ina bhun.
Bhí sé ina dhlíodóir i Johannesburg den chuid is mó sna 1950í, go dtí gur sháraigh an bhaint a bhí aige leis an gComhdháil Náisiúnta Afracach air sin.
Frithbheartaíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Chuaigh Nelson agus a chairde ar stailc sa bhliain 1960 i Johannesburg. Dá bhrí sin cuireadh Nelson ar triail (don chéad uair), ach níor tugadh aon phionós dó.
Sa bhliain 1962 cuireadh Mandela ar triail arís. Chaith sé fionnadh liopaird chuig an chúirt agus rinne sé ‘salute’ go dtí na daoine gorma agus scread amach ‘amadla’.
Cuireadh Mandela faoi ghlas ón mbliain 1962 go dtí 1990. Chuaigh sé ar ais go dtí an chúirt sa bhliain 1964. Dúirt sé go raibh an rialtas freagrach as na drochimeachtaí sa tír. Cuireadh ar ais sa phríosún é. Chaith sé an chuid is mó den am i gcill bheag amháin, ar Oileán Robben.
Agus é faoi ghlas ag an réimeas apartheid ó 1962 go dtí 1990, fuair sé céim LLB ó Ollscoil Londain, trí chúrsa comhfhreagrais de chuid Halla Wolsey, Oxford. Thug sé faoi sin, ó am go chéile, nach mór an tréimhse ar fad a bhí sé i bpríosún.
Uachtarán
[cuir in eagar | athraigh foinse]Scaoileadh Mandela ón bpríosún ar an 11 Feabhra 1990, tar éis 27 bliain.
Ar 27 Aibreán 1994 tháinig daoine geala agus gorma le chéile agus vótáil siad Nelson mar uachtarán na hAfraice Theas. Ba é Mandela an chéad uachtarán ar an tír a toghadh i dtoghchán daonlathach. Uachtarán rathúil ab ea é ach níor ghlac sé páirt sa toghchán sa bhliain 1999 mar theastaigh uaidh go mbeadh duine níos óige mar uachtarán. Fuair sé bás ar an 5 Nollaig 2013.
Léirítear oiliúint Mandela sa dlí agus an taithí a bhí aige air sa spéis domhain a bhí aige i ndréachtú Bhunreacht na hAfraice Theas agus i mbunú na Cúirte Bunreachtúla—dhá ghné ríthábhachtacha den Afraic Theas nua, dar le Mandela.[4]
Mandela agus Éire
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bhí gaol láidir idir Mandela agus Éire.
Bhronn Baile Átha Cliath saoirse na cathrach ar Nelson Mandela sa bhliain 1988. Bhí sé i bpríosún ag an am ach thug a bhean chéile Winnie cuairt ar Éirinn. Roghnaigh Mandela an ócáid seo mar a chéad sheans i 26 mbliana teagmháil a dhéanamh leis an domhan mór.[5]
Tháinig Nelson Mandela ar cuairt go hÉirinn trí huaire:[6]
1990 – tar éis teacht amach ón bpríosún dó. Ní raibh sé i bhfad i ndiaidh a shaoirse a bhaint amach gur thaistil sé go hÉirinn le buíochas a ghabháil le daoine.
2000 – le céim a fháil ó Coláiste na Tríonóide agus óráid a thabhairt sa Dáil.
2003 – don Comórtas Domhanda Samhraidh na gCluichí Oilimpeacha Speisialta.[7] Bhronn Ollscoil na Gaillimhe céim air Bhain sé úsáid as an ócáid le tabhairt amach faoi úsáid aerfort na Sionainne ag eitleáin SAM a bhí ag glacadh páirt i gcogadh George Bush ar an Iaráic.
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ cogg.ie. "Mandela - Taisce Tuisceana". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2020-09-26. Dáta rochtana: 2020.
- ↑ ccea.org.uk. "Mandelaː Beatha le Bua". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2020-05-01. Dáta rochtana: 2020.
- ↑ bhuail sé le Slovo ag ollscoil Witwatersrand sa bhliain 1943
- ↑ Scoil Dlí, COBÁC. "Mandela". Dáta rochtana: 2020.
- ↑ "Gan-rang | abairliom | Leathanach 2" (ga). Dáta rochtana: 2019-06-22.
- ↑ "Bás | ancroiait" (en). Dáta rochtana: 2019-06-22.
- ↑ Special Olympics (2013-06-27). "Nelson Mandela at Special Olympics World Summer Games, Dublin, Ireland 2003".
