Michelangelo

Michelangelo
	; (1544)
Beathaisnéis
Breith	(it) Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni ; 6 Márta 1475; Caprese Michelangelo (Poblacht Fhlórans)
Bás	18 Feabhra 1564 ; 88 bliana d'aois; an Róimh (Stáit an Phápa)
Áit adhlactha	Baisleac Santa Croce ; Tomb of Michelangelo Buonarroti (en)
Faisnéis phearsanta
Grúpa eitneach	Iodálaigh
Reiligiún	Caitliceachas
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Ollscoil Flórans
Gníomhaíocht
Suíomh oibre	An Róimh (1534 (Féilire Ghréagóra)–1564 (Féilire Ghréagóra)); Flórans (1533 (Féilire Ghréagóra)–1534 (Féilire Ghréagóra)); An Róimh (1532 (Féilire Ghréagóra)–1533 (Féilire Ghréagóra)); Flórans (1529 (Féilire Ghréagóra)–1532 (Féilire Ghréagóra)); Flórans (1516 (Féilire Ghréagóra)–1534 (Féilire Ghréagóra)); An Róimh (1508 (Féilire Ghréagóra)–1516 (Féilire Ghréagóra)); Flórans (1506 (Féilire Ghréagóra)–1508 (Féilire Ghréagóra)); An Róimh (1505 (Féilire Ghréagóra)–1506 (Féilire Ghréagóra)); Flórans (1501 (Féilire Ghréagóra)–1505 (Féilire Ghréagóra)); An Róimh (1496 (Féilire Ghréagóra)–1501 (Féilire Ghréagóra)); Bologna (1494 (Féilire Ghréagóra)–1496 (Féilire Ghréagóra)); Flórans (1487 (Féilire Ghréagóra)–1494 (Féilire Ghréagóra)); An Veinéis ; Flórans ; An Róimh
Gairm	dealbhóir, innealtóir, conraitheoir ginearálta, scríbhneoir, file, péintéir, ailtire, línitheoir, amharcealaíontóir
Seánra	Ealaín Chríostaí agus homoeroticism (en)
Gluaiseacht	An tArd-Renaissance agus péintéireacht na hAthbheochana
Catalogue raisonné	Michelangelo: The Complete Paintings, Sculptures and Architecture (en) (2019)
Mac/iníon léinn de chuid	Domenico Ghirlandaio, Bertoldo di Giovanni agus Poliziano
Mac/iníon léinn	Guglielmo della Porta agus Giacomo Rocchetti (en)
Teangacha	An Iodáilis
Ord crábhaidh	Proinsiasaigh agus Doiminicigh
Pátrún	Lorenzo de' Medici
Saothar
	Saothar suntasach (1491) Madonna of the Stair (en) ; (1492) Battle of the Centaurs (en) ; (1497) Bacchus (en) ; (1499) Pietà (Michelangelo); (1500í) Doni Tondo (en) ; (1500í) David (en) ; (1505) Saint Matthew (en) ; (1506) Baisleac Pheadair; (1508 (Féilire Ghréagóra)) síleáil an tSéipéil Sistine; (1510í) Rebellious Slave (en) ; (1510í) Dying Slave (en) ; (1510í) Slaves (en) ; (1532) The Genius of Victory (en) ; (1538 (Féilire Ghréagóra)) Brutus (en) ; (1541) An Breithiúnas Deireanach; (1564 (Féilire Ghréagóra)) Rondanini Pietà (en) ; (1571) Biblioteca Medicea Laurenziana (en) ; (16 haois) The Deposition (en) ; (1869) Medici Chapels (en) ;
Teaghlach
Teaghlach	Buonarroti family (en)
Céile	luach ar iarraidh
Páirtí	Tommaso dei Cavalieri
Athair	Ludovico di Leonardo Buonarroti Simoni agus Francesca di Neri del Miniato Siena
Duine muinteartha	Michelangelo Buonarroti (nia)
	Síniú

Bhí Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, giorraithe Michelangelo (6 Márta, 1475 – 18 Feabhra, 1564), ar dhuine de na healaíontóirí ba mhó agus ba thábhachtaí san Athbheochan (nó an Renaissance). Péintéir, dealbhóir, ailtire, file agus innealtóir Iodálach a bhí ann, sár-ealaíontóir ildánach a dtugtaí Il Divino ("an Duine Diaga") air.

Óige

Rugadh Michelangelo di Lodovicio Buonaroti Simoni ar 6 Márta 1475 in Caprese sa Tuscáin. Ba bhaincéirí iad muintir Michelangelo, ach bhí ag teip ar a athair Lodovicio a ghnóthaí a riaradh le héifeacht, agus b'éigean dó postanna a fháil anois agus arís i seirbhís an stáit.

Nuair a rugadh Michelangelo, bhí a athair ina Riarthóir Dlíthiúl i mbaile beag Caprese agus ina Riarthóir Áitiúil in Chiusi. Ba í Francesca di Nieri del Miniato di Siena máthair Michelangelo. Chreid muintir Buonarroti gur de shliocht na Cuntaoise Mathilde de Canossa iad, cé nach féidir é sin a chruthú.

Flórans, 1476 - 1492

Cúpla mí tar éis bhreith Michelangelo, d'aistrigh a mhuintir ar ais go Flórans, áit ar tógadh é. Thagadh trealláin tinnis ar a mháthair agus é seacht mbliana d'aois, rud a d'fhág go raibh sé in aon teach le saor cloiche agus a bhean i mbaile Settignano, áit a raibh cairéal marmair ag a athair. Agus Michelangelo ina buachaill óg, chuir a athair é chun an daonnachaí Francesco da Urbino in Flórans, Ach is beag suim a bhí aige sa staidéar. B’fhearr leis pictiúir a chóipeáil i dteampaill agus a bheith i gcuideachta ealaíontóirí eile.

In aois a thrí bliana déag, ghlac Domenico Ghirlandaio leis mar phrintíseach é. Nuair a bhí Michelangelo ceithre bliana déag d'aois, b'éigean do Ghirlandaio é a íoc, rud fíorannamh ag an am.

Nuair a d’iarr rialtóir Flórans, Lorenzo de Medici, ar Ghirlandaio sa bhliain 1492 an bheirt ealaíontóirí ab fhearr a bhí aige a chur chuige, roghnaigh Ghirlandaio Michelangelo agus Francesco Granacci. Idir na blianta 1490 agus 1492, bhí Michelangelo ag déanamh staidéir in Acadamh an Daonnachais, foras a bhunaigh muintir Medici faoi anáil an Nua-Phlatónachais. Rinne Michelangelo staidéar ar dhealbhóireacht faoi stiúradh Bertoldo di Giovanni. Chuaigh fealsúnaí agus scríbhneoirí ar nós Marsilio Ficino, Pico della Mirandola agus Angelo Poliziano i gcion go mór ar a aigne agus ar a ealaíon san Acadamh.

Leis an tréimhse seo a bhaineann na dealbha "Maighdean na gCéimeanna" (1490-1492) agus "Cath na gCeinteár" (1491-1492).

I mBuaic a Réime

Tháinig cor eile i saol Michelangelo de bharr bhás Lorenzo ar 8 Aibreán 1492. D’fhág sé pálás na Medici agus rinne cónaí i dteach a athar, áit a ndearna sé cros adhmaid (1493) a thug sé d'Eaglais Santo Spirito i bhFlórans. Lig seo dó staidéar a dhéanamh ar an anatamaíocht in ospidéal na hEaglaise.

Idir na blianta 1493 agus 1494 cheannaigh sé bloc marmair ollmhór agus rinne dealbh d'Earcail, saothar a cuireadh chun na Fraince agus a chuaigh ar seachrán timpeall na bliana 1700.

Ar 20 Eanáir 1494, tar éis plúchadh mór sneachta, d'iarr Piero de Medici, oidhre Lorenzo, air dealbh shneachta a dhéanamh, rud a thug Michelangelo ar ais chun Pálás na Medici.

Bologna, Veinéis, Flórans, Róimh, 1492–1499

Nuair a díbríodh na Medici as Flórans, d’aistrigh Michelangelo go Bologna. D’fhill sé, ach theip air aon obair a fháil ón rialtas. Rinne sé ‘’Cupid ina Chodladh’’ ar mhúnla saothar clasaiceach agus dhíol leis an gCairdinéal Raffaele Riario é. Nuair a fuair Riario amach nár shaothar de chuid na seanreachta é, tháinig an oiread sin ionaidh air gur iarr sé ar an ealaíontóir óg dealbh Bhacas a dhéanamh dó. Ach nuair a chonaic sé an saothar, dhiúltaigh sé dó, agus b’éigean do Michelangelo é a dhíol leis an mbaincéar Jacopo Galli i gcomhair a ghairdín.

Sa bhliain 1497 iarraidh ar Michelangelo Pietà a dhéanamh, rud a thosaigh sé an bhliain dár gcionn.

Oibreacha eile

Flórans, 1499–1505

Nuair a d’fhill Michelangelo ar Fhlórans idir na blianta 1499 agus 1501, iarradh air dealbh Dháibhí a dhéanamh mar chomhartha ar shaoirse na cathrach. Bhí sé seo ar na saothair ab fhearr dá chuid, agus chuir sé bailchríoch air sa bhliain 1504. D'eascair sé as píosa ollmhór marmair ó chairéal Charrara, agus cuireadh é in airde os comhair an an tSean-Pháláis (Palazzo Vecchio) sa Piazza della Signoria. Róimh, 1505-1564

D’fhill Michelangelo ar an Róimh sa bhliain 1505. Idir na blianta 1508 agus 1512 dhathaigh sé díon an tSéipéil Shistínigh don Phápa Clement VII. Ar dtús ní raibh le bheith ann ach an Dá Aspal Déag, ach de réir a chéile chum sé fíoracha eile a bhain le Cruthú agus le Deireadh an Domhain. Chuir an obair olc ar Michelangelo mar shíl sé nach raibh ann ach baois a bhí bunaithe ar uabhar agus ar fhéinghlóir an Phápa (Julius II), ach maireann sé inniu mar cheann de na seoda is loinnrí den Athbheochain.^[1]

Idir na blianta 1532 agus 1541 chum sé an Breithiúnas Deireanach, ach chuir roinnt fíoracha lomnochta fearg ar dhaoine éigin, an Cairdinéal Carafa agus an Moinsíneoir Sernini go háirithe, agus rinne siad gearán. Mar dhíoltas, rinne Michelangelo íomhá de Charafa mar anam damnaithe.

Ba Michelangelo a dhear an Piazza del Campidoglio agus an phábháil cháiliúil atá ann.^[2]^[3]

Ba é saothar mór deireanach Michelangelo Baisleac Pheadair sa bhliain 1546 (cé nach eisean a thosaigh é).

Fuair Michelangelo bás sa bhliain 1564 sula raibh an obair dheireanach seo críochnaithe.

Pearsantacht

Duine cantalach, ardaidhmeach, ciotach a bhí ann, de réir dealraimh, a spreag idir urraim agus eagla i lucht a chomhaimsire. Dúirt an staraí ealaíne, Vasari, sa 16ú aois gur ‘il divino’ a bhí ann, cruthaithe ag Dia mar bharrshamhail den duine mar ba cheart don duine a bheith in achan bhealach idir filíocht, ealaín agus áilleacht cholainne.^[4]

Sa bhliain 1532 thit Michelangelo, a bhí 57 mbliana d’aois ag an am, i ngrá go trom le fear uasal óg darb ainm Tommaso de Cavalieri nach raibh 20 bliain d’aois. Is cinnte go raibh grá ag Michelangelo do Tommasso ach is grá geanmaí, aontumha a bhí ann. Scríobh sé chuige bliain i ndiaidh dó bualadh leis le rá ‘a fhad a mhairfeas an chuimhne atá agam ort, ní mhothóidh mé aon tuirse ná eagla roimh an bhás’ agus go raibh sé ina phríosúnach ag an ‘cavalieri armtha’.^[4]

Naisc sheachtracha

Acmhainn Náisiúnta Ealaíne

Michelangelo inniu

an Uffizi^[5], Flórans, ceann de na dánlanna is tábhachtaí agus is mó cáil ar domhan. Is ann atá saothair ealaíne le Michelangelo i measc an iliomad eile.^[6]
2004ː Chothaigh an cinneadh a rinneadh dealbh Michelangelo, Daithí, a ghlanadh díospóireacht theasaí go hidirnáisiúnta agus bhí go leor daoine den tuairim nár cheart dul in aice le saothar ealaíne chomh luachmhar.^[7]

Féach freisin

An Breithiúnas Deireanach

Tagairtí

↑ Ciara Nic Gabhann (2010). "Cuairt Ghairid ar an Róimh" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-05-19.
↑ "Piazza del Campidoglio" (as it) (2021-04-15). Wikipedia.
↑ Maitiú Ó Coimín (2016). "Dé Céadaoin a eiseofar bonn comórtha 1916, ach céard a bhí ar bhoinn chomórtha na hÉireann idir 1928 agus 2016?" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2021-05-19.
↑ ^4.0 ^4.1 Ciara Nic Gabhann (2010). "Aisling Michelanglo" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-05-19.
↑ "The Uffizi | Uffizi Galleries" (en). www.uffizi.it. Dáta rochtana: 2021-05-19.
↑ Mairéad Ní Nuadháin (2021). "Agus an ciúnas i réim, an bhfuil tada foghlamtha againn faoin turasóireacht?" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2021-05-19.
↑ Ciara Nic Gabhann (2004). "Glanadh Dháithí ina ábhar mór conspóide" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-05-19.

[1] Ciara Nic Gabhann (2010). "Cuairt Ghairid ar an Róimh" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-05-19.

[2] "Piazza del Campidoglio" (as it) (2021-04-15). Wikipedia.

[3] Maitiú Ó Coimín (2016). "Dé Céadaoin a eiseofar bonn comórtha 1916, ach céard a bhí ar bhoinn chomórtha na hÉireann idir 1928 agus 2016?" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2021-05-19.

[:0-4] 4.0 ^4.1 Ciara Nic Gabhann (2010). "Aisling Michelanglo" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-05-19.

[5] "The Uffizi | Uffizi Galleries" (en). www.uffizi.it. Dáta rochtana: 2021-05-19.

[6] Mairéad Ní Nuadháin (2021). "Agus an ciúnas i réim, an bhfuil tada foghlamtha againn faoin turasóireacht?" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2021-05-19.

[7] Ciara Nic Gabhann (2004). "Glanadh Dháithí ina ábhar mór conspóide" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-05-19.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]