An tSionainn

An tSionainn

(ga) an tSionainn
Cineál	Abhainn
Logainm.ie	1166693
Foinse
Mór-roinn	an Eoraip
Tír abhantraí	Éire
Limistéar riaracháin	Éire
Deireadh
Suíomh	Inbhear na Sionainne
A 54° 14′ 05″ N, 7° 55′ 08″ O B 52° 40′ 36″ N, 8° 45′ 16″ O
Craobh-abhainn	An Eithne, An Fhéil, An tSuca, An Bhrosnach, An Bhrosnach Bheag, An Bhúill
Abhantrach draenála	abhantrach na Sionainne
Tréithe
Toisí	368 () km
Abhantrach	15,700 km²
Bearta agus táscairí
Sreabhadh	200 m³/s

Is í An tSionainn an abhainn is faide in Éirinn. Tá sí timpeall 400km ar fhad óna foinse i gContae an Chabháin, in Ulaidh go dtí go dtagann sí ar an Aigéan Atlantach idir Rinn Chiarraí i gContae Chiarraí agus Ceann Léime i gContae an Chláir. Tagann taoide ón bhfarraige tuairim is 100km i dtír suas chuig cathair Luimnigh.

Tábhacht Stairiúil

Ós rud é go roinneann sí formhór na hÉireann ina dhá chuid, tá tábhacht straitéiseach ar leith ag an Sionainn. Le linn riail na Sasanach, bhí garastúin móra i Luimneach agus in Áth Luain agus tá bearaicí míleata fós sna bailte sin.

Bhunaigh Naomh Ciarán an mhainistir Cheilteach is mó in Éirinn sa 7ú aois i gCluain Mhic nÓis (i gContae Uíbh Fhailí) idir Áth Luain agus Beannchor agus tá a h-iarsmaí fós le feiscint.

Bhunaigh na Lochlannaigh cathair Luimnigh timpeall na bliana 812 AD agus ba as a sheoladar nuair a bhíodar ag iarraidh a riail a leathnú níos doimhne i lár na hÉireann.

Fo-aibhne agus Locha

Tá trí loch mór i gcúrsa na habhann, Loch Ailinn, an Loch Riabhach agus Loch Deirg.

I measc na fo-abhainn a dtagann isteach inti óna bruach thiar, tá An tSuc (i gContae Ros Comáin) agus An Fheargas (i gContae an Chláir). Ón mbruach thoir, tagann An Inne (i gContae na hIarmhí), An Bhrosna (i gContae Uíbh Fhailí), An Mhaoilchéirn, An Mháig agus An Daoil (i gContae Luimnigh) agus an Fhéil (i gContae Chiarraí).

Cúrsa na hAbhann

Traonach

Ritheann an tSionna trí lár cothrom na hÉireann agus ní cailleann sí ach 6m d'airde idir Loch Ailinn agus Cill Dálua ar taobh theas Loch Deirg. Dá bhrí sin, is minic a bhíonn tuilte móra sa gheimhreadh ar bhruacha na h-abhann idir Cara Droma Rúisc agus Port Omna.

Sa limistéar idir Áth Luain agus Cluain Mhic Nois, na "Callows", ní bhíonn talamh na móinéir tirim go leor chun an féar a bhaint le meaisín go dtí lár an tsamhraidh agus, dá bhrí sin, is ann tearmann is mó an traonaigh ar mhórthír na hÉireann, éan le glao sainiúil a bhí an-choitianta sa tír tráth.

Tá an-chuid portaigh ar bhruachanna na Sionainne i gContae an Longfoirt, Contae Ros Comáin, Contae Uíbh Fhailí agus Contae na hIarmhí. Bhíodh stáisiúin ginte móna i mBaile an Liag agus i nDroichead na Sionainne ach tá siad á dhúnadh anois.

Is fadhb mór é an uisce a ritheann ó na portaigh isteach sa tSionainn agus in a fo-aibhne. Nuair a thagann an abha isteach sna locha, titeann an smúit móna go dtí an grinneall agus tá a lán de bailithe anois ar thaobh thuaidh Loch Deirg.

Titeann an abha tuairim 65m d'airde idir Cill Dálua agus Luimneach a bhfuil gan ach 20km i bhfad óna chéile.

Bailte

Is í Luimneach (daonra 100,000) an chathair is mó ar bhruach na Sionainne agus, ag teacht aduaidh óna foinse, is iad Drom Seanbhó, Cara Droma Rúisc, Ruascaigh (Contae Liatroma), Tearmann Barra, Baile an Liag (Contae Ros Comáin), Cluain Dara (Contae an Longfoirt), Áth Luain (Contae na hIarmhí), Beannchor (Contae Uíbh Fhailí), Port Omna (Contae na Gaillimhe), Baile Uí Bheoláin, Scairbh, Cill Dálua, Droiched Uí Bhriain (Contae an Chláir), Drom Inbhir (Contae Thiobraid Árann) agus Caisleán Uí gConaig (Contae Luimnigh) na príomhbhailte eile.

Caisleán an Rí Eoin agus Droichead Thumhan ar Abhann na Sionainne i gCathair Luimnigh

Ar Bhéal na Sionainne, tá Eas Géibhtine, Faing agus an Gleann (Contae Luimnigh) agus Tairbeart agus Béal Átha Longphoirt (Contae Chiarraí) suite ar an dtaobh theas agus Sionna, Caisleáin an Chláir, Baile na Cailleach, Leaba Síodach, Cill Íomair, Cill Rois agus Carraig an Chabhaltaigh (Contae an Chláir) ar an mbruach thuaidh.

Calafoirt, Aerfoirt agus Tionscal

Cuan domhain atá i mBéal na Sionainne agus tá trí calafoirt ann, an príomhcheann í bhFaing i gContae Luimnigh, i gcathair Luimnigh agus i gCill Rois i gContae an Chláir. Ritheann bád farantóireachta trasna Bhéal na Sionainne idir Thairbeart agus Cill Íomair.

Tá Aerfort na Sionna suite gar do Bhéal na Feargasa, a osclaíodh faoi rialtas Sheáin Lemass. Tógadh baile nua ar a hinbhear freisin, i Rinn Eanna, leis an ainm Baile na Sionna faoin rialtas céanna. Roimh oscailt an aerfoirt, ba as Faing a d'eitil báid eitilte trasna an Atlantaigh.

Tá aithne, chomh maith, uirthi ó scéim na Sionna. Sa bhliain 1929, osclaíodh stáisiún ginte cumhacht uisce in Ard na Croise, an chéad mhórscéim innealltóireachta a thógadh tar éis baint amach saoirse na hÉireann. Gineadh éileamh uile leictreachais na tíre in Ard na Croise ó oscailt an stáisiúin suas go dtí blianta na caogaidí.

Calafort Faing ar bhruach theas Béal na Sionainne i gContae Luimnigh

Ar Bhéal na Sionainne i gContae Luimnigh idir Faing agus Eas Géibhtine, tá Alumina Eachinis, ceann des na scaglanna alumina is mó ar domhain. Idir Cill Rois agus Cill Íomair, tá an stáisiún ginte is mó in Éirinn.

Trácht agus Saoire

Iascaireacht

Tá clú fós ar an Sionna mar ionad iascaigh bradán, breac agus éisc garbha, go mór mór i mbailte ar nós Caisleán Uí gConaig (Contae Luimnigh), Droichead Uí Bhriain agus Cluain Lára (Contae an Chláir), Tearman Barra agus Baile an Liag (Contae Ros Comáin) agus Cara Droma Rúisc (Contae Liatroma).

Last-Iompar

Ba iad an tSionna agus a canálacha an príomhcheangal idir Luimneach, Baile Átha Cliath, Port Láirge agus bailte móra Lár-Thír na hÉireann on 18ú haois agus teacht an iarnróid tuairim na bliana 1845. Thóg an Chomhlucht Canáil Mhóir na hÉireann canáil idir Baile Átha Cliath agus Cuan na Sionainne i gContae Uíbh Fhailí agus leathnaíodh an córas tríd an Sionna, Loch Deirg agus Canál an Abhainn Duibh síos go dtí Luimneach.

Tar éis tógáil an scéim ídre-leictreach, aistríodh an trácht idir Cill Dálua agus Luimneach ó Chanál an Abhainn Duibh go dtí Canál Ard na Croise. Tá dhá chomhlán uisce móra i ndiaidh a chéile thart ar an stáisiúin ginte trínar féidir bád éirí nó ísliú 30m.

Trácht Saoire

Iarsma chaisleáin ar bhruach na Sionainne i gCluain Mhic Nois, Contae Uíbh Fhailí

Dúnadh an Canál Mór do last-iompar sa bhliain 1961 ach athosclaíodh córas Íochtar na Sionainne do thrácht saoire sa bhliain 2001 nuair a thógadh córas nua chomhlán uisce idir Abhann na Mainistreach agus an tSionainn i gcathair Luimnigh. Faoi láthair na huaire, tá na ceangail canálacha seo a leanas ó Luimneach ar chóras na Sionainne:

• ar an Sionna agus Canáil Ard na Croise go dtí Cill Dalua, Cuan na Sionainne, Port Omna, Áth Luain, Tearmann Barra, Cara Droma Rúisc agus Droim Seanbhó.
• ó Chuan na Sionainne ar an gCanáil Mhór go dtí An Tulach Mór, Cúl an tSúdaire, Mainistir Eimhín, Na Solláin agus Baile Átha Cliath.
• ó Mhainistir Eimhín ar Chanáil na Bearbha go dtí Ceatharlach, Ros Mhic Thriúin agus Port Láirge.
• ó Thearmann Barra ar an gCanáil Ríoga go dtí An Muileann gCearr, Cill Choca, Maigh Nuad agus Baile Átha Cliath.
• ó Dhroim Seanbhó ar Chanáil Bhéal an Átha Mhóir-Bhaile Chonaill agus Loch Éirne go dtí Inis Ceithleann agus Béal Leice.

Tá pleananna ann chomh mhaith chun an córas a nascadh le córas na Banna trí athoscailt Canáil Uladh idir Loch Éirne Uachtar agus Loch n-Eachadh agus, dá bharr, bailte ar nós Cúl Raithin, Port an Dúnáin agus Muineachán a cheangailt le Luimneach.

Seoltóireacht

Ceaptar gurb i nDrom Inbhir ar bhruach Loch Deirg i gContae Thiobraid Árann a bhunaíodh an céad club seoltóireachta in Éirinn ar thús an 18ú haois. Tá clubanna eile anois ann i bhFaing, i gCill Rois, i gCill Dálua, i mBaile Uí Bheoláin, in Áth Luain, i gCara Droma Rúisc agus i mbailte eile ar bhruach na h-abhann.