Seán F. Lemass

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Infotaula de personaSeán F. Lemass

Cuir in eagar ar Wikidata
Ainm sa teanga dhúchais(ga) Seán Lemass
Beathaisnéis
Breith15 Iúil 1899
An Baile Breac, Éire Cuir in eagar ar Wikidata
Bás11 Bealtaine 1971
71 bliana d'aois
Baile Phib, Éire Cuir in eagar ar Wikidata
Siocair bháisAilse scamhóg
Áit adhlacthaReilig Ghráinseach an Déin Cuir in eagar ar Wikidata
Teachta Dála
21 Aibreán 1965 – 21 Bealtaine 1969 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 18ú Dáil


An tAire Dlí agus Cirt
8 Deireadh Fómhair 1964 – 3 Samhain 1964
← Cathal Ó hEochaidhBrian Pádraig Ó Luineacháin →
Teachta Dála
11 Deireadh Fómhair 1961 – 11 Márta 1965 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 17ú Dáil


Ceannaire Fhianna Fáil
23 Meitheamh 1959 – 10 Samhain 1966
← Éamon de ValeraSeán Ó Loingsigh →
Taoiseach
23 Meitheamh 1959 – 10 Samhain 1966
← Éamon de ValeraSeán Ó Loingsigh →
Teachta Dála
20 Márta 1957 – 1 Meán Fómhair 1961 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 16ú Dáil


An tAire Post, Fiontar agus Nuálaíochta
20 Márta 1957 – 23 Meitheamh 1959
← Liam Ó NeachtainSeán Ó Loingsigh →
Tánaiste
20 Márta 1957 – 23 Meitheamh 1959
← Liam Ó NeachtainSeán Mac an tSaoi →
Teachta Dála
2 Meitheamh 1954 – 13 Nollaig 1956 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 15ú Dáil


Teachta Dála
13 Meitheamh 1951 – 23 Aibreán 1954 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 14ú Dáil


Tánaiste
13 Meitheamh 1951 – 2 Meitheamh 1954
← Liam Ó NeachtainLiam Ó Neachtain →
An tAire Post, Fiontar agus Nuálaíochta
13 Meitheamh 1951 – 2 Meitheamh 1954
← Thomas F. O'HigginsLiam Ó Neachtain →
Teachta Dála
18 Feabhra 1948 – 2 Bealtaine 1951 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 13ú Dáil


Tánaiste
14 Meitheamh 1945 – 18 Feabhra 1948
← Seán Tomás Ó CeallaighLiam Ó Neachtain →
Teachta Dála
9 Meitheamh 1944 – 11 Nollaig 1947 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 12ú Dáil


Teachta Dála
1 Iúil 1943 – 10 Bealtaine 1944 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 11ú Dáil


An tAire Post, Fiontar agus Nuálaíochta
18 Lúnasa 1941 – 18 Feabhra 1948
← Seán Mac an tSaoiDaniel Morrissey →
Minister for Supplies (en) Aistrigh
8 Meán Fómhair 1939 – 31 Iúil 1945
Teachta Dála
30 Meitheamh 1938 – 26 Bealtaine 1943 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 10ú Dáil


Teachta Dála
21 Iúil 1937 – 25 Bealtaine 1938 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 9ú Dáil


Teachta Dála
8 Feabhra 1933 – 14 Meitheamh 1937 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 8ú Dáil


Teachta Dála
9 Márta 1932 – 22 Nollaig 1932 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 7ú Dáil


An tAire Post, Fiontar agus Nuálaíochta
9 Márta 1932 – 16 Meán Fómhair 1939
← Patrick McGilliganSeán Mac an tSaoi →
Teachta Dála
11 Deireadh Fómhair 1927 – 17 Nollaig 1931 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 6ú Dáil


Teachta Dála
23 Meitheamh 1927 – 16 Lúnasa 1927 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 5ú Dáil


Teachta Dála
18 Samhain 1924 – 20 Bealtaine 1927 (díscaoileadh na parlaiminte)
Téarma parlaiminte: 4ú Dáil


Toghadh i: fothoghchán Cuir in eagar ar Wikidata
Faisnéis phearsanta
ReiligiúnCaitliceachas
Scoil a d'fhreastail sé/síColáiste na hOllscoile Corcaigh Cuir in eagar ar Wikidata
Gníomhaíocht
Gairmpolaiteoir Cuir in eagar ar Wikidata
Ball de pháirtí polaitíochtaFianna Fáil Cuir in eagar ar Wikidata
TeangachaAn Ghaeilge
Teaghlach
CéileKathleen Lemass Cuir in eagar ar Wikidata
PáisteNoel Lemass, Maureen Haughey Cuir in eagar ar Wikidata

Ba é Seán Francis Lemass (15 Iúil 1899 - 11 Bealtaine 1971), an tríú Taoiseach (ceannaire rialtais na hÉireann) agus ina cheannaire ar Fhianna Fáil, idir 1959 agus 1966. Leasaitheoir a bhí annː bhí fonn ar Lemass cruth nua-aimseartha a chur ar chóras rialtais, eacnamaíocht agus sochaí na hÉireann.[1]

Tús a shaoil[cuir in eagar | athraigh foinse]

Rugadh Seán Francis Lemass i mBaile Breac sa bhliain 1899 i mBaile Átha Cliath. An t-ainm a baisteadh air ná John Francis Lemass. Aach thosaigh sé ag tabhairt Seán air féin agus é in ógánach tar éis páirt a ghlacadh in Éirí Amach na Cásca sa bhliain 1916. Gabhadh agus cuireadh i bpríosún é ach scaoileadh saor é de bharr a aoise.

Leis na mBráithre Críostaí sa chathair a fuair sé a chuid oideachais, áit ina raibh sé in aon rang leis an bhfuirseoir mór le rá Jimmy O'Dea.

18 Samhain 1924ː sheas Lemass san fhothoghchán "Dublin South" agus toghadh é

Tragóidí millteanacha[cuir in eagar | athraigh foinse]

sa bhliain 1932

Scaoileadh marbh a dheartháir is óige, Herbert, de thaisme ina bhaile féin in Eanáir 1916; b’shin Seán féin a lámhachadh é![2] Dúnmharaíodh deartháir eile, Noel, sa bhliain 1923 le linn Chogadh na gCarad. Rinneadh céasadh coirp air.

Fuair deartháir eile, Patrick, bás le hadhairt sa bhliain 1926.

1947

Polaitíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Bhí Lemass gníomhach i gCogadh na Saoirse agus sa Chogadh Cathartha i 1922.

Toghadh Lemass mar theachta i nDáil Éireann i 1924 (san fhothoghchán "Dublin South" ar 18 Samhain 1924). Bhunaigh sé Fianna Fáil i 1926 le hEamon de Valera agus comhghleacaithe eile.

I 1932 rinneadh Aire Tionscal agus Tráchtála de. I rith an Dara Cogadh Domhanda gníomhaigh sé mar Aire Soláthairtí. Rinneadh Aire Tionscal agus Tráchtála de arís tar éis an chogaidh i rith na gcaogaidí (1951-1954 agus 1957-1959).

1958

Taoiseach[cuir in eagar | athraigh foinse]

Sa bhliain 1959 toghadh Lemass mar Thaoiseach. Sna blianta sin, bunaíodh RTÉ, tháinig John F. Kennedy go hÉirinn, agus bhí an geilleagar ag fás níos gasta .

Thug Lemass cuairt thábhachtach ar Terence O'Neill, Príomh-aire Tuaisceart Éireann i 1965, cuairt a thosaigh ré nua caidrimh idir an dá chuid den oileán.

Forbairt dhlí na hÉireann[cuir in eagar | athraigh foinse]

Dlí bunreachtúil[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ní raibh an oiread tionchair ar fhorbairt dhlí na hÉireann, agus go háirithe ar an dlí bunreachtúil, i ndiaidh an neamhspleáchais ag aon duine eile nach raibh ina dhlíodóir.[1]

Mar shampla, sa bhliain 1966, ghair Lemass an Coiste uile-pháirtí ar an mBunreacht, chun iniúchadh a dhéanamh ar na leasuithe ar Bhunreacht na hÉireann a d'fhéadfadh a bheith riachtanach. Leag an tuarscáil a rinne sé clár athchóirithe amach, ar cuireadh a lán gnéithe de i gcrích sna caoga bliain ina dhiaidh sin.

Is léir uaidh sin go raibh fonn ar Lemass cruth nua-aimseartha a chur ar chóras rialtais, eacnamaíocht agus sochaí na hÉireann.[3]

TIonchar ar na breithiúna[cuir in eagar | athraigh foinse]

Mar is eol go forleathan, dúirt Lemass le Cearbhall Ó Dálaigh agus é á cheapadh ina Phríomh-Bhreitheamh sa bhliain 1961 agus le Brian Breatnach agus é á ardú go dtí an Chúirt Uachtarach ag an am céanna, gur mhian leat go mbeadh an Chúirt ní ba chosúla lena leithéid i SAM.[1]

Mar a léirigh Ruadhán Mac Cormaic ina leabhar,[4] is minic a dhéileáiltear leis na focail misnigh sin ar dhóigh mhí-aimseartha agus ní léir go beacht cad a bhí ar intinn ag Lemass an uair sin. Mar sin féin, bhí páirt mhór ag an dá cheapachán sin, gan aon agó, sa ról bunúsach a bhí ag an gCúirt Uachtarach maidir leis na hathruithe sóisialta agus dlithiúla a tharla sna dá bhliain déag ina dhiaidh sin agus níos faide.[1]

Ceapadh Caoimhín Ó hEachach, Frederick Gardner Budd agus Liam Ó Mac Gearailt ar an gCúirt Uachtarach freisin le linn do Lemass a bheith ina Thaoiseach.

Bás[cuir in eagar | athraigh foinse]

D'éirigh Lemass as a phost mar Thaoiseach agus cheannaire Fhianna Fáil i 1966. Tháinig Jack Lynch i gcomharbas air.

Bhí Lemass trom ar an tobac[5] agus chuaigh a shláinte in olcas agus é ag dul anonn in aois. Níorbh fholáir é a chur san ospidéal Mater i Feabhra 1971 agus d'éag sé fá cheann trí mhí, in aois 71 bliain dó.[6]

Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 Scoil Dlí, COBÁC (2018). "Seán Lemass". Dáta rochtana: 2021.
  2. Eunan O'Halpin. "Seán Lemass’s silent anguish" (en). The Irish Times. Dáta rochtana: 2019-05-11.
  3. Scrúdaigh an tOllamh Brian Garbhain (Oilthigh Ghlaschu) bunús, obair agus tionchar díreach an Choiste in alt a foilsíodh sa bhliain 2013. Brian Girvin (2013). "'Lemass's brainchild': the 1966 Informal Committee on the Constitution and change in Ireland, 1965-73". Irish Historical Studies 38 (151): 406–421. ISSN 0021-1214. 
  4. Ruadhan Mac Cormaic (2016). "The Supreme Court". Penguin Books Ireland, 9780241970331 www.omahonys.ie. Dáta rochtana: 2021-05-11.
  5. Maurice Curtis (2019-04-05). "The Little Book of Rathmines" (as en). History Press. 
  6. "Death of Seán Lemass" (en). RTÉ Archives. Dáta rochtana: 2019-05-12.