Seanad Éireann

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
(Athsheolta ó Seanadóir)
Bosca Sonraí EagraíochtaSeanad Éireann
lang=ga
Cuir in eagar ar Wikidata
Sonraí
Cineálseanad
teach reachtaíochta tofa Cuir in eagar ar Wikidata
Foirm dlí
Dáta a bunaíodh11 Nollaig 1922
Rialachas corparáideach
Ceanncheathrú
Le cuid
Cuid deAn tOireachtas Cuir in eagar ar Wikidata

Suíomh gréasáinoireachtas.ie Cuir in eagar ar Wikidata
Seomra an tSeanaid i dTeach Laighean.

Is é Seanad Éireann Teach Uachtarach an Oireachtais, is é sin, Parlaimint na hÉireann. Tá an dá theach lonnaithe i dTeach Laighean. Tugtar seanadóirí ar bhaill an tSeanaid.

Cumhachtaí foirmiúla Sheanad an tSaorstáit agus Sheanad 1937[cuir in eagar | athraigh foinse]

Seanad an tSaorstáit (arna leagan amach i mBunreacht 1922)[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • Níor mhór an uile bhille a chur á bhreithniú ag an Seanad;
  • D'fhéadfadh an Seanad rith bille neamhairgid a chur ar fionraí go ceann 270 lá nó 9 mí (méadaíodh an chumhacht mhoilliúcháin sin go dtí 18 mí in 1928);
  • D’fhéadfadh an Seanad moladh a thabhairt i dtaobh bille airgid (ach ní fhéadfadh sé é a leasú) agus é a chur ar ais laistigh de 21 lá;
  • Bhí sé de cheart aige billí neamhairgid a thionscnamh agus d’fhéadfadh Seanadóirí Billí Comhaltaí Príobháideacha a thabhairt isteach
  • Faoi Airteagal 47, d’fhéadfaí, le rún ó thrí chúigiú de chomhaltaí an tSeanaid (ina n-aonar), bille a chur faoi reifreann.
  • Níor mhór rún ón Seanad (agus ón Dáil) chun Breitheamh de chuid na hArd-Chúirte nó na Cúirte Uachtaraí a chur as oifig mar gheall ar mhí-iompar nó mhí-chumas a luafaí (Airteagal 68).

Cumhachtaí Sheanad 1937[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • Faoi Airteagail 20-24 den Bhunreacht
  • Ní mór an uile bhille a chur á bhreithniú ag an Seanad;
  • I gcás bille atá rite ag an Dáil, féadfaidh an Seanad moill a chur ar rith an bhille go ceann 90 lá;
  • Féadfaidh an Seanad moladh a dhéanamh maidir le bille airgid (ach ní féidir leis é a leasú) agus moill a chur ar rith an bhille sin go ceann 21 lá;
  • Is féidir billí nach billí airgid iad a thionscnamh i Seanad Éireann ar choinníoll nach mbeartaítear leo an Bunreacht a leasú. Féadfaidh Seanadóirí Billí Comhaltaí Príobháideacha a thabhairt isteach.
  • Maidir le Comhaltaí den Chomh-Aireacht, is féidir le suas le beirt chomhaltaí den Seanad a bheith ina gcomhaltaí den chomh-aireacht (ach ní an tAire Airgeadais);
  • Faoi Airteagal 27 is féidir reifreann nó olltoghchán a thionscnamh más rud é go ndéanfaidh tromlach den Seanad, i dteannta le haon trian amháin den Dáil, achainí chuig an Uachtarán á rá go bhfuil togra sa bhille 'ina bhfuil an oiread sin tábhacht náisiúnta gur chóir breith an phobail a fháil air'. Ar achainí a fháil, féadfaidh an tUachtarán diúltú a lámh a chur leis an mbille agus dlí a dhéanamh de go dtí go seolfar reifreann nó go dtí go rithfear an bille trí rún ó Dháil nua.
  • Cuireann an Seanad srian leis an bhfeidhmeannas ar bhonn leanúnach trí thairiscintí.
  • Airteagal 33.5 agus 35.5 den Bhunreacht: Tá gá le rún atá rite ag tromlach an tSeanaid agus na Dála chun an tArd-Reachtaire Cuntas agus Ciste nó Breitheamh den Chúirt Uachtarach nó den Ard-Chúirt a chur as oifig "de dheasca mí-iompair nó míthreora"
  • Uachtarán a tháinseamh (Airteagal 12.10)
  • Chun go leanfar de phróiseas táinsimh, i gcás go ndéanfar cúiseamh agus go dtabharfaidh 2/3 d’aon Teach amháin tacaíocht dó, ní mór don Teach eile é a imscrúdú agus ní mór do 2/3 den Teach eile sin tacaíocht a thabhairt dó.

Comhdhéanamh Sheanad an tSaorstáit agus Sheanad 1937[cuir in eagar | athraigh foinse]

Seanad an tSaorstáit (1922-1936)[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • 60 Comhalta
  • Ní dhéantaí toghcháin an tSeanaid ar aon uain le toghcháin na Dála;
  • Iarrthóirí 35 bliana, nó os a chionn, d’aois agus “saoránaigh a ainmneofar as ucht onóir do bheith déanta acu don Náisiún le seirbhís phuiblí úsáideach, no, de bhrí cháilíocht no bhua speisialta do bheith acu, go n-ionaduighid tréithe táchtacha de shaol an Náisiúin.” (Airteagal 30)
  • Ba é téarma oifige gach comhalta den Seanad 12 bhliain; thogh gach saoránach a bhí 30 bliain, agus os a chionn, d’aois, an ceathrú cuid de Chomhaltaí an Tí trí Ionadaíocht Chionmhaire agus trí Vóta Inaistrithe Amháin in aon toghlach náisiúnta amháin in aghaidh gach trí bliana. As Rolla a toghadh iad - 2/3 acu arna n-ainmniú lena dtoghadh ag an Dáil agus 1/3 acu ag an Seanad (leagadh amach sa reachtaíocht an modh chun ainmnithigh a mholadh agus a roghnú).
  • Sa bhliain 1922, d’fhonn is nach ndéanfaí toghchán díreach i gcomhair 60 seanadóir in aon toghlach amháin, rinneadh socrú speisialta i gcomhair an chéad Seanaid: rinne Uachtarán na hArd-Chomhairle 30 seanadóir a cheapadh i gcomhréir leis na critéir thuasluaite (15 sheanadóir ar feadh 6 bliana agus 15 sheanadóir ar feadh 9 mbliana). Toghadh 30 seanadóir as liosta iarrthóirí a sholáthair an Dáil. In 1925 rinneadh toghchán i gcomhair 19 seanadóir (mar go raibh ceithre chorrfholúntas ann) agus ba é an t-aon toghchán amháin dá shórt a rinneadh ar fud an Stáit.
  • Leasaíodh an Bunreacht i ndiaidh 1928 agus athraíodh an toghlach go dtí Seanadóirí agus TDanna ach leanadh den chóras leanúnach (15 sheanadóir in aghaidh gach trí bliana).

Seanad 1937[cuir in eagar | athraigh foinse]

  • 60 Comhalta
  • Bíonn toghcháin ar aon uain le toghcháin na Dála (ní mór iad a sheoladh laistigh de 90 lá i ndiaidh lánscor na Dála).
  • Déantar 43 Sheanadóir a thoghadh ó rollaí gairmiúla a n-ainmníonn na dreamanna seo a leanas iarrthóirí orthu: (a) comhlachtaí ainmniúcháin (ní mór do chomhlachtaí a bheith cáilithe chun bheith ina gcomhlachtaí den sórt sin de réir coinníollacha a leagtar amach i reachtaíocht) nó (b) ceathrar comhaltaí reatha den Oireachtas.
  • Cruthaítear dhá fho-rolla agus caithfear aon duine amháin ar a laghad a thoghadh as gach ceann acu.
  • Is ionann an toghlach do na 43 Sheanadóir sin agus comhairleoirí rialtais áitiúil, comhaltaí nuathofa de chuid na Dála agus Seanadóirí atá ag dul as oifig.
  • Leagtar amach ábhar an rolla ghairmiúil sa Bhunreacht.
  • Toghann céimithe ollscoileanna 6 Sheanadóir, 3 dhuine acu ag céimithe de chuid Ollscoil Bhaile Átha Cliath agus 3 dhuine acu ag céimithe de chuid Ollscoil Náisiúnta na hÉireann. Nuair a ritheadh an tAcht um an Seachtú Leasú ar an mBunreacht (Forais Árdoideachais do Thoghadh Comhaltaí de Sheanad Éireann), 1979, an 3 Lúnasa 1979, rinneadh an ionadaíocht ar an Seanad a bhí ag Ollscoil Bhaile Átha Cliath agus ag Ollscoil Náisiúnta na hÉireann a leathnú go céimithe ó fhorais tríú leibhéal eile.
  • Ceapann an Taoiseach 11 dhuine acu.

Ballraíocht[cuir in eagar | athraigh foinse]

De réir an bhunreachta, is gá go dtarlaíonn an toghchán do Sheanad Éireann laistigh de 90 lá ó thoghchán Dála. Tá seasca ball sa Seanad:

Cathaoirleach[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is é an oifigeach ceannais don Seanad ná an "Cathaoirleach" (as "cathaoir"). Is ball don Coimisiún na hUachtaránachta ná an Cathaoirleach nuair a bhíonn an t-Uachtarán na hÉireann faoi éagumas, no nuair a bhíonn an post folamh.

Cathaoirligh Seanad Éireann (1922 - )[cuir in eagar | athraigh foinse]

Nr. Name Dienstantritt Dienstende Partei
1 James Campbell, 1. Baron Glenavy 1922 1928
2 Thomas Westropp Bennett 1928 1936
3 Seán Gibbons 1938 1943
4 Seán Goulding 1943 1948
5 Timothy J. O’Donovan 1948 1951
6 Liam Ó Buachalla 1951 1954
7 Patrick F. Baxter 1954 1957
8 Liam Ó Buachalla 1957 1969
9 Michael Yeats 1969 1973 Fianna Fáil
10 Micheál Cranitch 3. Januar 1973 1. Juni 1973 Fianna Fáil
11 James Dooge 11. Juni 1973 27. Oktober 1977 Fine Gael
12 Séamus Dolan 27. Oktober 1977 8. Oktober 1981 Fianna Fáil
13 Charlie McDonald 8. Oktober 1981 13. Mai 1982 Fine Gael
14 Tras Honan 13. Mai 1982 23. Februar 1983 Fianna Fáil
15 Patrick J. Reynolds 23. Februar 1983 25. April 1987 Fine Gael
16 Tras Honan 25. April 1987 1. November 1989 Fianna Fáil
17 Seán Doherty 1. November 1989 23. Januar 1992 Fianna Fáil
18 Seán Fallon 23. Januar 1992 12. Juli 1995 Fianna Fáil
19 Liam Naughten 12. Juli 1995 16. November 1996 Fine Gael
20 Brian Mullooly 12. November 1996 27. November 1996 Fianna Fáil
21 Liam T. Cosgrave 27. November 1996 17. September 1997 Fine Gael
22 Brian Mullooly 17. September 1997 12. September 2002 Fianna Fáil
23 Rory Kiely 12. September 2002 13. September 2007 Fianna Fáil
24 Pat Moylan 13. September 2007 25. Mai 2011 Fianna Fáil
25 Paddy Burke 25. Mai 2011 8. Juni 2016 Fine Gael
26 Denis O'Donovan 8. Juni 2016 29. Juni 2020 Fianna Fáil
27 Mark Daly 29. Juni 2020 Dezember 2022 Fianna Fáil 28 Jerry Buttimer Dezember 2022 láthaire Fianna Gael

[1]

Rollaí gairmiúla[cuir in eagar | athraigh foinse]

De réir an Bunreacht is an Seanad Electoral (Panel Members) Act, 1947,[2] tá cúig liostaí no Rolla Gairmiúla d'iarrthóirí. Is iad ná an Rolla Riaracháin, an Rolla Talmhaíochta, an Rolla Saíochta agus Oideachais, an Rolla Tionscail Agus Tráchtála agus an Rolla Oibreachais


Baill den 23ú Seanad[cuir in eagar | athraigh foinse]

Páirtí Seanadóirí
Fianna Fáil 28
Fine Gael 14
Polaiteoirí neamhspleácha 7
Páirtí an Lucht Oibre 5
An Páirtí Daonlathach 2
Comhaontas Glas 3
Iomlán 60

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

Naisc Sheachtracha[cuir in eagar | athraigh foinse]