Seanad Éireann

Seanad Éireann

Sonraí
Cineál	seanad teach reachtaíochta tofa
Stair
Dáta a bunaíodh	11 Nollaig 1922
Rialachas corparáideach
Ceanncheathrú	Teach Laighean, Éire
Codanna	Seanadóir na hÉireann
Cuid de	an tOireachtas
Suíomh gréasáin	oireachtas.ie

Seomra an tSeanaid i dTeach Laighean.

Is é Seanad Éireann Teach Uachtarach an Oireachtais, is é sin, Parlaimint na hÉireann. Tá an dá theach lonnaithe i dTeach Laighean. Tugtar seanadóirí ar bhaill an tSeanaid.

Cumhachtaí foirmiúla Sheanad an tSaorstáit agus Sheanad 1937

Seanad an tSaorstáit (arna leagan amach i mBunreacht 1922)

• Níor mhór an uile bhille a chur á bhreithniú ag an Seanad;
• D'fhéadfadh an Seanad rith bille neamhairgid a chur ar fionraí go ceann 270 lá nó 9 mí (méadaíodh an chumhacht mhoilliúcháin sin go dtí 18 mí in 1928);
• D’fhéadfadh an Seanad moladh a thabhairt i dtaobh bille airgid (ach ní fhéadfadh sé é a leasú) agus é a chur ar ais laistigh de 21 lá;
• Bhí sé de cheart aige billí neamhairgid a thionscnamh agus d’fhéadfadh Seanadóirí Billí Comhaltaí Príobháideacha a thabhairt isteach
• Faoi Airteagal 47, d’fhéadfaí, le rún ó thrí chúigiú de chomhaltaí an tSeanaid (ina n-aonar), bille a chur faoi reifreann.
• Níor mhór rún ón Seanad (agus ón Dáil) chun Breitheamh de chuid na hArd-Chúirte nó na Cúirte Uachtaraí a chur as oifig mar gheall ar mhí-iompar nó mhí-chumas a luafaí (Airteagal 68).

Cumhachtaí Sheanad 1937

• Faoi Airteagail 20-24 den Bhunreacht
• Ní mór an uile bhille a chur á bhreithniú ag an Seanad;
• I gcás bille atá rite ag an Dáil, féadfaidh an Seanad moill a chur ar rith an bhille go ceann 90 lá;
• Féadfaidh an Seanad moladh a dhéanamh maidir le bille airgid (ach ní féidir leis é a leasú) agus moill a chur ar rith an bhille sin go ceann 21 lá;
• Is féidir billí nach billí airgid iad a thionscnamh i Seanad Éireann ar choinníoll nach mbeartaítear leo an Bunreacht a leasú. Féadfaidh Seanadóirí Billí Comhaltaí Príobháideacha a thabhairt isteach.

• Maidir le Comhaltaí den Chomh-Aireacht, is féidir le suas le beirt chomhaltaí den Seanad a bheith ina gcomhaltaí den chomh-aireacht (ach ní an tAire Airgeadais);
• Faoi Airteagal 27 is féidir reifreann nó olltoghchán a thionscnamh más rud é go ndéanfaidh tromlach den Seanad, i dteannta le haon trian amháin den Dáil, achainí chuig an Uachtarán á rá go bhfuil togra sa bhille 'ina bhfuil an oiread sin tábhacht náisiúnta gur chóir breith an phobail a fháil air'. Ar achainí a fháil, féadfaidh an tUachtarán diúltú a lámh a chur leis an mbille agus dlí a dhéanamh de go dtí go seolfar reifreann nó go dtí go rithfear an bille trí rún ó Dháil nua.
• Cuireann an Seanad srian leis an bhfeidhmeannas ar bhonn leanúnach trí thairiscintí.

• Airteagal 33.5 agus 35.5 den Bhunreacht: Tá gá le rún atá rite ag tromlach an tSeanaid agus na Dála chun an tArd-Reachtaire Cuntas agus Ciste nó Breitheamh den Chúirt Uachtarach nó den Ard-Chúirt a chur as oifig "de dheasca mí-iompair nó míthreora"
• Uachtarán a tháinseamh (Airteagal 12.10)
• Chun go leanfar de phróiseas táinsimh, i gcás go ndéanfar cúiseamh agus go dtabharfaidh 2/3 d’aon Teach amháin tacaíocht dó, ní mór don Teach eile é a imscrúdú agus ní mór do 2/3 den Teach eile sin tacaíocht a thabhairt dó.

Comhdhéanamh Sheanad an tSaorstáit agus Sheanad 1937

Seanad an tSaorstáit (1922-1936)

• 60 Comhalta
• Ní dhéantaí toghcháin an tSeanaid ar aon uain le toghcháin na Dála;
• Iarrthóirí 35 bliana, nó os a chionn, d’aois agus “saoránaigh a ainmneofar as ucht onóir do bheith déanta acu don Náisiún le seirbhís phuiblí úsáideach, no, de bhrí cháilíocht no bhua speisialta do bheith acu, go n-ionaduighid tréithe táchtacha de shaol an Náisiúin.” (Airteagal 30)
• Ba é téarma oifige gach comhalta den Seanad 12 bhliain; thogh gach saoránach a bhí 30 bliain, agus os a chionn, d’aois, an ceathrú cuid de Chomhaltaí an Tí trí Ionadaíocht Chionmhaire agus trí Vóta Inaistrithe Amháin in aon toghlach náisiúnta amháin in aghaidh gach trí bliana. As Rolla a toghadh iad - 2/3 acu arna n-ainmniú lena dtoghadh ag an Dáil agus 1/3 acu ag an Seanad (leagadh amach sa reachtaíocht an modh chun ainmnithigh a mholadh agus a roghnú).
• Sa bhliain 1922, d’fhonn is nach ndéanfaí toghchán díreach i gcomhair 60 seanadóir in aon toghlach amháin, rinneadh socrú speisialta i gcomhair an chéad Seanaid: rinne Uachtarán na hArd-Chomhairle 30 seanadóir a cheapadh i gcomhréir leis na critéir thuasluaite (15 sheanadóir ar feadh 6 bliana agus 15 sheanadóir ar feadh 9 mbliana). Toghadh 30 seanadóir as liosta iarrthóirí a sholáthair an Dáil. In 1925 rinneadh toghchán i gcomhair 19 seanadóir (mar go raibh ceithre chorrfholúntas ann) agus ba é an t-aon toghchán amháin dá shórt a rinneadh ar fud an Stáit.
• Leasaíodh an Bunreacht i ndiaidh 1928 agus athraíodh an toghlach go dtí Seanadóirí agus TDanna ach leanadh den chóras leanúnach (15 sheanadóir in aghaidh gach trí bliana).

Seanad 1937

• 60 Comhalta
• Bíonn toghcháin ar aon uain le toghcháin na Dála (ní mór iad a sheoladh laistigh de 90 lá i ndiaidh lánscor na Dála).
• Déantar 43 Sheanadóir a thoghadh ó rollaí gairmiúla a n-ainmníonn na dreamanna seo a leanas iarrthóirí orthu: (a) comhlachtaí ainmniúcháin (ní mór do chomhlachtaí a bheith cáilithe chun bheith ina gcomhlachtaí den sórt sin de réir coinníollacha a leagtar amach i reachtaíocht) nó (b) ceathrar comhaltaí reatha den Oireachtas.

• Cruthaítear dhá fho-rolla agus caithfear aon duine amháin ar a laghad a thoghadh as gach ceann acu.

• Is ionann an toghlach do na 43 Sheanadóir sin agus comhairleoirí rialtais áitiúil, comhaltaí nuathofa de chuid na Dála agus Seanadóirí atá ag dul as oifig.

• Leagtar amach ábhar an rolla ghairmiúil sa Bhunreacht.
• Toghann céimithe ollscoileanna 6 Sheanadóir, 3 dhuine acu ag céimithe de chuid Ollscoil Bhaile Átha Cliath agus 3 dhuine acu ag céimithe de chuid Ollscoil Náisiúnta na hÉireann. Nuair a ritheadh an tAcht um an Seachtú Leasú ar an mBunreacht (Forais Árdoideachais do Thoghadh Comhaltaí de Sheanad Éireann), 1979, an 3 Lúnasa 1979, rinneadh an ionadaíocht ar an Seanad a bhí ag Ollscoil Bhaile Átha Cliath agus ag Ollscoil Náisiúnta na hÉireann a leathnú go céimithe ó fhorais tríú leibhéal eile.
• Ceapann an Taoiseach 11 dhuine acu.

Ballraíocht

De réir an bhunreachta, is gá go dtarlaíonn an toghchán do Sheanad Éireann laistigh de 90 lá ó thoghchán Dála. Tá seasca ball sa Seanad:

• Toghtar 43 ag Teachtaí Dála, Seanadóirí an tSeanaid roimhe sin agus comhairleoirí áitiúla. Toghtar i #Rollaí gairmiúla iad.
• Toghtar seisear ag lucht céime ollscoile.
  • Triúir ag Ollscoil na hÉireann.
  • Triúir ag Ollscoil Átha Cliath.
• Ainmnítear aon duine dhéag ag an Taoiseach, a bhíonn roghnaithe ag an Dáil tar éis thoghchán na Dála.

Cathaoirleach

Is é an oifigeach ceannais don Seanad ná an "Cathaoirleach" (as "cathaoir"). Is ball don Coimisiún na hUachtaránachta ná an Cathaoirleach nuair a bhíonn an t-Uachtarán na hÉireann faoi éagumas, no nuair a bhíonn an post folamh.

Cathaoirligh Seanad Éireann (1922 - )

Nr.	Name	Dienstantritt	Dienstende	Partei
1	James Campbell, 1. Baron Glenavy	1922	1928
2	Thomas Westropp Bennett	1928	1936
3	Seán Gibbons	1938	1943
4	Seán Goulding	1943	1948
5	Timothy J. O’Donovan	1948	1951
6	Liam Ó Buachalla	1951	1954
7	Patrick F. Baxter	1954	1957
8	Liam Ó Buachalla	1957	1969
9	Michael Yeats	1969	1973	Fianna Fáil
10	Micheál Cranitch	3. Januar 1973	1. Juni 1973	Fianna Fáil
11	James Dooge	11. Juni 1973	27. Oktober 1977	Fine Gael
12	Séamus Dolan	27. Oktober 1977	8. Oktober 1981	Fianna Fáil
13	Charlie McDonald	8. Oktober 1981	13. Mai 1982	Fine Gael
14	Tras Honan	13. Mai 1982	23. Februar 1983	Fianna Fáil
15	Patrick J. Reynolds	23. Februar 1983	25. April 1987	Fine Gael
16	Tras Honan	25. April 1987	1. November 1989	Fianna Fáil
17	Seán Doherty	1. November 1989	23. Januar 1992	Fianna Fáil
18	Seán Fallon	23. Januar 1992	12. Juli 1995	Fianna Fáil
19	Liam Naughten	12. Juli 1995	16. November 1996	Fine Gael
20	Brian Mullooly	12. November 1996	27. November 1996	Fianna Fáil
21	Liam T. Cosgrave	27. November 1996	17. September 1997	Fine Gael
22	Brian Mullooly	17. September 1997	12. September 2002	Fianna Fáil
23	Rory Kiely	12. September 2002	13. September 2007	Fianna Fáil
24	Pat Moylan	13. September 2007	25. Mai 2011	Fianna Fáil
25	Paddy Burke	25. Mai 2011	8. Juni 2016	Fine Gael
26	Denis O'Donovan	8. Juni 2016	29. Juni 2020	Fianna Fáil
27	Mark Daly	29. Juni 2020	Dezember 2022	Fianna Fáil	28	Jerry Buttimer	Dezember 2022	láthaire	Fianna Gael

Rollaí gairmiúla

De réir an Bunreacht is an Seanad Electoral (Panel Members) Act, 1947, tá cúig liostaí no Rolla Gairmiúla d'iarrthóirí. Is iad ná an Rolla Riaracháin, an Rolla Talmhaíochta, an Rolla Saíochta agus Oideachais, an Rolla Tionscail Agus Tráchtála agus an Rolla Oibreachais

Baill den 23ú Seanad

Páirtí	Seanadóirí
Fianna Fáil	28
Fine Gael	14
Polaiteoirí neamhspleácha	7
Páirtí an Lucht Oibre	5
An Páirtí Daonlathach	2
Comhaontas Glas	3
Iomlán	60

Féach freisin

• Córas an Dá Sheomra Parlaiminte in Éirinn

Naisc Sheachtracha

• Suíomh gréasáin Oireachtas Éireann Curtha i gcartlann 2017-08-29 ar an Wayback Machine