Ebola

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Jump to navigation Jump to search
WD Bosca Sonraí Ainmhí BheoEbola
Ebola virus Edit the value on Wikidata
Ebola virus em.png
Edit the value on Wikidata
Sonraí
Fionnachtaí nó aireagóir Jean-Jacques Muyembe-Tamfum (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Galar Ebola hemorrhagic fever (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Tacsanomaíocht
RíochtOrthornavirae
FíleamNegarnaviricota
RangMonjiviricetes
OrdMononegavirales
FineFiloviridae
GéineasFilovirus
SpeiceasEbola virus Edit the value on Wikidata
Ainmníocht
Ainmnithe in ómós Ebola River (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Teimpléad:WD Bosca Sonraí GalarEbola
cuir in eagar
Cineál tacsón Edit the value on Wikidata
Eapainm Ebola River (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Pataigineas
Éifeacht Ebola hemorrhagic fever (en) Aistrigh Edit the value on Wikidata
Acmhainní seachtracha
Enciclopèdia Catalana 0247450 Edit the value on Wikidata

Tá an víreas Ebola (EBOV) ar ceann de na sé víreas a aithnítear sa ghéineas Ebolavirus. Bíonn ceithre cinn de na sé víreas sin a bhfuil eolas orthu, EBOV san áireamh, freagrach as fiabhras fuilreatha trom agus marfach go minic i ndaoine agus i mamaigh eile, ar a dtugtar an galar víris Ebola (GVE).

Tá EBOV freagrach as an chuid is mó de bhásanna daonna le GVE sa stair. B'in é ba chúis le heipidéim víreas Ebola na hAfraice Thiar idir 2013 agus 2015, ina mheastar gur ionfhabhtaíodh 28,638 duine ar a laghad agus go bhfuair 11,315 bás.

Víreas[cuir in eagar | athraigh foinse]

Víreas i bhfine na bhFiloviridae is ea EBOV. Níl aon leigheas ar na galair a tharlaíonn de bharr an víris seo ach déantar iarracht leachtanna a thabhairt don othar tríd an mbéal nó go hinfhéitheach.

Tagann galar fuilreatha ar dhuine ionfhabhtaithe, agus faigheann idir 50% agus 90% de na híobartaigh bás. Déanann sé a bhealach isteach i gcolainn duine trí sheile, fuil (trí athúsáid steallairí go minic san Afraic) nó sreabháin eile nó ó ainmhithe mar an sciathán leathair mar shampla.

Dhá nó trí sheachtain tar éis an víreas a tholgadh tagann fiabhras, pian sa scornach is sna matáin agus tinnis chinn leis. Leanann múisiam, urlacan, buinneach agus ísliú fheidhmiú an ae agus na nduán ina dhiaidh sin.

Ar dtús, is iad tinneas cinn is ardteocht siomptóim an ghalair. De réir a chéile ionfhabhtaíonn na víris an t-ae, na duáin, is na fuileadáin féin. Milleann na víris coirt inmheánach na bhfuileadán, a éiríonn póiriúil, sceitheann an fhuil amach, agus titeann na fíocháin ó chéile.

Symptoms of ebola (vector image).svg

Liosta briseadh amach[cuir in eagar | athraigh foinse]

Príomhalt: Liosta briseadh amach Ebola

Briseadh Amach 2013-2016[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tharla Ebola san Afraic sna 2010idí. . An forleata ba mhó tharla sé i 2013. Ar an 26 Nollaig 2013, thosaigh ráig den ghalar Ebola sa Ghuine in Iarthar na hAfraice[1].

Ansin scaip an galar níos faide, chuig Siarra Leon agus an Libéir. Bhí cásanna sa Mailí agus tá cás amháin sna Ríocht Aontaithe. Bhí cásanna sna Stáit Aontaithe, Spáinn, sAn Nigéir agus sAn tSeineagáil. Bhí leapacha in otharlanna an Mater i mBaile Átha Cliath, sa bhliain 2014, curtha ar leataobh má tharlaíonn scaipeadh an ghalair in Éirinn.

Ebola 2014

Chríochnaigh an briseadh amach ar 9 Bealtaine 2015 in Libéir (bhí cúpla cásanna nua ina dhiaidh, mar shampla ar an 29 Meitheamh 2015).

Bhí briseadh amach eile i bPoblacht Dhaonlathach an Chongó.

Cúnamh[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ar an 24 Deireadh Fómhair 2014, gheall ceannairí an Aontais Eorpaigh níos mó ná €1 billiún a thabhairt chun cuidiú cosc a chur le scaipeadh an víris Ebola san Afraic Thiar, go háirithe sa Ghuine, i Siarra Leon agus sa Libéir[2].

Ba é an ráig ba mhó agus ba choimpléascaí é dá raibh riamh ann ó sainaithníodh Ebola a chéaduair i 1976. Faoi dheireadh 2015 bhí an víreas nach mór díothaithe as na tíortha sin.

Cásanna tíortha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tír Cásanna Básanna Dáta
Flag of Liberia.svg An Libéir 10,675 4,809 Chríochnaigh an briseadh amach ar 9 Meitheamh 2016
Flag of Sierra Leone.svg Sierra Leon 14,122 3,955 Chríochnaigh an briseadh amach ar 17 Márta 2016
Flag of Guinea.svg An Ghuine 3,814 2,543 1 Meitheamh 2016
Flag of Nigeria.svg An Nigéir 20 8 Chríochnaigh an briseadh amach ar 20 Deireadh Fómhair 2014
Flag of Mali.svg Mailí 8 6 Chríochnaigh an briseadh amach ar 18 Eanáir 2015
Flag of USA.svg Stáit Aontaithe 4 1 Chríochnaigh an briseadh amach ar 21 Nollaig 2014
Flag of Italy.svg An Iodáil 1 0 Chríochnaigh an briseadh amach ar 20 Iúil 2014
Flag of UK.svg An Ríocht Aontaithe 1 0 Chríochnaigh an briseadh amach ar 10 Márta 2014
Flag of Senegal.svg An tSeineagáil 1 0 Chríochnaigh an briseadh amach ar 17 Deireadh Fómhair 2014
Flag of Spain.svg An Spáinn 1 0 Chríochnaigh an briseadh amach ar 2 Nollaig 2014
Iomlán 28,657 11,325 Ón 8 Bealtaine 2016

Tionchair[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ar an 12ú Nollaig chuir Siarra Leon coisc ar Nollaig mar an bhriseadh amach.

Amlíne na ráige[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá an amlíne seo de ráig ebola na bliana 2014 bunaithe ar eolas ó na Centers for Disease Control in Atlanta, SAM [3] agus ón Eagraíocht Dhomhanda Sláinte[4].

25 Lúnasa go Innui[cuir in eagar | athraigh foinse]

Dáta Iomlán An Ghuine An Libéir Siarra Leon
Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna
27 MF 2015 28,388 11,296 3,805 2,533 10,672 4,808 13,911 3,955
13 MF 2015 28,220 11,291 3,792 2,530 10,672 4,808 13,756 3,953
6 MF 2015 28,147 11,291 3,792 2,530 10,672 4,808 13,683 3,953
30 Lún 2015 28,073 11,290 3,792 2,529 10,672 4,808 13,609 3,953
16 Lún 2015 27,952 11,284 3,786 2,524 10,672 4,808 13,494 3,952
12 Iúil 2015 27,642 11,261 3,760 2,506 10,673 4,808 13,209 3,947
5 Iúil 2015 27,573 11,246 3,748 2,499 10,670 4,807 13,155 3,940
28 Mei 2015 27,514 11,220 3,729 2,482 10,666 4,806 13,119 3,932
21 Mei 2015 27,443 11,207 3,718 2,473 10,666 4,806 13,059 3,924
14 Mei 2015 27,305 11,169 3,674 2,444 10,666 4,806 12,965 3,919
7 Mei 2015 27,237 11,158 3,670 2,437 10,666 4,806 12,901 3,915
31 Bea 2015 27,145 11,147 3,652 2,429 10,666 4,806 12,827 3,912
24 Bea 2015 27,013 11,134 3,641 2,420 10,666 4,806 12,706 3,908
17 Bea 2015 26,933 11,120 3,635 2,407 10,666 4,806 12,632 3,907
10 Bea 2015 26,724 11,065 3,597 2,392 10,604 4,769 12,523 3,904
3 Bea 2015 26,593 11,005 3,589 2,386 10,564 4,716 12,440 3,903
26 Aib 2015 26,277 10,884 3,584 2,377 ≥10,322 ≥4,608 12,371 3,899
19 Aib 2015 26,044 10,808 3,565 2,358 10,212 4,573 12,267 3,877
12 Aib 2015 25,791 10,689 3,548 2,346 ≥10,042 ≥4,486 12,201 3,857
5 Aib 2015 25,516 10,573 3,515 2,333 9,862 4,408 12,139 3,832
29 Már 2015 25,178 10,445 3,492 2,314 9,712 4,332 11,974 3,799
22 Már 2015 24,872 10,311 3,429 2,263 9,602 4,301 11,841 3,747
15 Már 2015 24,666 10,179 3,389 2,224 9,526 4,264 11,751 3,691
8 Már 2015 24,282 9,976 3,285 2,170 ≥9,343 ≥4,162 11,619 3,629
1 Mar 2015 23,934 9,792 3,219 2,129 ≥9,249 4,117 11,466 3,546
22 Fea 2015 23,694 9,589 3,155 2,091 9,238 4,037 11,301 3,461
15 Fea 2015 23,218 9,365 3,108 2,057 ≥9,007 ≥3,900 11,103 3,408
9 Fea 2015 22,903 9,194 3,068 2,018 8,931 3,858 10,958 3,350
7 Fea 2015 22,828 9,152 3,042 1,990 8,881 3,826 10,905 3,336
1 Fea 2015 22,460 8,966 2,975 1,944 8,745 3,746 10,740 3,276
25 Ean 2015 22,057 8,795 2,917 1,910 8,622 3,686 10,518 3,199
18 Ean 2015 21,689 8,626 2,871 1,876 8,478 3,605 10,340 3,145
18 Ean 2015 21,689 8,626 2,871 1,876 8,478 3,605 10,340 3,145
11 Ean 2015 21,261 8,414 2,806 1,814 8,331 3,538 10,124 3,062
4 Ean 2015 20,726 8,229 2,775 1,751 8,171 3,499 9,780 2,943
28 Nol 2014 20,171 7,890 2,707 1,709 8,018 3,423 9,446 2,758
24 Nol 2014 19,810 7,722 2,630 1,654 7,977 3,413 9,203 2,655
21 Nol 2014 19,463 7,573 2,597 1,607 ≥7,862 ≥3,384 9,004 2,582
14 Nol 2014 18,590 7,288 2,415 1,525 7,819 3,346 8,356 2,417
9 Nol 2014 18,140 6,933 2,329 1,454 7,797 3,290 8,014 2,189
7 Nol 2014 17,954 6,776 2,292 1,428 7,765 3,222 7,897 2,100
30 Sam 2014 17,129 6,397 2,164 1,325 7,653 3,157 7,312 1,915
28 Nov 2014 16,869 6,319 2,155 1,312 7,635 3,145 7,109 1,862
23 Sam 2014 15,929 5,988 2,134 1,260 7,196 3,029 6,599 1,699
18 Sam 2014 15,319 5,775 2,047 1,214 7,082 2,963 6,190 1,598
16 Sam 2014 15,113 5,727 1,971 1,192 7,069 2,964 6,073 1,571
11 Sam 2014 14,383 5,492 1,919 1,166 6,878 2,812 5,586 1,514
9 Sam 2014 14,068 5,476 1,878 1,142 6,822 2,836 5,368 1,498
4 Sam 2014 13,200 5,275 1,760 1,054 6,619 2,766 4,821 1,455
2 Sam 2014 13,014 5,191 1,731 1,041 6,524 2,700 4,759 1,450
30 DF 201 12,647 5,087 1,675 1,022 6,485 2,636 4,487 1,429
24 DF 2014 11,868 5,026 1,598 981 6,253 ≥2,704 4,017 1,341
19 DF 2014 9,911 4,890 1,540 926 ≥4,665 ≥2,705 3,706 1,259
17 DF 2014 9,668 4,802 1,501 886 ≥4,607 ≥2,689 3,560 1,227
12 DF 2014 8,973 4,484 1,472 843 ≥4,249 ≥2,458 3,252 1,183
7 DF 2014 8,363 3,979 1,350 778 ≥4,076 ≥2,316 2,937 885
5 DF 2014 8,011 3,857 1,298 768 ≥3,924 ≥2,210 2,789 ≥879
1 DF 2014 7,470 3,431 1,199 739 ≥3,834 ≥2,069 2,437 623
28 MF 2014 7,170 3,278 1,157 710 ≥3,696 ≥1,998 2,317 570
23 MF 2014 6,553 3,035 1,074 648 ≥3,458 ≥1,830 2,021 557
21 MF 2014 6,242 2,892 1,022 635 ≥3,280 ≥1,707 1,940 550
13 MF 2014 5,317 2,578 942 601 ≥2,720 ≥1,461 1,655 516
7 MF 2014 4,366v 2,170 861 557 2,081 1,137 1,424 476
3 MF 2014 3,902 2,052 823 522 1,863 1,078 1,292 452
31 Lún 2014 3,685v 1,801 771 494 1,698 871 1,216 436
25 Lún 2014 3,052 1,546 648 430 1,378 694 1,026 422
Dáta Iomlán An Nigéir An tSeineagáil Stáit Aontaithe An Spáinn Mailí An Ríocht Aontaithe An Iodáil
Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna
30 Lún 2015 36 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0 1 0
7 Mei 2015 36 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0 1 0
31 Bea 2015 36 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0 1 0
17 Bea 2015 36 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0 1 0
13 Bea 2015 36 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0 1 0
1 Már 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
22 Feb 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
15 Fea 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
9 Fea 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
7 Fea 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
1 Feb 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
25 Jan 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
18 Ean 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
11 Ean 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
4 Ean 2015 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
29 Nol 2014 35 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6 1 0
7 Nol 2014 34 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6
23 Sam 2014 34 15 20 8 1 0 4 1 1 0 8 6
18 Sam 2014 32 15 20 8 1 0 4 1 1 0 6 6
16 Sam 2014 32 14 20 8 1 0 4 1 1 0 6 5
11 Nov 2014 30 12 20 8 1 0 4 1 1 0 4 3
9 Sam 2014 30 13 20 8 1 0 4 1 1 0 4 4
4 Sam 2014 27 10 20 8 1 0 4 1 1 0 1 1
2 Sam 2014 27 10 20 8 1 0 4 1 1 0 1 1
29 DF 2014 27 10 20 8 1 0 4 1 1 0 1 1
23 DF 2014 27 10 20 8 1 0 4 1 1 0 1 1
19 DF 2014 25 9 20 8 1 0 3 1 1 0
12 DF 2014 25 9 20 8 1 0 3 1 1 0
7 DF 2014 24 9 20 8 1 0 2 1 1 0
5 DF 2014 23 9 20 8 1 0 1 1 1 0
1 DF 2014 22 8 20 8 1 0 1 0
28 MF 2014 21 8 20 8 1 0
23 MF 2014 21 8 20 8 1 0
21 MF 2014 22 8 21 8 1 0
14 MF 2014 22 8 21 8 1 0
7 MF 2014 25 8 22 8 3 0
3 MF 2014 25 8 22 7 3 0
31 Lún 2014 23 7 22 7 1 0
25 Lún 2014 20 7 21 7 1 0

25 Márta go 20 Lúnasa[cuir in eagar | athraigh foinse]

Dáta Iomlán An Ghuine An Libéir Siarra Leon An Nigéir
Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna Cásanna Básanna
20 Lún 2014 2,615 1,427 607 406 1,082 624 910 392 16 5
18 Lún 2014 2,473 1,350 579 396 972 576 907 374 15 4
16 Lún 2014 2,240 1,229 543 394 834 466 848 365 15 4
13 Lún 2014 2,127 1,145 519 380 786 413 810 348 12 4
11 Lún 2014 1,975 1,069 510 377 670 355 783 334 12 3
9 Lún 2014 1,848 1,013 506 373 599 323 730 315 13 2
6 Lún 2014 1,779 961 495 367 554 294 717 298 13 2
4 Lún 2014 1,711 932 495 363 516 282 691 286 9 1
1 Lún 2014 1,603 887 485 358 468 255 646 273 4 1
30 Iúi 2014 1,440 826 472 346 391 227 574 252 3 1
27 Iúi 2014 1,323 729 460 339 329 156 533 233 1 1
23 Iúi 2014 1,201 672 427 319 249 129 525 224
20 Iúi 2014 1,093 660 415 314 224 127 454 219
18 Iúi 2014 1,048 632 410 310 196 116 442 206
15 Iúi 2014 964 603 406 304 172 105 386 194
10 Iúi 2014 888 539 409 309 142 88 337 142
8 Iúi 2014 844 518 408 307 131 84 305 127
2 Iúi 2014 759 467 413 303 107 65 239 99
24 Mei 2014 599 338 390 270 51 34 158 49
18 Mei 2014 528 337 398 264 33 24 97 34
10 Mei 2014 474 252 372 236 13 9 89 7
5 Mei 2014 438 231 344 215 13 9 81 7
2 Mei 2014 354 208 291 193 13 9 50 6
27 Bea 2014 309 200 281 186 12 9 16 5
23 Bea 2014 270 181 258 174 12 9
14 Bea 2014 245 164 233 157 12 9
5 Bea 2014 243 162 231 155 12 9
30 Aib 2014 233 153 221 146 12 9
23 Aib 2014 220 143 208 136 12 9
21 Aib 2014 215 136 203 129 12 9
17 Aib 2014 209 129 197 122 12 9
10 Aib 2014 169 108 157 101 12 9
7 Aib 2014 163 102 151 95 12 7
2 Aib 2014 135 88 127 83 8 5
1 Aib 2014 130 82 122 80 8 2
31 Már 2014 114 70 112 70 2 0
27 Már 2014 103 66 103 66
26 Már 2014 86 60 86 60
25 Már 2014 86 59 86 59

Briseadh Amach i bPoblacht Dhaonlathach an Chongó[cuir in eagar | athraigh foinse]

Bhris Ebola amach i bPoblacht Dhaonlathach an Chongó.

Amlíne na ráige[cuir in eagar | athraigh foinse]

Dáta Cásanna Básanna
9 DF 2014 68 49
7 DF 2014 71 43
23 MF 2014 70 42
18 MF 2014 68 41
15 MF 2014 71 40
12 MF 2014 66 37
9 MF 2014 62 35
6 MF 2014 59 32
2 MF 2014 53 31
18 Lún 2014 24 13

Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Naisc sheachtracha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. ↑ de réir tuarascála ón Eagraíocht Dhomhanda Sláinte
  2. ↑ Aontas Eorpach. "Deich mbliana de dheiseanna agus de dhúshláin". Dáta rochtana: 2018.
  3. ↑ 2014 Ebola Outbreak in West Africa, CDC, Atlanta, SAM, arna rochtain ar 15 Lún. 2014
  4. ↑ Disease Outbreak News, Eagraíocht Dhomhanda Sláinte, arna rochtain ar 15 Lún. 2014
Tá an t-alt seo bunaithe ar ábhar as Fréamh an Eolais, ciclipéid eolaíochta agus teicneolaíochta leis an Ollamh Matthew Hussey, foilsithe ag Coiscéim sa bhliain 2011. Tá comhluadar na Vicipéide go mór faoi chomaoin acu beirt as ucht cead a thabhairt an t-ábhar ón leabhar a roinnt linn go léir.
Is síol faoin galar é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid.
Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Ebola&oldid=1051330"