Bailiúchán na Scol
| Cineál | bailiúchán béaloidis  |
|---|---|
| Cárta innéacs | |
| Údar | Páistí scoile na hÉireann |
| Teanga | Béarla & Gaeilge |
| Foilseachán | Éire, 1937-1939 |
| Dáta a bunaíodh | 1937 |
| Eagarthóir | Coimisiún Bhéaloideas na hÉireann, Séamus Ó Duilearga & Seán Ó Súilleabháin |
| Tréith | |
| Líon na leathanach | 375,660 |
| Eile | |
| Suíomh gréasáin | duchas.ie… |
I 1937, bhunaigh Séamus Ó Duilearga, Seán Ó Súilleabháin agus Coimisiún Béaloideas na hÉireann scéim uaillmhianach trí na Scoileanna Náisiúnta, inar bhailigh daltaí béaloideas ó dhaoine aosta teaghlaigh agus ó chomharsana. Ansin dhoiciméadaigh na daltaí an t-ábhar seo ina gcuid gcóipleabhair scoile. Ansin seoladh obair na ndaltaí chuig an gCoimisiún Béaloideas, áit ar tugadh “Bailiúchán na Scol” air is é mar aidhm a bhí acu ná an béaloideas traidisiúnta na hÉireann a shábháil.[1]
Stair
Ar an gcéad lá d’Iúil i 1937, bunaíodh “Scéim na scoil”. Le bunú Shaorstát na hÉireann tháinig athruithe mórdhíola ar chultúr agus ar theanga na hÉireann i gcomparáid faoi riail na Breataine. Chinn rialtas na hÉireann gur trí na glúine níos óige a rugadh an teanga arís. I 1922 bhí staidéar na Gaeilge éigeantach i scoileanna Gaeilge.[2] Cé go raibh go leor criticeoirí sa scéim "No language has ever been kept alive by mere book-teaching. Special conditions attempt to preserve Gaelic by book-teaching alone specially futile" [3], réitigh sé an bealach do cheann de na bailiúcháin béaloidis is nuálaí. sa domhan.
Bhunaigh Coimisiún Béaloideas na hÉireann, Séamus Ó Duilearga, & Seán Ó Súilleabháin an scéim uaillmhianach nua seo “Bailiúchán na Scoil” trí na scoileanna náisiúnta, ina mbaileodh daltaí béaloideas agus gearrscéalta óna mbaill teaghlaigh agus comharsana níos sine. An aidhm a bhí leis ná béaloideas na hÉireann a dhoiciméadú, cuid dhílis de chultúr na hÉireann sular cailleadh é.[4] Tá béaloideas na hÉireann comhdhéanta de scéalta an phobail a bhí neamhliteartha den chuid is mó san am atá thart. Ag brath ar éisteacht, féachaint, aithris agus cuimhneamh, is é an t-eolas atá curtha síos ag na daoine a chuaigh roimhe.[5] Chonacthas go raibh an eochair ag leanaí chun na scéalta "ó ghlúin go glúin”" seo a bhailiú.
Faoi 1937, breis agus 18 mí ina dhiaidh sin, bhí 375,660 leathanach de bhéaloideas bailithe ag an scéim ó níos mó ná 50,000 mac léinn ar fud 26 chontae na hÉireann.[4][2]
Na Cruthaitheoirí
Coimisiún Béaloideas na hÉireann
Go dtí gur bunaíodh Coimisiún Béaloideas na hÉireann, ní raibh aon bhailiúchán ná cartlann náisiúnta de thraidisiúin tíre ag saor-stát na hÉireann. I 1935 bunaíodh an Coimisiún chun aithris a dhéanamh ar chartlanna nuálacha i dtuaisceart na hEorpa agus i gCríoch Lochlann. Bhí Éire ar cheann de na chéad tíortha in iarthar na hEorpa a d’fhorbair cartlann den sórt sin os comhair na Breataine nó Thuaisceart Éireann. Meastar go bhfuil “saibhreas dosháraithe” ag béaloideas Gaelach na hÉireann agus na hAlban áit ar bith eile san Eoraip.
Ba é aidhm choimisiúin Bhéaloideas na hÉireann ardán a bhailiú, a chaomhnú agus a sholáthar do bhéaloideas mór na hÉireann, ar thraidisiún Éireannach é go deimhin, go háirithe sa Ghaeilge. Ina theannta sin, rinne sé iarracht meath tapa na teanga labhartha Gaeilge a mhoilliú trí fhormhór na dtraidisiún seo a bhailiú sula gcaillfí go deo iad.
Lean an Coimisiún le hobair Chumann Béaloideas na hÉireann (a bunaíodh i 1927) agus sa deireadh bheadh ceann de na bailiúcháin bhéaloidis traidisiúnta is mó ar domhan acu. Thógfadh sé cúig bliana is fiche, áfach, sula mbeadh bonn buan á thabhairt ag an gcoimisiún a chuirfeadh ar chumas na cartlainne teacht go héasca ar scoláirí agus ar an bpobal i gcoitinne. Tá an béaloideas a bhailigh an Coimisiún fós á smaoineamh i measc scoláirí agus ollscoileanna ar fud an domhain inniu.
Lean an Coimisiún lena chuid oibre faoin ainm sin go dtí 1971 nuair a tháinig Roinn Béaloideas na hÉireann, Coláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath ina áit. D'fhóin an Roinn ó shin mar stór de na sonraí a bailíodh, lena n-áirítear Bailiúchán Béaloideas na hÉireann, a tháinig chun bheith ina Bhailiúchán Náisiúnta Béaloideas ina dhiaidh sin, ag Ionad Delargy UCD do Bhéaloideas na hÉireann agus sa Bhailiúchán Náisiúnta Béaloideas [4]
Séamus Ó Duilearga
Feictear Seamus Ó Duilearga mar dhuine de na daoine is mó tionchair i gcaomhnú agus in athbheochan na Gaeilge. Mar gheall ar a thiomantas do bhéaloideas na hÉireann chuir sé aithne is fearr ar scoláirí Gaeilge ar domhan.
Bhí Seamus ina bhall bunaitheach de Chumann Béaloideas na hÉireann (1926), Institiúid Béaloideas na hÉireann (1930-1934) agus Choimisiún Béaloideas na hÉireann (1935-1970). Sa lá atá inniu ann, leanann obair na gcomhlachtaí seo faoi choimirce an Bhailiúcháin Náisiúnta Béaloidis in Ionad Delargy UCD do Bhéaloideas na hÉireann i gColáiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath ina bhfuil níos mó ná 4 mhilliún mír de bhéaloideas comparáideach, eitneolaíocht agus míreanna ó réimsí gaolmhara.[6]
Thaistil céimí sa staidéir Cheiltigh ar fud an domhain chun cuairt a thabhairt agus foghlaim faoi bhéaloideas agus cartlanna litríochta traidisiúnta. D’fhill sé ar Éirinn cinnte go raibh ar an tír bailiúchán náisiúnta a chruthú de thraidisiún na tíre de chomhréireanna comhchosúla, go deimhin de chomhréireanna níos suntasaí leis na bailiúcháin ar bhuail sé leo agus é ag taisteal. Is tríd an staidéar seo a rinneadh an chéad saothar de chuid Chumann Béaloideas na hÉireann agus Coimisiún Béaloideas na hÉireann a raibh sé ina bhall bunaitheach de ná Scéim Bhailiúcháin na Scol i 1937.[2][4]
Seán Ó Súilleabháin
Is cainteoir dúchais Gaeilge agus gníomhaí teanga é ar feadh a shaoil, chuaigh Seán isteach i gcoimisiún béaloidis na hÉireann i 1935. Rugadh é i gCiarraí i 1903 agus rinneadh múinteoir scoile náisiúnta de i 1923, ag obair mar mhúinteoir `i gCill Chainnigh agus i Mount Sion i bPort Láirge. Ba le linn a thréimhse i bPort Láirge a chuir sé tús lena chuid oibre ar an mbéaloideas mórchóir. Thug sé taifeadán leis gach Satharn isteach i seandaoine i dteach “Siúracha na mBocht”. Ó na scéalta a bhailigh sé ó dhaoine scothaosta, d’fhoilsigh sé "An Lóchrann" i 1930-31. Bheadh sé seo an fhormáid chéanna a d'úsáidfeadh sé le "Bailiúchán na Scol" i 1937.[2]
Tar éis dó BA sa Léann Ceilteach a chríochnú i 1934 agus máistreacht a leanúint ina dhiaidh sin i 1935, ba é Seán an chéad ghníomhaí le Coimisiún Béaloideas na hÉireann. Bhí baint mhór aige leis an "Bailiúchán na Scol" a chruthú i 1937, mar mhúinteoir scoile, thuig sé conas scéim chomh géar sin a rolladh amach. Thaistil sé an tír ag cur comhairle ar mhúinteoirí maidir le cur i bhfeidhm na scéime sna scoileanna. D'oibrigh sé go dlúth freisin le lucht tacaíochta na scéime, An Roinn Oideachais, agus Eagraíocht Múinteoirí Náisiúnta na hÉireann. Thiomsaigh sé treoirlínte ar na cineálacha scéalta agus ábhar ba chóir a bhailiú, lena n-áirítear sraith ceisteanna faoi chaoga a cúig ceannteideal a dearadh chun ábhar luachmhar a fháil ó na faisnéiseoirí. D'eagraigh sé na treoirlínte seo i leabhrán darb ainm "Béaloideas agus Traidisiún na hÉireann", a d'eisigh sé do na scoileanna go léir a raibh baint acu leis an tionscadal.[7][8][9]
Tacaíocht Oifigiúil
Ba í príomhaidhm na scéime seo acmhainn iontach na Gaeilge, a béaloideas, a bhailiú agus a chaomhnú. Bhí coimisiún bhéaloideas na hÉireann, eagraíocht a fhaigheann tacaíocht ón rialtas, san áit iontach chun cúnamh ceart oifigeach a iarraidh.
Mar bhí an scéim ag brath go hiomlán ar an scoil náisiúnta agus ar a múinteoirí agus a leanaí. Bhí ar chruthaitheoirí na scéimeanna tacaíocht na Roinne Oideachais agus Eagraíocht Múinteoirí Náisiúnta na hÉireann a fháil ar dtús. Thuig coimisiún Béaloideas na hÉireann nach bhfaigheadh siad rochtain ar na scoileanna gan a gcead. Den chuid is mó ba é a chur ina luí ar na ‘múinteoirí gnóthacha’ agus na ‘ceardchumainn géarchúiseacha, crua-bhácáilte’ páirt a ghlacadh sa scéim an dúshlán is deacra a bhí roimh an tionscadal go luath. Bhí imní ar mhúinteoirí go bhféadfadh an scéim cur le hualach oibre atá faoi ualach cheana féin, ach go bhféadfadh cigirí an choimisiúin an measúnú a dhéanamh freisin.
Dhírigh Seán Ó Súilleabháin, múinteoir féin a chuid oibre ar an taobh seo den scéim. Reáchtáil sé cruinnithe agus comhdhálacha le heagraíochtaí na múinteoirí amhrasacha chun a fháil amach cad a bhí ag teastáil ó gach scoil chun dul ar aghaidh leis an scéim chomh furasta agus is féidir. Chinntigh sé freisin go dtabharfadh cigirí ar bith aird nach raibh múinteoirí in ann tionchar a imirt ar an mbailiúchán a rinne a gcuid daltaí.
Ionas go n-éireoidh le scéim na scoile, bheadh ar na múinteoirí treoir a thabhairt do na daltaí faoi mhodhanna na scéime. D’ullmhaigh Seán Ó Súilleabháin leabhrán treoracha do na múinteoirí i mBéarla, darb ainm “Béaloideas agus Traidisiún na hÉireann” agus i nGaeilge darb ainm “Béaloideas Éireann”. Bhí na céadta ceisteanna coitianta sna leabhráin seo a cuireadh ar Seán óna chuid ama ag taisteal chuig múinteoirí. Choinnigh na leabhráin an fhaisnéis uile ar an scéim, agus bheadh sé mar fhoinse go rachadh múinteoirí chuici chun treoir a fháil.
Is í an Roinn Airgeadais a thacódh go hiontach leis an scéim. B’fhéidir go raibh an tacaíocht seo ann mar gheall ar chostas íseal scéim den sórt sin. Chaithfeadh na costais a bhaineann leis an scéim na hábhair agus an postas den chuid is mó a chlúdach.
Chuir an scéim lámhscríbhinní agus leabhair nótaí ar fáil do gach scoil chun na scéalta a bhailiú. Dúradh go raibh 13,000 leabhar nótaí agus lámhscríbhinní ar a laghad seolta chuig scoileanna faoi dheireadh na scéime 18 mí ina dhiaidh sin. Cheadaigh an Roinn airgeadais suim “nach mó ná 50 punt” chun na leabhráin a phriontáil agus a scaipeadh agus suim “nach mó ná 10 bpunt” le haghaidh leabhar nótaí breise.[2][4]
An bailiúchán inniu
In 2012, cuireadh tús le tionscadal Dúchas. Rinne an Coimisiún Náisiúnta Béaloideas in UCD agus Fiontar & Scoil Na Gaeilge, DCU an obair. Bhí sé mar aidhm ag an tionscadal Dúchas cartlann dhigiteach agus comhéadan bainistíochta sonraí agus eagarthóireachta saincheaptha a chruthú chun ábhar Bhailiúchán na Scoile a innéacsú. Dearadh an comhéadan digiteach seo chun an bailiúchán a dhéanamh inrochtana don phobal agus do scoláirí. Bheadh sé ina chruthúnas sa todhchaí freisin nach gcaillfí an bailiúchán nuair a theipeann ar na cóipleabhair sa deireadh.
Faoi dheireadh 2013, rinneadh níos mó ná 64,000 earra a dhigitiú agus a chur ar fáil don phobal.
Idir 2014 agus 2016, rinneadh na méideanna faoi cheangal eile ó bhailiúchán na Scoileanna a dhigitiú agus a innéacsú agus cuireadh rogha de chóipleabhair a bhaineann le scoileanna nach bhfuil ábhar iontu sna méideanna sin. Rinneadh roinnt feabhsuithe freisin ar an gcartlann dhigiteach agus ar chomhéadan bainistíochta sonraí saincheaptha. Bhí bunachar sonraí ann anois de shloinnte, meitheal Dúchas agus cnaipe cuardaigh speisialaithe.
2017-2018, forbraíodh suíomh Gréasáin nua, Dúchas.ie. Áiríodh ann Bailiúchán Grianghrafadóireachta an Choimisiúin Náisiúnta Béaloidis chomh maith le Bailiúchán na Scoileanna. Bhuaigh Dúchas.ie "An Suíomh Gaeilge is Fearr" ag na “gradaim Eir Spiders”. Seoladh rogha de phríomhbhailiúchán na lámhscríbhinní ag “Oireachtas na Samhna 2018”.
Tá an bailiúchán, 82 bliain níos déanaí, á staidéar ag scoláirí ar fud an domhain go dtí an lá atá inniu ann. Tá cáil air ar fud na cruinne agus glactar leis mar cheann de na bailiúcháin is cuimsithí de bhéaloideas traidisiúnta riamh.[10]
Féach freisin
Tagairtí
- ↑ duchas.ie. "Volumes · The Schools' Collection" (ga). dúchas.ie. Dáta rochtana: 2023-12-13.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Caoimhe Nic Lochlainn (2016). "[duchas.ie/download/16.07.27-fiontar-duchas-caoimhe-nic-lochlainn.pdf "A Work of National Importance": Child-Adult Dynamics in Bailiúchán Na Scol/The School's Collection, 1937-1939]". The Journal of the History of Childhood and Youth 9: 203-211. Johns Hopkins University Press. doi:.
- ↑ Eoin Mac Néill. "A plea and a plan for the extension of the Irish language".
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 Mícheál Briody (2007). "The Irish Folklore Commission 1935-1970" (1). The Finnish Literature Society.
- ↑ "Fauna.". The Folklore and Traditions of The Irish Hedgerow. Dáta rochtana: 2021-02-11.
- ↑ "UCD News - Séamus Ó Duilearga - Formation of a folklorist". www.ucd.ie. Dáta rochtana: 2021-02-11.
- ↑ Patricia Lysaght (1998). "Seán Ó Súilleabháin (1903-1996) and the Irish Folklore Commision". Western Folklore 57 (2/3). doi:.
- ↑ "Save Time and Improve your Marks with CiteThisForMe, The No. 1 Citation Tool" (en). Cite This For Me. Dáta rochtana: 2021-02-14.
- ↑ "Ó SÚILLEABHÁIN, Seán (1903–1996)" (ga). ainm.ie. Dáta rochtana: 2021-02-14.
- ↑ "Phases of the project" (en). dúchas.ie. Dáta rochtana: 2021-02-15.