Scitsifréine

Scitsifréine
Cineál	neamhord síocóiseach, schizophrenia spectrum disorder (en) agus galar
Speisialtacht leighis	síciatracht agus síceolaíocht chliniciúil
Cóireáil chliniciúil
Comharthaí	síocóis, mífheidhmiú cognaíoch, galar agus bréagchéadfa
Cóireáil	síciteiripe
	Cógais armodafinil (en) , olanzapine (en) , ziprasidone (en) , acetophenazine (en) , bexarotene (en) , aripiprazole (en) , thioridazine (en) , fluphenazine (en) , loxapine (en) , (±)-molindone (en) , clórprómaisín, haloperidol (en) , risperidone (en) , brexpiprazole (en) , iloperidone (en) , pimozide (en) , (E)-chlorprothixene (en) , reiseirpín, (Z)-thiothixene (en) , clozapine (en) , trifluoperazine (en) , clonazepam (en) , carbamazepin (en) , mesoridazine (en) , paliperidone (en) , iloperidone (en) , (Z)-thiothixene (en) , zotepine (en) , cariprazine (en) , transclopenthixol (en) , perphenazine (en) , (R,R)-asenapine (en) , carphenazine (en) , flupentixol (en) , (RS)-amisulpride (en) , pipotiazine (en) agus levosulpiride (en)
Pataigineas
Cúis ghéiniteach	CACNA1C, TSNARE1, SLCO6A1, ZEB2, SDCCAG8, NOTCH4, BRD1, FBXO11, ARHGAP31, POM121L2, NKAIN2, TCF4, ARNTL, CDH13, CTNNA3, BCL9, ZFYVE28, RORA, KIF26B, NLRC5, HHAT, PPFIA2, CNTNAP5, TMTC1, KCNMB2, MSRA, COMMD10, CSMD1, NFKB1, TSPAN18, CNNM2, NT5C2, STT3A, TRIM26, ERC2, PTPRN2, PHF8, RIN2, CNTNAP2, MYO18B, IFT88, NPAS3, PLAA, ACSM1, ANK3, VRK2, TNIK, TRAF3, ZNF804A, AGBL1, CCDC60, RELN, APOL2, CACNA1G, STAG1, FAM120A, SETD1A, SP4, TRIO, AKAP11 agus GRIA3
Aicmiú
ICD-10	F20
ICD-9	295295
CIAP	P72
Acmhainní seachtracha
OMIM	181500
DiseasesDB	11890
MedlinePlus	000928
eMedicine	288259 agus 805988
Patient UK	schizophrenia-pro
MeSH	D012559
UMLS CUI	C0036341
DOID	DOID:5419

Is galar millteach meabhrach é scitsifréine agus neamhord néarafhorbatha.^[1]^[2] Is riocht athlastach é san inchinn ach níl tuiscint iomlán ar an gcúis ^[3]

Is iad na siomptóim a bhaineann léi, dímhothú, siabhráin, maolú mothúchán, glórtha inmheánacha á gcloisint, srl.

Tosaíonn an scitsifréine go minic nuair a bhíonn duine sna fíchidí.

Físeán ː Míniú

Tagann ainm an ghalair ó dhá fhocal sa tSean-Ghréigis 'scitsi' (σχίζειν, "scoilt") agus 'fréin' (φρήν, φρεν-, " meabhair").

Cúiseanna

Cheaptaí fadó gur easpa cumarsáide sa teaghlach ba chiontach leis an scitsifréine. Ach is cinnte anois gur galar intinne í.^[4]

Tá baint ag a lán cúinsí leis an ngalar, b'fhéidirː géinitic, cúram réamhbhreithe, tógáil, tosca timpeallachta agus saol uirbeach, bochtanas, caitheamh drugaí agus alcóil, agus mar sin de.^[5] Tá níos mó fear buailte ná mná.

Fás an fhéatais

Uaireanta cuirtear síolta an ghalair le linn fás an fhéatais sa bhroinn, De réir mar a fhorbraíonn an féatas, fásann néaróga tríd an mbánábhar san inchinn, agus trí phláta fonéarógach idir an bánábhar is an liathábhar, chun ceangail a dhéanamh i liathábhar na coirtéise.

De ghnáth, bíonn cealla comharthaíochta sa phláta fo-néarógach a threoraíonn an fás seo, ach bíonn easpa cealla comharthaíochta i nduine le scitsifréine agus an-chuid néaróg míthreoraithe dá bharr.

Ní fios fós cad is ciontach leis an easpa seo. Ach de réir mar a chuirtear an tuiscint ar an ngalar iomlán seo chun cinn, tá súil ag na heolaithe gur féidir an féatas a chosaint ón easpa amach anseo.

Na tréithe a bhaineann le scitsifréine

Léiríonn an ghalar na hairí seo go coitianta;^[6]

siabhránacht chloisteála,
siabhráin pharanóideacha,
urlabhra agus
smaointeoireacht gan eagar maille le mífheidhm cheirde nó shóisialta.

I gcás daoine a bhfuil bunfhadhbanna sláinte intinne acu, d'fhéadfaí go músclódh úsáid cannabais an scitsifréine.^[7]

Eipidéimeolaíocht

Buaileann scitsifréine timpeall 1% de dhaonra in Éirinn.

Deirtear uaireanta go bhfuil na hÉireannaigh sa dara háit, tar éis daoine dubha ón Chairib, ó thaobh scitsifréine de.^[8] Ach níl sé sin fíor ar chor ar bith.^[9]

Stair

Chum Eugen Bleuler an téarma 'scitsifréine' don ghalar intinne sa bhliain 1911 ("Néaltrú Praecox" an téarma go dtí an t-am sin). Thuig sé nach raibh néaltrú i gceist agus nár thosaigh sé sna hóig (Praecox) i gcónaí.

As Gréigis, ciallaíonn Schizo deighilt agus ciallaíonn Phrene intinn.

Daoine a raibh scitsifréine orthu

John Nash: Scitsifréine pharanóiach a bhí ar Nash, a scríobh Nash tráchtas dochtúireachta sa bhliain 1950 a ghnóthaigh Duais Nobel dó i 1994, ach sa bhliain 1959 bhí sé in ospidéal meabhairghalair.^[10]
Scitsifréine pharanóiach a bhí ar Sheosamh Mac Grianna a cuireadh isteach in ospidéal Leitir Ceanainn tuairim is 1957. Ach níor fhág sin nach bhféadfadh sé a bheith páirteach in éigsí agus i bhféiltí i nDún na nGall ar ball.^[11]

Féach freisin

Tagairtí

↑ "Neurodevelopmental disorder" (as en) (2022-01-14). Wikipedia.
↑ As Gréigis, ciallaíonn Schizo deighilt agus ciallaíonn Phrene intinn.
↑ Mo Costandi (2015-10-16). "Brain’s immune cells hyperactive in schizophrenia" (en). the Guardian. Dáta rochtana: 2022-02-09.
↑ Hussey, Matt (2011). "Fréamh an Eolais".
↑ "Risk factors of schizophrenia" (as en) (2022-01-23). Wikipedia.
↑ "Sláinte Mhaith | RTÉ Presspack". presspack.rte.ie. Dáta rochtana: 2019-05-18.
↑ cogg.ie. "Tobar navgaoise". Dáta rochtana: 2019.^{[nasc briste go buan]}
↑ "Ag tabhairt fóirithinte ar Éireannaigh atá i gcruachás" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2019-05-18.
↑ "Epidemiology of schizophrenia" (as en) (2019-03-29). Wikipedia.
↑ "Eireaball mo chuid aineolais" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2019-05-18.
↑ "MAC GRIANNA, Seosamh (1900–1990)" (ga). ainm.ie. Dáta rochtana: 2019-05-18.

[1] "Neurodevelopmental disorder" (as en) (2022-01-14). Wikipedia.

[2] As Gréigis, ciallaíonn Schizo deighilt agus ciallaíonn Phrene intinn.

[3] Mo Costandi (2015-10-16). "Brain’s immune cells hyperactive in schizophrenia" (en). the Guardian. Dáta rochtana: 2022-02-09.

[4] Hussey, Matt (2011). "Fréamh an Eolais".

[5] "Risk factors of schizophrenia" (as en) (2022-01-23). Wikipedia.

[6] "Sláinte Mhaith | RTÉ Presspack". presspack.rte.ie. Dáta rochtana: 2019-05-18.

[7] .ie. "Tobar navgaoise". Dáta rochtana: 2019.^{[nasc briste go buan]}

[8] "Ag tabhairt fóirithinte ar Éireannaigh atá i gcruachás" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2019-05-18.

[9] "Epidemiology of schizophrenia" (as en) (2019-03-29). Wikipedia.

[10] "Eireaball mo chuid aineolais" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2019-05-18.

[11] "MAC GRIANNA, Seosamh (1900–1990)" (ga). ainm.ie. Dáta rochtana: 2019-05-18.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]