Maigh Dheilge

Maigh Dheilge
Suíomh
	52° 09′ 50″ N, 7° 45′ 00″ O / 52.16391°N,7.75007°W
Stát ceannasach	Éire
Cúige Éireannach	Cúige Mumhan
Contae in Éirinn	Contae Phort Láirge
Áit lonnaithe	Na Déise lasmuigh den Drom
Aitheantóir tuairisciúil
Logainm.ie	2413

Paróiste sibhialta, paróiste Caitliceach Rómhánach^[1], toghroinn agus sráidbhaile in iarthar Chontae Phort Láirge in Éirinn is ea Má Dheilge (Béarla: Modeligo, Magh Dheilge nó Maigh Dheilge^[2] i nGaeilge tráth).

Ainm

De réir an bhéaloidis, ba é Naomh Deaglán a chéadbhaistigh "Magh Dheilge" ar an gceantar nuair a ghortaigh sé a mhéar agus é ag gabháil thart.

Stair

Tá íarsma de thrí chaisleán sa pharóiste. Tógadh Caisleán a' tSlé sa chéad leath den 15ú aoise agus b'ann a chónaigh taoiseach clann Mac Craith, Pilib sular tógadh Caisleán na Slaodaí sa bhliain [1628].

Limistéar Mhá Dheilge

Bailte Fearann Paróiste Sibhialta Mhá Dheilge

Tá 45 Baile Fearainn sa tsean-pharóiste sibhialta Mhá Dheilge agus 7,495 acra (3,033 heicteár) ann:

Uimhir	Baile Fearainn	Béarla	Acra	Toghlimistéar Áitiúil	Toghroinn	Paróiste Sibhialta
1	An Carragán (Mansfield)	Carrigaun (Mansfield)	189	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
2	An Gleann Íochtarach	Glen, Lower	125	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
3	An Gleann Uachtarach	Glen, Upper	96	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
4	An Lios Rua	Lisroe	238	Dún Garbháin	Magh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
5	Baile an Bhiocáire Theas	Vicarstown, South	164	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
6	Baile an Bhiocáire Thuaidh	Vicarstown, North	136	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
7	Baile Uí Chéirín Íochtarach	Ballykerin, Lower	125	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
8	Baile Uí Chéirín Méanach	Ballykerin, Middle	183	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
9	Baile Uí Chéirín Uachtarach	Ballykerin, Upper	235	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
10	Caisleán a tSlé Theas	Mountaincastle, South	184	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
11	Caisleán a tSlé Thuaidh	Mountaincastle, North	165	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
12	Carraig an Fhiolair	Eaglehill	215	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
13	Ceathrú an Chaisleáin	Castlequarter	64	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
14	Cill Liath	Killeagh	157	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
15	Cnoc an Cheatharnaigh	Knockacaharna	310	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
16	Cnocán na gClócaí	Knockaunnaglokee	205	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
17	Currach na Slaodaí	Sleadycastle	77	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
18	Tigh na Coille	Woodhouse	104	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
19	Tigh na laidhre	Tinalira	307	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Maigh Dheilge
20	An Baile Nua	Newtown	172	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
21	An Carragán (Hely)	Carrigaun (Hely)	73	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
22	An Cúl Rua	Coolroe	125	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
23	An Doire Íochtarach	Derry, Lower	157	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
24	An Doire Uachtarach	Derry, Upper	157	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
25	An Garrán Íochtair	Garraun, Upper	68	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
26	An Garrán Uachtair	Garraun, Lower	141	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
27	An Ghráig Bheag	Graigue Beg	99	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
28	An Ghráig Mhór	Graigue, More	195	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
29	An Pháirc Mhór	Parkmore	63	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
30	Bán na bhFionnóg	Bawnnavinnoge	235	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
31	Bóthar a' Mhuillinn	Boherawillin	289	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
32	Ceathrú an Teampaill	Churchquarter	103	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
33	Cnoc an Gharráin (Sergeant)	Knockgarraun (Sergeant)	59	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
34	Cnoc an Gharráin (Hely)	Knockgarraun (Hely)	109	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
35	Cnoc na gCaorach	Knocknageragh	54	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
36	Gráig an Bhurra	Graigueavurra	203	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
37	Scairt Mhaighe Dheilge (Hely)	Scart (Hely)	95	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
38	Scairt Mhaighe Dheilge (Sergeant)	Scart (Sergeant)	76	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
39	Sliabh na Scairte	Scartmountain	1209	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
40	Stéig Bhrád	Staigbraud	53	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
41	Tigh an tSrutháin	Brooklodge	52	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
42	Tigh na Carraige	Rockfield	131	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	Maigh Dheilge
43	Baile na gCléireach	Ballynagleragh	70	Dún Garbháin	Seisceannán	Maigh Dheilge
44	Linn an Fhuaráin	Laganoran	161	Dún Garbháin	Seisceannán	Maigh Dheilge
45	An Tuar	Toor	67	Lios Mór	?	Maigh Dheilge
Iomlán			7,495

Bailte Fearann Paróistí Sibhialta Eile i dToghroinn Ceantair Mhá Dheilge

Nuair a cruthaíodh na Toghranna Ceantair éagsúla sa bhliain 1838, áiríodh dhá bhaile fearainn ó pharóiste shibhialta Mhá Dheilge i dToghroinn Ceantair Sheisceannáin (Linn an Fhuaráin agus Baile na gCléireach, 231 acra). Áiríodh na bailte fearann eile i bparóiste sibhialta Mhá Dheilge i dToghroinn Ceantair nua Mhá Dheilge mar aon le 11 baile fearainn ó pharóiste shibhialta eile:

Uimhir	Baile Fearainn	Béarla	Acra	Toghlimistéar Áitiúil	Toghroinn	Paróiste Sibhialta
1	An Cheathrú Gharbh	Carrowgarriff	150	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Coilligeán
2	An Cheathrú Gharbh Bheag	Carrowgarriff Beg	145	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Coilligeán
3	An Cheathrú Gharbh Mhór	Carrowgarriff More	321	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Coilligeán
4	Cnoc an Phaoraigh Íochtarach	Knockanpower, Lower	471	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Coilligeán
5	Cnoc an Phaoraigh Uachtarach	Knockanpower, Upper	358	Dún Garbháin	Maigh Dheilge (Dún Garbháin)	Coilligeán
6	An Baile Árd	Ballyard	84	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	An Teampall Geal
7	Baile Nicoláis / Baile na Tóna	Nicholastown	46	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	An Teampall Geal
8	Baile Uí Cháin	Ballyhane	133	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	An Teampall Geal
9	Cill Chloithir / Cill Cluthmhar	Kilclogher	222	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	An Teampall Geal
10	Clais na gCoiníní	Clashnaboneen	247	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	An Teampall Geal
11	Maigh Gheithe	Magaha	312	Lios Mór	Maigh Dheilge (Lios Mór)	An Teampall Geal

Bailte Fearann Paróiste Sibhialta Leic Dhobhráin i bParóiste Caitliceach Rómhánach Mhá Dheilge

Tá Paróiste Caitliceach Rómhánach Mhá Dheilge i gcomhcheangal le Paróiste Caitliceach Rómhánach Ádh Mheáin agus, gan aon stádas sibhialta, níl teorainneacha an aontais leagtha amach chomh daingean is atá teorainneacha an tsean-pharóiste shibhialta nó an Toghranna Ceantair. É sin ráite, mar aon le cuid mhaith de na bailte fearann thuas, tá baint ag cuid mhaith de na bailte fearann seo leanas atá i bparóiste sibhialta Leic Dhobhráin le Paróiste Caitliceach Rómhánach Mhá Dheilge:

Uimhir	Baile Fearainn	Ainm Malartach	Béarla	Acra	Toghlimistéar Áitiúil	Toghroinn	Paróiste Sibhialta
1	Broe (Leic Dhobhráin)		Broemountain (Lickoran)	387	Lios Mór	Béal na Molt	Leic Dhobhráin
2	Deighric		Dyrick	244	Lios Mór	Béal na Molt	Leic Dhobhráin
3	Fearnán Íochtarach		Farnane, Lower	594	Lios Mór	Béal na Molt	Leic Dhobhráin
4	Fearnán Uachtarach		Farnane, Upper	233	Lios Mór	Béal na Molt	Leic Dhobhráin
5	Ladhar Aitinn		Lyrattin	594	Lios Mór	Béal na Molt	Leic Dhobhráin
6	Leic Dhobhráin	Leic Uaráin	Lickoran	215	Lios Mór	Béal na Molt	Leic Dhobhráin
7	Sliabh Leic Dhobhráin	Sliabh Leic Uaráin	Lickoran Mountain	96	Lios Mór	Béal na Molt	Leic Dhobhráin

Oideachas

Bunaíodh Scoil Náisiúnta Mhá Dheilge sa bhliain 1867, ach téann traidisiúin na scolaíochta sa pharóiste níos faide siar. De réir tuarascála an Choimisiúin Ríoga a cuireadh ar bun sa bhliain 1832, bhí ceithre scoil sa pharóiste ag an am agus 343 dalta cláraithe iontu – idir 230 buachaill agus 113 cailín.^[3]

Ar an gcéad lá de mhí Iúil 1867, chuaigh ceann de na scoileanna sin, Scoil Mhagh Dheilge, faoi choimirce Córas na Scoileanna Náisiúnta. Dhún na scoileanna eile agus as sin amach d'fhreastail Scoil Náisiúnta Mhá Dheilge ar an bpobal áitiúil.^[4]

Tógadh príomhfhoirgneamh scoil an lae inniu sa bhliain 1958. Ar dtús ní raibh ach dhá sheomra ranga agus beirt mhúinteoirí sa scoil. Tógadh seomra eile ranga agus seomra ilfhóinteach sa bhliain 1979, agus leabharlann/seomra ríomhaireachta sa bhliain 1998. Sa la atá inniu ann (Eanáir 2008) tá triúr múinteoirí agus cúntóir riachtanas spesialta amháin sa scoil agus 72 dalta a múinteoireacht acu.

Is mór an difríocht idir saol dalta an lae inniu agus dalta na seanscoile a tógadh sa bhliain 1830 agus a leagadh sna h80í. Bhí dhá urlár sa tseanscoil. Bhí na buachaillí ar an mbunurlár agus na cailíní ar an gcéad urlár. Bhí seacht mbinse i scoil na mbuachaillí agus sé mbinse i scoil na gcailiní agus iad go léir deich dtroigh ar fad. I mí Lúnasa 1869, bhí 254 dalta cláraithe sa scoil, idir 120 buachaill agus 134 cailín cé gurbh iondúil 187 dalta a bheith i láthair sna sé mhí roimhe sin.^[5]

Líon na ndaltaí ag freastal ar Scoil Náisiúnta Mhá Dheilge:

Bliain	Buachaillí	Cailíní	Iomlán
1871	45	47	92
1881	30	35	65
1891	46	32	78
1922	36	43	79
1937	35	34	69
1946	31	32	63
1954	41	19	60
1968	21	27	48
2003			51
2007			72

Creidimh

Tá eaglais Chaitliceach sa pharóiste, Eaglais Naomh Mhuire, a tógadh sa bhliain 1816. Tá fothracha de sheaneaglais gar di, ach níl aon eolas faoi. Tá tobar beannaithe suite tamall gearr ón eaglais i gCnoc an Ghéaráin. Tugtar Tobar Mhuire nó Lady's Well ar an tobar.

Spórt agus Áiseanna Spóirt

Tá páirc imeartha an phobail, seomraí feistis agus ionad an phobail suite in aice le Abhainn an Fhinnisc thíos an bhóthair ón eaglais Chaitliceach. Thosaigh ar fhorbairt na páirce imeartha sa bhliain 1988 agus imríodh an chéad chluiche an bhliain dár gcionn. Tógadh an t-ionad agus na seomraí fesitis idir 1991 agus 1992. Osclaíodh go hoifigiúil iad sa bhliain 1994. Sa bhliain 1998, osclaíodh síneadh nua a bhfuil stáitse ann.^[6]

Tá cúirt liathróid láimhe suite in aice na heaglaise chomh maith. Níl an chúirt, a tógadh sa bhliain 1935, in úsáid a thuilleadh.

Cumann Lúthchleas Gael Mhá Dheilge

Athbhunaíodh Cumann Lúthchleas Gael Mhá Dheilge sa bhliain 1977. Bunaíodh cumann ar dtús sna 40 í ach theip air.^[7] Tá na gradaim seo leanas ag an gcumann:

Curaidh Peil Shóisearach an Iarthair: 1986, 1990, 1992, 1996, 2007
Curaidh Peil Shóisearach an Chontae: 1996
Curaidh Iománaíocht Shóisearach 'B' an Iarthair: 1986, 1991,
Curaidh Iománaíocht Shóisearach an Iarthair: 2008
Curaidh Iománaíocht Shóisearach an Chontae: 2008

Cumann Lúthchleas Gael Naomh Bríd

Sa bhliain 1986, tháinig C.L.G. Mhá Dheilge agus C.L.G. Naomh Mhuire/Sliabh gCua le chéile agus bunaíodh Cumann Lúthchleas Gael Naomh Bríd. Téann C.L.G. Naomh Bríd san iomaíocht i gcomórtais faoi sé bliana déag amháin. Roimhe seo, bhíodh deacrachtaí ag an ndá chumann foireann iomlán a sheoladh ar an bpáirc imeartha. Seo leanas gradaim an chumainn go dtí seo:

Curaidh Iománaíocht an Iarthair faoi 12: 1988, 2004, 2010
Curaidh Pheil an Iarthair faoi 16: 1989, 1995, 1998
Curaidh Iománaíocht Mhionúrach an Iarthair: 1990, 1994
Curaidh Pheil Mhionúrach an Iarthair: 1990, 1991
Curaidh Craobhchomórtas Mionúrach Phort Láirge: 1991
Curaidh Pheil an Iarthair faoi 14: 1992
Curaidh Iománaíocht an Iarthair faoi 16: 1994, 1995, 2001, 2006
Curaidh Pheil an Iarthair faoi 12: 1995, 1996, 1997, 2002, 2005
Curaidh Iománaíocht Talún an Iarthair faoi 11: 2002, 2006, 2007
Curaidh Iománaíocht an Chontae faoi 12: 2004, 2010
Curaidh Pheil an Chontae faoi 12: 2005

Daoine mór le rá

Donnchadh Ruadh Mac Conmara (1715–1810) – Faoi 1741, bhí scoil ar bun aige i gCarraig an Chodlata i Maigh Dheilge
Francis Hearne (1747–1801) – Diagaire caitliceach agus saoi teangacha as Doire i Maígh Dheile é. Bhí tionchar aige ar litríocht na bPléimeannaach.
Patrick Denn (1756–1828) – múinteoir agus file as an gChúil Rua i Maigh Dheilge é. Foilsíodh an leabhar The Catholic Children's Religious Primer sa bhliain 1858 agus Eachtra an bháis sa bhliain 1899.
John O'Daly (1800–1878) scríbhneoir, eagarthóir, scríobhaí, file, díoltóir leabhar, foilsitheoir agus bailitheoir lámhscríbhinní. B'as Fearnán ó dhúchas é.

Tagairtí

↑ Tugtar Paróiste Mhá Dheilge agus Ádh Mheáin ar an bParóiste Caitliceach Rómhánach
↑ De réir logainm.ie ach táim amharasach faoi. Is dóchúla gur seantuiseal tabharthach atá i gceist le maigh
↑ Phelan, Micheál (1995), Modeligo/Affane Travelling in time Midleton, Co. Cork: Litho Press Co.
↑ "Cóip cartlainne". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2013-02-18. Dáta rochtana: 2012-12-26.
↑ Phelan, Micheál (1995), Modeligo/Affane Travelling in time Midleton, Co. Cork: Litho Press Co. ach féach uimhir na ndaltaí atá cláraithe sa scoil sa bhliain 1871 sa tábla thuas de réir na foinse céanna.
↑ http://modeligo.tripod.com/modeligocommcentre.html^{[nasc briste go buan]}
↑ http://modeligo.tripod.com/modeligogaa.html^{[nasc briste go buan]}

[1] Tugtar Paróiste Mhá Dheilge agus Ádh Mheáin ar an bParóiste Caitliceach Rómhánach

[2] De réir logainm.ie ach táim amharasach faoi. Is dóchúla gur seantuiseal tabharthach atá i gceist le maigh

[3] Phelan, Micheál (1995), Modeligo/Affane Travelling in time Midleton, Co. Cork: Litho Press Co.

[4] "Cóip cartlainne". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2013-02-18. Dáta rochtana: 2012-12-26.

[5] Phelan, Micheál (1995), Modeligo/Affane Travelling in time Midleton, Co. Cork: Litho Press Co. ach féach uimhir na ndaltaí atá cláraithe sa scoil sa bhliain 1871 sa tábla thuas de réir na foinse céanna.

[6] ttp://modeligo.tripod.com/modeligocommcentre.html^{[nasc briste go buan]}

[7] ttp://modeligo.tripod.com/modeligogaa.html^{[nasc briste go buan]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]