Aosú

Is éard is aosú nó dul in aois^[2] ann ná an próiseas aosaithe (Béarla: ageing nó aging).

Tagraíonn an téarma go príomha do dhaoine, go leor ainmhithe eile, agus fungais. Ach d'fhéadfadh baictéir, plandaí ilbhliantúla agus roinnt ainmhithe simplí a bheith neamhbhásmhar ó thaobh na bitheolaíochta de.^[3] Sa chiall is leithne, is féidir le haosú tagairt a dhéanamh do chealla aonair laistigh d’orgánach a bhfuil deireadh leo ag deighilt, nó do dhaonra speicis (mar shampla aosú an phobail).^[4]

Aosú i ndaoine

I ndaoine, is ionann aosú agus carnadh athruithe i ndaoine le himeacht ama agus féadann leis athruithe fisiceacha, síceolaíochta agus sóisialta a chuimsiú.^[5] Tarlaíonn sraith athruithe don cholainn a mbíonn gaol acu le méadú mortlaíochta de réir mar a mhéadaíonn an aois.^[6]

Bitheolaíocht

Léargas amháin ar an bpróiseas is ea teip na colainne oiriúnú d'athruithe sa chomhshaol (a mhéadaíonn go leanúnach). Sna teoiricí nua-aoiseacha ar an laghdú oiriúnachta seo, meastar gur de bharr earráidí i macasamhlú an ADN i gcilldeighilt agus/nó earráidí i dtáirgeadh próitéiní is einsímí ag na cealla a tharlaíonn sé. Camann na hearráidí seo mar thoradh ar athruithe san ábhar géiniteach de réir mar a théann indibhid in aois.^[6]

Siomptóim

Méadaíonn aosú an baol a bhaineann le galair daonna cosúil le hailse, galar Alzheimer, diaibéiteas, galar cardashoithíoch, stróc agus go leor eile.^[7]^[8] Is iomaí siomptóm atá ann: mar shampla, moilliú le haois (aga freagartha níos moille) agus díchuimhne. De réir mar a mhéadaíonn líon na mblianta, téann an cumas intinne in olcas. Tá lear suntasach de dhaoine atá os cionn ceithre scór lagaithe, a bheag nó a mhór, ó thaobh cuimhne agus ábaltacht intinne. D’fhéadfadh an figiúir a bheith idir 50% agus 60% acu.

Tá cailliúint shuntasach chuimhne agus cumas inchinne ag 90% de dhaoine atá os cionn 90 bliain d’aois, Agus tá cailliúint cumas inchinne agus intinne ar 100% de dhaoine a bhfuil an 100 caite amach acu.^[9]

Féach freisin

Aosú an phobail. Is treocht é aosú an phobail (Béarla: population ageing) sa domhan forbartha ag a bhfuil impleachtaí fadtéarmacha socheacnamaíocha agus déimeagrafacha.^[10]

Naisc sheachtracha

An Straitéis Náisiúnta um Aosú Dearfach^[11]
Institiúid Mercer um Aosú Bisiúil^[12]
Líonra don Aosú Folláin / Ageing Well Network (2011)^[13]
Age Friendly Ireland.^[14]

Tagairtí

↑ Brian K. Kennedy et al (2014-11-06). "Aging: a common driver of chronic diseases and a target for novel interventions". Cell 159 (4): 709–713. doi:10.1016/j.cell.2014.10.039. ISSN 0092-8674. PMID 25417146. PMC:4852871.
↑ nó ag dul amach sna blianta, ag teannadh amach sna blianta, ag éirí críonna. ag dul anonn sna blianta, éirí aosta, fáil sean, srl
↑ Smadent.com (2021). "Age Calculator". Smadent 2 (1). Dáta rochtana: Feb 12, 2021.
↑ "Which Is the Most Significant Cause of Aging?" (December 2015). Antioxidants 4 (4): 793–810. doi:10.3390/antiox4040793. PMID 26783959.
↑ "Women & ageing" (October 1997). The Indian Journal of Medical Research 106: 396–408. PMID 9361474.
↑ ^6.0 ^6.1 Hussey, Matt (2011). "Fréamh an Eolais" Coiscéim.
↑ "Effect of aging on stem cells" (February 2017). World Journal of Experimental Medicine 7 (1): 1–10. doi:10.5493/wjem.v7.i1.1. PMID 28261550.
↑ Renstrom (2020-03-02). “Is Aging a Disease?” (en). Slate Magazine. Dáta rochtana: 2022-01-16.
↑ Máirtín Ó Catháin (15 Feabhra 2024). "Dá mbeadh tarbh le coilleadh nó amhrán sean-nóis le casadh ag Joe Biden…" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-02-15.
↑ "Ageing Population - CSO - Central Statistics Office" (en). www.cso.ie. Dáta rochtana: 2024-01-24.
↑ "An Straitéis Náisiúnta um Aosú Dearfach" (ga). www.gov.ie (2013-04-30). Dáta rochtana: 2024-02-15.
↑ misa.ie (2024). "About Us – Mercer's Institute for Successful Ageing (MISA) (Institiúid Mercer um Aosú Bisiúil)" (en-IE). Dáta rochtana: 2024-02-15.
↑ "Ageing Well: Home". web.archive.org (2011-01-11). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2011-01-11. Dáta rochtana: 2024-02-15.
↑ agefriendlyireland.ie (2024). "Our Age Friendly Journey" (en-IE). Dáta rochtana: 2024-02-15.

[1] Brian K. Kennedy et al (2014-11-06). "Aging: a common driver of chronic diseases and a target for novel interventions". Cell 159 (4): 709–713. doi:10.1016/j.cell.2014.10.039. ISSN 0092-8674. PMID 25417146. PMC:4852871.

[2] ó ag dul amach sna blianta, ag teannadh amach sna blianta, ag éirí críonna. ag dul anonn sna blianta, éirí aosta, fáil sean, srl

[3] Smadent.com (2021). "Age Calculator". Smadent 2 (1). Dáta rochtana: Feb 12, 2021.

[4] "Which Is the Most Significant Cause of Aging?" (December 2015). Antioxidants 4 (4): 793–810. doi:10.3390/antiox4040793. PMID 26783959.

[5] "Women & ageing" (October 1997). The Indian Journal of Medical Research 106: 396–408. PMID 9361474.

[:0-6] 6.0 ^6.1 Hussey, Matt (2011). "Fréamh an Eolais" Coiscéim.

[7] "Effect of aging on stem cells" (February 2017). World Journal of Experimental Medicine 7 (1): 1–10. doi:10.5493/wjem.v7.i1.1. PMID 28261550.

[8] Renstrom (2020-03-02). “Is Aging a Disease?” (en). Slate Magazine. Dáta rochtana: 2022-01-16.

[9] Máirtín Ó Catháin (15 Feabhra 2024). "Dá mbeadh tarbh le coilleadh nó amhrán sean-nóis le casadh ag Joe Biden…" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-02-15.

[10] "Ageing Population - CSO - Central Statistics Office" (en). www.cso.ie. Dáta rochtana: 2024-01-24.

[11] "An Straitéis Náisiúnta um Aosú Dearfach" (ga). www.gov.ie (2013-04-30). Dáta rochtana: 2024-02-15.

[12] sa.ie (2024). "About Us – Mercer's Institute for Successful Ageing (MISA) (Institiúid Mercer um Aosú Bisiúil)" (en-IE). Dáta rochtana: 2024-02-15.

[13] "Ageing Well: Home". web.archive.org (2011-01-11). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2011-01-11. Dáta rochtana: 2024-02-15.

[14] riendlyireland.ie (2024). "Our Age Friendly Journey" (en-IE). Dáta rochtana: 2024-02-15.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]