Deisceart Éireann (1921–1922)

Deisceart Éireann
	;
Suíomh
	53°20′22″N 6°15′14″W / 53.3394°N 6.2539°W
Stát ceannasach	an Ríocht Aontaithe
Príomhchathair	Baile Átha Cliath
Daonra
Teanga oifigiúil	Béarla ; an Ghaeilge
Sonraí stairiúla
Cruthú	3 Márta 1921
Díscaoileadh	6 Nollaig 1922
Á leanúint ag	Saorstát Éireann
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	monarcacht bhunreachtúil

Bhí Deisceart Éireann (Béarla: Southern Ireland) ar an ceann is mó den dá chuid d'Éirinn a cruthaíodh nuair a roinneadh Éire leis an Acht um Rialtas na hÉireann 1920. Bhí sé comhdhéanta de 26 de na 32 contae in Éirinn nó timpeall cúig séú cuid d'achar an oileáin, agus chruthaigh Tuaisceart Éireann na sé chontae eile in oirthuaisceart an oileáin.^[1] Áiríodh Contae Dhún na nGall i nDeisceart Éireann, cé gurbh é an contae is mó i gCúige Uladh é agus an contae is faide ó thuaidh in Éirinn ar fad.

Bhí sé i gceist le hAcht 1920, a tháinig i bhfeidhm an 3 Bealtaine 1921, dhá chríoch féinrialaithe a chruthú laistigh d’Éirinn, gach ceann acu lena parlaimint féin agus institiúidí rialtais, agus an dá cheann ag fanacht laistigh de Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann. Bhí forálacha ann freisin maidir le comhoibriú idir an dá chríoch agus le haghaidh athaontú na hÉireann faoi dheireadh. I dtoghcháin 1921 do Theach na dTeachtaí i nDeisceart Éireann, áfach, bhuaigh iarrthóirí Shinn Féin 124 as an 128 suíochán (bhí na hiarrthóirí go léir gan freasúra agus níor tharla aon vótaíochta iarbhír), agus rinne siad neamhaird den pharlaimint, ag teacht le chéile mar an Dara Dáil ina ionad.^[2] Níor tháinig Parlaimint Dheisceart Éireann — ar a raibh ceithre chomhalta aontachtacha — le chéile ach uair amháin.^[3] Mar thoradh ar chorraíl shibhialta leanúnach tháinig an Conradh Angla-Éireannach agus an Rialtas Sealadach, a riar Deisceart Éireann ó 16 Eanáir 1922 go 5 Nollaig 1922 : go bunúsach riarachán idirthréimhseach don tréimhse idir daingniú an Chonartha Angla-Éireannaigh agus bunú an stáit 'Saorstát Éireann'. Bhí go leor conspóide faoi dhlisteanacht an tSaorstáit.

Tháinig Saorstát Éireann in ionad Deisceart Éireann, mar aonán polaitiúil, ar 6 Nollaig 1922 (a tháinig chun bheith ina stát iomlán neamhspleách ó 1937 ar aghaidh, nuair a glacadh a bunreacht féin).^[4]

Rialtas Dúchais agus Críochdheighilt na hÉireann[cuir in eagar | athraigh foinse]

Bhí sé mar aidhm ag an Acht um Rialtas na hÉireann 1920, ar a dtugtar an Ceathrú Acht um Rialtas Dúchais freisin, réiteach a sholáthar ar an bhfadhb a chráigh polaitíocht na hÉireann ó na 1880idí i leith, is é sin éilimh chontrártha aontachtaithe agus náisiúnaithe na hÉireann. Theastaigh ó náisiúnaithe foirm de rialtas dúchais, den bharúil nach raibh an Pharlaimint ag Westminster, Rialtas na Breataine ag Whitehall agus rialtas na hÉireann ag Caisleán Bhaile Átha Cliath ag freastal mar is cóir ar Éirinn. Bhí faitíos ar go leor aontachtaithe go gcuirfeadh rialtas náisiúnach i mBaile Átha Cliath taraifí i bhfeidhm a chuirfeadh ualach míchuí ar chontaetha oirthuaisceart Chúige Uladh, a bhí ní hamháin Protastúnach go príomha ach freisin mar an t-aon limistéar tionsclaíochta d’oileán talmhaíochta a bheag nó a mhór. Bhí eagla orthu freisin go ndéanfadh rialtas náisiúnach idirdhealú i gcoinne Protastúnaigh tar éis dóibh cumhacht pholaitiúil a fháil. Cheannaigh Aontachtóirí airm agus d'iompórtáil siad airm agus uirlisí troda éagsúla ón díoltóir arm Gearmánach Bruno Spiro ^[5] agus bhunaigh siad Óglaigh Uladh chun Rialtas Dúchais a chosc i gCúige Uladh. Mar fhreagra air seo, d'iompórtáil náisiúnaithe airm freisin agus bhunaigh siad eagraíocht mhíleata Óglaigh na hÉireann. Réiteach sealadach a bhí i gceist le críochdheighilt, a tugadh isteach le hAcht Rialtas na hÉireann, a cheadódh Tuaisceart Éireann agus Deisceart Éireann a rialú ar leithligh mar réigiúin de Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann. Bhí ceannaire aontachtach na hÉireann, Sir Edward Carson, a rugadh i mBaile Átha Cliath ar cheann acu siúd is mó a bhí i gcoinne na críochdheighilte, a bhraith go raibh sé mícheart Éire a roinnt ina dhá leath, agus bhraith sé go gcuirfeadh sé seo isteach go dona ar sheasamh na n-aontachtach ó dheas agus san iarthar.

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

↑ "Home Rule: An Irish History, 1800–2000" (2003): 198–9. Oxford University Press.
↑ "Twentieth-Century Britain: A Political History" (2003). Palgrave Macmillan. ^{[nasc briste go buan]}
↑ Ward, Alan J (1994). "The Irish Constitutional Tradition. Responsible Government and Modern Ireland 1782–1922": 103–110. Catholic University Press of America.
↑ Keane, Ronan, "Ireland", in "The Judicial House of Lords: 1876–2009" (2009): 298–9. Oxford: Oxford University Press.
↑ Geoffrey Lewis, Carson: The Man Who Divided Ireland Curtha i gcartlann 1 Nollaig 2017 ar an Wayback Machine, p. 148

[1] "Home Rule: An Irish History, 1800–2000" (2003): 198–9. Oxford University Press.

[2] "Twentieth-Century Britain: A Political History" (2003). Palgrave Macmillan. ^{[nasc briste go buan]}

[3] Ward, Alan J (1994). "The Irish Constitutional Tradition. Responsible Government and Modern Ireland 1782–1922": 103–110. Catholic University Press of America.

[4] Keane, Ronan, "Ireland", in "The Judicial House of Lords: 1876–2009" (2009): 298–9. Oxford: Oxford University Press.

[5] Geoffrey Lewis, Carson: The Man Who Divided Ireland Curtha i gcartlann 1 Nollaig 2017 ar an Wayback Machine, p. 148

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]