Cogadh na Crimé
 | Ní mór an t-alt seo a ghlanadh, ionas go mbeidh caighdeán níos fearr ann.
Tar éis duit an t-alt a ghlanadh, is féidir leat an teachtaireacht seo a bhaint de. Féach ar Conas Leathanach a Chur in Eagar agus an Lámhleabhar Stíle le fáil amach faoin dóigh cheart le feabhas a chur ar alt ciclipéide. |
| na Cogaí Rúis-Turcacha | |
|---|---|
  | |
 | |
| Cineál | cogadh |
| Dáta | Deireadh Fómhair 1853 – Feabhra 1856 |
| Áit | an Chrimé, réigiún Chugais, na Balcáin, an Mhuir Dhubh, Muir Bhailt, an Mhuir Bhán agus Leithinis Kamchatka |
| Rannpháirtithe | Dara hImpireacht na Fraince, Impireacht na Rúise, an Impireacht Otamánach, Impireacht na Breataine, Ríocht na Sairdíne, Caucasian Imamate (en)  , an tSiorcáis, Egypt Eyalet (en) , Prionsacht Mingrelia agus Ríocht na Gréige |
Coimhlint mhíleata a bhí i gCogadh na Crimé (Rúisis: Кры́мская война́, cló rómhánach: Krymskaya voyna nó Rúisis: Восто́чная война́, cló rómhánach: Vostochnaya voyna, lit. 'Eastern War') a throid ó Dheireadh Fómhair 1853 go Feabhra 1856. Troideadh an cogadh idir Impireacht na Rúise ar thaobh amháin, agus comhghuaillíocht d'Impireacht na Fraince, Impireacht na Breataine, an Impireacht Otamánach, agus Ríocht na Sairdíne ar an taobh eile.[1]
Cúlra
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ba é ba chúis leis an gcogadh ná cearta na mionlach Críostaí sa Talamh Naofa, cuid den Impireacht Otamánach. Chuir na Francaigh cearta Chaitlicigh Rómhánacha chun cinn, agus chuir an Rúis cearta Eaglais Cheartchreidmheach an Oirthir chun cinn. I measc na gcúiseanna níos fadtéarmaí, bhí meath na hImpireachta Otamánach agus toilteanas na Breataine agus na Fraince ligean don Rúis críoch agus cumhacht a fháil sa Mhuir Dhubh. Sheas an cogadh as a “bhúistéireacht idirnáisiúnta a bhí an-neamhinniúil”.
Cé gur oibrigh na heaglaisí a gcuid difríochtaí leis na hOtamánaigh agus gur tháinig siad ar chomhaontú, dhiúltaigh Impire na Fraince Napoleon III agus Impire Nioclás I na Rúise cúltaca. D’eisigh Nicholas foláireamh deiridh ag éileamh go gcuirfí ábhair Cheartchreidmheacha Impireacht Otamánach faoina chosaint. Rinne an Bhreatain iarracht idirghabháil a dhéanamh agus shocraigh sí comhréiteach ar aontaigh Nicholas leis. Nuair a d’éiligh na hOtamánaigh athruithe ar an gcomhaontú, d’éiligh Nicholas agus d’ullmhaigh sé le haghaidh cogaidh. Tar éis dóibh gealltanais tacaíochta a fháil ón bhFrainc agus ón mBreatain, dhearbhaigh na hOtamánaigh cogadh ar an Rúis i mí Dheireadh Fómhair 1853.
An Cogadh
[cuir in eagar | athraigh foinse]Cuireadh tús leis an gcomhrac sna Balcáin i mí Iúil 1853, tar éis do thrúpaí na Rúise seilbh a fháil ar Phríomhoidí na Danóibe[1] (atá anois mar chuid den Rómáin, ansin faoi ardcheannas Ottoman) i mBealtaine 1853 agus tar éis sin a thosaigh ag trasnú na Danóibe. Faoi stiúir Omar Pasha, throid na hOtamánaigh feachtas láidir cosanta agus chuir siad stad ar dhul chun cinn na Rúise ag Silistra (sa Bhulgáir inniu). Mar thoradh ar ghníomh ar leithligh ar dhún-bhaile Kars in Iarthar na hAirméine léigear, agus scriosadh cabhlach Rúiseach ar chósta theas na Mara Duibhe ag Sinop (Samhain 1853) iarracht na Tuirce an garastún a threisiú. Ag eagla go dtitfeadh Ottoman, ruaig an Fhrainc agus an Bhreatain fórsaí go Gallipoli sa Tráicia. Ansin bhog siad ó thuaidh go Varna i mí an Mheithimh 1854, ag teacht díreach in am do na Rúiseach Silistra a thréigean. Seachas mion-skirmish ag Köstence (Constanța inniu), ní raibh mórán le déanamh ag na Comhghuaillithe.
Agus é frustrach mar gheall ar an iarracht amú, agus le héilimh ar ghníomh óna gcuid saoránach, bheartaigh ceannasaithe na gcomhghuaillithe ionsaí a dhéanamh ar phríomhbhunáit chabhlaigh na Rúise sa Mhuir Dhubh: Sevastopol ar leithinis na Crimé. Tar éis ullmhóidí fadaithe, tháinig fórsaí comhlachaithe i dtír ar an leithinis i Meán Fómhair 1854 agus mháirseáil siad a mbealach go pointe ó dheas ó Sevastopol tar éis dóibh Cath na Alma a bhuachan (20 Meán Fómhair 1854). Chuaigh na Rúiseach i gcoinne an 25 Deireadh Fómhair i gCath Balaclava agus díbríodh iad, ach bhí fórsaí Arm na Breataine ídithe go dona dá bharr. Cuireadh deireadh le dara frithbheart na Rúise, ag Inkerman (Samhain 1854), gan stad. Shocraigh an t-éadan léigear ina raibh dálaí brúidiúla trúpaí ar an dá thaobh. Tharla gníomhartha míleata níos lú sa Mhuir Bhailt (1854-1856), sa Chugais (1853-1855), sa Mhuir Bhán (Iúil-Lúnasa 1854), agus san Aigéan Ciúin Thuaidh (1854-1855).
Conradh
[cuir in eagar | athraigh foinse]Thit Sevastopol tar éis aon mhí dhéag, agus thosaigh tíortha neodracha ag dul isteach i gcúis na gComhghuaillithe. Scoite agus ag súil le hionchas gruama ionraidh ón iarthar má leanadh leis an gcogadh, rinne an Rúis agra ar son na síochána i Márta 1856. D’fháiltigh an Fhrainc agus an Bhreatain roimh an bhforbairt seo, toisc go raibh an choimhlint ag fás go dosháraithe sa bhaile. Chuir Conradh Pháras, a síníodh an 30 Márta 1856, deireadh leis an gcogadh. Chuir sé cosc ar an Rúis longa cogaidh a bhunú sa Mhuir Dhubh. Tháinig stáit na gcliant Otamánaigh Wallachia agus Moldavia neamhspleách den chuid is mó. Fuair Críostaithe méid áirithe comhionannais oifigiúil, agus ghnóthaigh an Eaglais Cheartchreidmheach smacht ar na heaglaisí Críostaí faoi dhíospóid.[2]
Iarmhairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bhí Cogadh na Crimé ar cheann de na chéad choimhlintí inar bhain an míleata úsáid as teicneolaíochtaí nua-aimseartha mar shliogáin chabhlaigh phléascacha, iarnróid agus teileagrafaíocht.[3] Bhí an cogadh ar cheann de na chéad cheann a doiciméadaíodh go fairsing i dtuarascálacha scríofa agus i ngrianghraif. Mar a léiríonn finscéal “Muirear na Briogáide Solais”, tháinig an cogadh chun bheith ina siombail de theipeanna lóistíochta, míochaine agus oirbheartaíochta agus míbhainistíocht. Mar thoradh ar an imoibriú sa Bhreatain bhí éileamh ar ghairmiúlacht, a bhain Florence Nightingale amach is cáiliúla, a fuair aird ar fud an domhain ar cheannródaíocht altranais nua-aimseartha agus í ag caitheamh na ndaoine créachtaithe.
Bhí Cogadh na Crimé mar phointe tosaigh d’Impireacht na Rúise. Rinne an cogadh Arm Impiriúil na Rúise a lagú, draenáil an cisteán agus bhain sé an bonn de thionchar na Rúise san Eoraip. Thógfadh sé blianta fada an Rúis a ghnóthú. Chuir an náiriú iallach ar mionlach oilte na Rúise fadhbanna na hImpireachta a aithint agus an gá le hathchóirithe bunúsacha a aithint. Chonaic siad nuachóiriú tapa na tíre mar an t-aon bhealach chun stádas cumhachta Eorpach a aisghabháil. Mar sin tháinig an cogadh mar chatalaíoch d’athchóirithe ar institiúidí sóisialta na Rúise, lena n-áirítear deireadh a chur le tuathánacht agus ollchóiriú sa chóras ceartais, san fhéinrialtas áitiúil, san oideachas agus sa tseirbhís mhíleata.
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ 1.0 1.1 "Crimean War | Map, Summary, Combatants, Causes, & Facts" (en). Encyclopedia Britannica. Dáta rochtana: 2020-12-14.
- ↑ Figes, Orlando (2010). "Crimea: The Last Crusade". London: Allen Lane.
- ↑ Royle, Trevor (2000). "Crimea: The Great Crimean War, 1854–1856". Palgrave Macmillan.