Cinedhíothú na nAirméanach
| ||||
| ||||
| Cineál | cinedhíothú foréigean eitneach imirce éigeantais  | |||
|---|---|---|---|---|
| Tréimhse | 24 Aibreán 1915 - | |||
| Dáta na bliana | 1915 | |||
| Suíomh | an Impireacht Otamánach Western Armenia (en)  Six vilayets, An Impireacht Otamánach (en) | |||
| Tír | an Impireacht Otamánach | |||
| Sprioc | Airméanaigh agus Ottoman Armenian population (en) | |||
| Íospartach | Ottoman Armenian casualties (en) | |||
| Líon básanna | 1,200,000 | |||
| Déantóir na coire | Ottoman Army (en) | |||
Is é Cinedhíothú na nAirméanach an ródach a rinneadh ar phobal Airméanach na Tuirce sna blianta 1915-17, nuair a bhí páirtí na dTurcach Óg i gceannas ar Impireacht Otamánach[1].
Imeachtaí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Roimh réabhlóid na dTurcach Óg, bhí na hAirméanaigh faoi choimirce an tSabhdáin mar mhionlach dleathach. Cé nár chinntigh an dlí Ioslamach cothrom na Féinne do na mionlaigh reiligiúnda, bhí siad i dteideal a gcirt agus a gcosanta. Mar sin féin, rinneadh géarleanúint ar na hAirméanaigh ó am go ham, go háirithe sna blianta 1894-1897.
Go gairid roimh an Chéad Chogadh Domhanda, tháinig na Turcaigh Óga, rúnchumann réabhlóideach náisiúnaíoch, i gceannas ar Impireacht na Tuirce. Ar dtús, bhí eagraíochtaí polaitiúla Airméanacha ann agus iad ag tacú leis na Turcaigh Óga, nó shíl siad gur dul chun cinn a bhí ann. De réir a chéile, áfach, tháinig sé chun solais go raibh réabhlóid na dTurcach Óg bunaithe ar náisiúnachas eisiach Tuirceach.
Sa Chéad Chogadh Domhanda, chuaigh na Turcaigh leis an nGearmáin agus chuir siad cogadh ar an Rúis Impiriúil leis na críocha a fháil ar ais a bhí caillte ag Impireacht na Tuirce. D'ionsaigh na Turcaigh na críocha Tras-Chugasacha, ach bhris na Rúisigh an cath orthu i Sarikamis i dtús na bliana 1915. Ba é an tátal a bhain Mehmet Talat Paşa, Aire Gnóthaí Inmheánacha na Tuirce, as an scéal go raibh na hAirméanaigh ag comhoibriú leis na Rúisigh, agus d'ordaigh sé daonra Airméanach na hAnatóile Thoir a athlonnú go dtí an Mheasapótaime agus an tSíria.
1915
[cuir in eagar | athraigh foinse]I gCathair Chonstaintínin ar an 24 Aibreán 1915, gabhadh údaráis Otamánacha 250 ceannaire agus intleachtach Airméanach. Ag an am céanna, d'ionsaigh na Comhghuaillithe an Tuirc cé nach raibh baint ann b'fhéidir leis an Chéad Chogadh Domhanda.
Thar na blianta ina dhiaidh seo fuair thart ar 1.5 mhilliún Airméanach bás, idir fhir, mhná agus leanaí, mar gheall ar shléachtanna, ar shluachampaí géibhinn agus ar mháirseálacha báis.[2]
D'iompaigh an t-"athlonnú" seo ina chinedhíothú a bhí cosúil leis an Uileloscadh féin. Cuireadh campaí géibhinn ar bun do na hAirméanaigh, agus bhí siad á marú, á n-éigniú agus á gcreachadh ag sibhialtaigh Thurcacha. Ní dhearna na saighdiúirí Turcacha a dhath leis an mbrúidiúlacht seo a stopadh - a mhalairt ar fad, bhí siad páirteach inti go minic. In áiteanna, maraíodh Airméanaigh le gás nó le nimh de chineál eile.
Ón taobh eile de, bhí bá ag a lán sibhialtach Turcach leis na hAirméanaigh nuair a chonaic siad an ródach ag siúl ar dhaoine neamhurchóideacha, agus d'uchtaigh siad cuid mhór páistí Airméanacha le hiad a tharrtháil.
Cinedhíothú na nAirméanach agus an tUileloscadh
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bhí cinedhíothú na nAirméanach ina réamh-mhúnla don Uileloscadh ag Adolf Hitler ina dhiaidh sin. Cé go raibh an cinedhíothú seo i mbéal an phobail go gairid tar éis an Chéad Chogadh Domhanda, rinneadh dearmad de go sciobtha, agus dá réir sin, bhí Hitler den tuairim go bhféadfadh sé pobal Giúdach na hEorpa a mharú gan a chloigeann a bhuaireamh faoi thuairim phoiblí an domhain. Wer redet heute noch von der Vernichtung der Armenier?, a dúirt sé - "an bhfuil aon duine ag trácht ar chinedhíothú na nAirméanach i gcónaí?"
Cinedhíothú na nAirméanach sa litríocht agus sna scannáin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Téama tábhachtach is ea an cinedhíothú seo i litríocht na nAirméanach féin, ar ndóigh. Thairis sin, áfach, scríobh Franz Werfel an t-úrscéal clúiteach Die vierzig Tage des Musa Dagh faoi. Lenár linn féin, bhí cinedhíothú na nAirméanach á phlé ag an stiúrthóir Ceanadach Atom Egoyan ina scannán Ararat. Is féidir cuntas gearr ar an gcinedhíothú a léamh i leabhar Robert Fisk The Great War for Civilisation : The Conquest of the Middle East.
Conspóidí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Téarma conspóideach é ‘Cinedhíothú na nAirméanach’. Ní ghlacann an Tuirc leis ar chor ar bith[3] toisc, a deir Iostanbúl inniu, nár beartaíodh bás an mhilliúin go leith Airméanach a d’éag roimh ré (mar a tharla i gcás cinedhíothú na nGiúdach). Glaonn na Turcaigh ‘Eachtraí 1915’ ar ar tharla.
- Sa bhliain 2015, d’athghair an Tuirc an Vatacáin tar éis don Phápa Proinsias an téarma ‘Cinedhíothú’ a úsáid.
- Níor bhain Uachtarán na Stát Aontaithe, Barack Obama úsáid as an téarma sa bhliain 2015, amhlaidh ar eagla go rachadh caidreamh a thíre leis an Tuirc i ndonas ag am a bhfuil comhghuaillithe ag teastáil go géar ó na Stáit sa Mheánoirthear.
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Alex Hijmans, tuairisc.ie, 24 Aibreán 2015
- ↑ centenaries.ucd.ie (2016). "Decade of centenaries". Dáta rochtana: 2020.
- ↑ Alex Hijmans, tuairisc.ie, 24 Aibreán 2015