Cearta Magdeburg

Ba shraith de phribhléidí baile iad Cearta Magdeburg (Gearmáinis: Magdeburger Recht; ar a dtugtar Dlí Magdeburg freisin) a d'fhorbair Otto I, Impire Naofa Rómhánach (936 -973) den chéad uair, agus a bhí bunaithe ar Dhlí na bPléimeannach,^[1] a rialaigh an méid neamhspleáchais inmheánaigh laistigh de chathracha agus de shráidbhailte a dheonaigh an rialtóir áitiúil orthu. Ainmnithe i ndiaidh na cathrach Gearmánaí Magdeburg, b'fhéidir go raibh na cairteacha baile seo ar an tsraith is tábhachtaí de dhlíthe meánaoiseach i Lár na hEorpa.^[2] Bhí siad mar bhunús do na dlíthe baile Gearmánacha (Deutsches Stadtrecht) a forbraíodh le linn na gcéadta bliain Impireacht Naofa Rómhánach.^[2] Ghlac monarcaí iomadúla le cearta Magdeburg agus chuir siad in oiriúint iad, lena n-áirítear rialtóirí na Boihéime, na hUngáire, na Polainne agus na Liotuáine, cloch mhíle in uirbiú an réigiúin, a spreag forbairt na mílte sráidbhailte agus cathracha ^[1]

Forálacha

Mar bhall den Chonradh Hainseatach, bhí Magdeburg ar cheann de na cathracha trádála ba thábhachtaí, ag coinneáil tráchtáil leis na Tíortha faoi Thoinn, na Stáit Bhaltacha, agus go hinmheánach (Braunschweig, mar shampla). Mar is amhlaidh le formhór na ndlíthe meánaoiseacha cathracha, díríodh na cearta go príomha ar thrádáil a rialú chun leasa na gceannaithe agus na gceardaithe áitiúla, a bhí ar an gcuid ba thábhachtaí de dhaonra go leor cathracha den sórt sin. Ní raibh cead ag ceannaithe seachtracha a bhí ag teacht isteach sa chathair trádáil a dhéanamh leo féin, ach ina ionad sin cuireadh d'fhiachaibh orthu na hearraí a thug siad isteach sa chathair a dhíol le trádálaithe áitiúla, dá mba mhian leo iad a cheannach.

Uaireanta bhí Giúdaigh agus Gearmánaigh ina n-iomaitheoirí sna cathracha sin. Bhí na Giúdaigh ina gcónaí faoi phribhléidí a shocraigh siad trí idirbheartaíocht chúramach leis an rí nó leis an impire. Ní raibh siad faoi réir dlínse cathrach. Rinne na pribhléidí seo ráthaíocht go bhféadfaidís féinriail phobail a choinneáil, maireachtáil de réir a ndlíthe, agus a bheith faoi réir dlínse ríoga go díreach i gcúrsaí a bhain le Giúdaigh agus Críostaithe. Ceann de na forálacha a deonaíodh do Ghiúdaigh ab ea nach bhféadfaí iallach a chur ar Ghiúdach a bheith ina Gewährsmann/ faisnéiseoir; is é sin, bhí an ceart aige an chaoi a bhfuair sé réada ina sheilbh a choinneáil faoi rún. D’fhéadfadh Giúdach leis an gceart seo a nochtadh go deonach cé a thug, a dhíol, nó a thug an réad ar iasacht dó, ach bhí sé mídhleathach iallach a chur air é a nochtadh. Ar na forálacha eile a luadh go minic bhí cead feoil a dhíol le Críostaithe, nó seirbhísigh Chríostaí a fhostú. De réir roinnt breathnóirí comhaimseartha ar a laghad, measadh go raibh bonneagar comhthreomhar na nGiúdach agus na nGintlithe suntasach; i mbeartas forbartha cathrach ríoga meánaoiseach na Polainne, tugadh cuireadh do cheannaithe Gearmánacha agus do Ghiúdaigh araon lonnú i gcathracha Polannacha.

Scaipeadh an dlí

I measc na gcóras is forbartha de sheandhlí na nGearmánach, sa 13ú agus 14ú haois, deonaíodh cearta Magdeburg do níos mó ná céad cathair, i Lár na hEorpa seachas an Ghearmáin, lena n-áirítear Schleswig, an Boihéime, an Pholainn, an Bhealarúis,^[3] an Úcráin, go háirithe i Pomerania, an Phrúis, Ard-Diúcacht na Liotuáine (tar éis iompú ar an gCríostaíocht), agus is dócha an Mholdáiv. Sna tailte seo tugadh an dlí Gearmánach nó Teotanach orthu den chuid is mó. Ó rinne binse áitiúil Magdeburg ina chúirt uachtarach do na bailte seo freisin, shainmhínigh Magdeburg, in éineacht le Lübeck, dlí thuaisceart na Gearmáine, na Polainne agus na Liotuáine ar feadh na gcéadta bliain, mar chroílár an "teaghlaigh" is tábhachtaí de dhlíthe na cathrach. D'fhan an ról seo go dtí gur cuireadh an dlí Rómhánach in áit na sean-dlíthe Gearmánacha faoi thionchar an Reichskammergericht , sna céadta bliain tar éis a bhunaithe le linn Leasú Impiriúil 1495 .

Cur i bhfeidhm ar fud na hEorpa

Bhí Dlí Magdeburg a cuireadh i bhfeidhm sa Pholainn difriúil ón mbunfhoirm Ghearmánach.^[4] Comhcheanglaíodh é le sraith dlíthe sibhialta agus coiriúla, agus rinneadh é a choigeartú chun an phleanáil uirbeach a raibh an-tóir uirthi ar fud Iarthar na hEorpa a chur san áireamh – a bhí bunaithe (níos mó nó níos lú) ar mhúnla ársa na Róimhe. D'úsáid úinéirí talún na Polainne an phribhléid suímh ar a dtugtar "lonnaíocht le dlí na Gearmáine" ar fud na tíre, fiú mura raibh aon líon suntasach lonnaitheoirí Gearmánacha ann. Idir an dá linn, is minic a bhí muintir na tuaithe aineolach ar an téacs Gearmánach féin, mar sin, chleacht siad seandlí coiteann na Polainne i gcaidreamh príobháideach.^[4]

Bhí bailte suntasacha Polannacha, Liotuánacha, Bealarúiseacha agus Úcránacha á rialú roimhe seo ar bhonn na pribhléide suímh, ar a dtugtar "socrú le dlí na Gearmáine" a d'eisigh tiarnaí talún Polannacha agus Ard-Diúcacht na Liotuáine (ón 16ú go dtí an 18ú haois ag tiarnaí talún Chomhlathas na Polainne-na Liotuáine) amhail Biecz, Frysztak, Sandomierz , Kraków, Kurów, Minsc, Polotsk, Poznań, Ropczyce, Łódź, Wrocław, Szczecin (nach raibh ina chuid den Pholainn nuair a deonaíodh cearta baile dóibh; thug tiarna talún Pomeraniusja, Zilotoryaniusja), Zilotoryaniusja iad; Trakai, Kaunas, Hrodna, Cív, Lviv, Chernivtsi, Brody, Lutsk, Volodymyr, Sanok, Sniatyn, Nizhyn agus na céadta eile. Bhí na buntáistí ní hamháin eacnamaíoch, ach freisin polaitiúil. Bhí baill de theaghlaigh uasal in ann dul i bpáirt le huasaicme na cathrach gan dúshlán de ghnáth.^[4] I Ríocht mheánaoiseach na hUngáire, ba é Goldberg an chéad bhaile a fuair cearta Magdeburg sa bhliain 1211 (Laidin: "Aurum"; Polainnis: "Złotoryja"), ansin Székesfehérvár i 1237, agus Trnava (1238), Nitra (1248), ina dhiaidh sin. Levoča (1271) agus Žilina (1369). Ghlac bailte agus cathracha lena n-áirítear Bardejov, Buda, an Bhratasláiv agus Košice cearta baile Nuremberg, seachas cearta Magdeburg.

Féach freisin

Dlí Danzig
Dlí baile na Gearmáine
Dlí Kulm
Dlí Lubeck

Naisc sheachtracha

Municipal Magdeburg Law (Ius municipale Magdeburgense) in Late Medieval Poland
[https://www.jewishencyclopedia.com/articles/10256-magdeburg-law-magdeburg-rights MAGDEBURG LAW (MAGDEBURG RIGHTS):

By: Herman Rosenthal, Peter Wiernik]

Tagairtí

↑ ^1.0 ^1.1 Jean W. Sedlar (1994). "Law and Justice". East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. University of Washington Press. ISBN 0295972904. Dáta rochtana: October 23, 2012.
↑ ^2.0 ^2.1 Peter Stearns. “Magdeburg Law 1261: Northern Germany”. World History in Documents: A Comparative Reader. New York University Press, 1998. Dáta rochtana: 28 February 2014.
↑ “Magdeburg Rights granted to Minsk 510 years ago”. Belteleradiocompany (29 July 2009). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 5 June 2011.
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 Oskar Halecki. "The Law of Magdeburg used in Poland". The Cambridge History of Poland: 133–136. CUP (Cambridge University Press) Archive. ISBN 1001288025. Dáta rochtana: October 23, 2012. Earráid leis an lua: Invalid <ref> tag; name "Halecki" defined multiple times with different content

[Sedlar-1] 1.0 ^1.1 Jean W. Sedlar (1994). "Law and Justice". East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. University of Washington Press. ISBN 0295972904. Dáta rochtana: October 23, 2012.

[Stearns-2] 2.0 ^2.1 Peter Stearns. “Magdeburg Law 1261: Northern Germany”. World History in Documents: A Comparative Reader. New York University Press, 1998. Dáta rochtana: 28 February 2014.

[3] “Magdeburg Rights granted to Minsk 510 years ago”. Belteleradiocompany (29 July 2009). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 5 June 2011.

[Halecki-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 Oskar Halecki. "The Law of Magdeburg used in Poland". The Cambridge History of Poland: 133–136. CUP (Cambridge University Press) Archive. ISBN 1001288025. Dáta rochtana: October 23, 2012. Earráid leis an lua: Invalid <ref> tag; name "Halecki" defined multiple times with different content

[1]

[2]

[3]

[4]