Jump to content

COVID-19

Athraigh naisc
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Féach freisin: Paindéim COVID-19
Teimpléad:WD Bosca Sonraí GalarCOVID-19
cuir in eagar
Cineálniúmóine neamhthipiciúil, galar coróinvíris, niúmóine víreasach, zónóis, Virus diseases of plants (en) Aistrigh, niúmóine agus galar Cuir in eagar ar Wikidata
Speisialtacht leighisgalair thógálacha, leigheas análaithe, víreolaíocht, eipidéimeolaíocht agus leigheas éigeandála Cuir in eagar ar Wikidata
Cóireáil chliniciúil
Comharthaícasacht, fiabhras, cliseadh riospráide, tinneas cinn, miailge, tuirse, haemaitís, buinneach, dispnia, lymphopenia (en) Aistrigh, ainéime, anosmia (en) Aistrigh, ageusia (en) Aistrigh, hiopocsa, crithfhuacht, nasal congestion (en) Aistrigh, anoireicse, masmas, toinníteas, pian sa bholg, niúmóine víreasach, dochar inchinne, rámhaille, síocóis, einceifilíteas, ionaintéim, traochadh gairme, mífheidhmiú ardúcháin, thromboinflammation (en) Aistrigh agus neamhord néareolaíoch Cuir in eagar ar Wikidata
Scrúduithereverse transcription polymerase chain reaction (en) Aistrigh, ELISA, tomagrafaíocht ríomhairithe X-ghathach, imoibriú slabhrúil polaiméaráise agus COVID-19 rapid antigen test (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Cóireáilsymptomatic treatment (en) Aistrigh, antiviral drug (en) Aistrigh, teiripe ocsaigine, imdhíon-teiripe, immunoglobulin therapy (en) Aistrigh, immunosuppressive drug (en) Aistrigh, antiserum (en) Aistrigh agus treatment of COVID-19 (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
 Cógais
nirmatrelvir/ritonavir (en) Aistrigh, remdesivir (en) Aistrigh, molnupiravir (en) Aistrigh, favipiravir (en) Aistrigh, ruxolitinib (en) Aistrigh, (S)-(−)-coilcicín, fluvoxamine (en) Aistrigh, casirivimab/imdevimab (en) Aistrigh, infliximab (en) Aistrigh, abatacept (en) Aistrigh, cenicriviroc (en) Aistrigh, tofacitinib (en) Aistrigh, Lenzilumab (en) Aistrigh, sargramostim (en) Aistrigh, mavrilimumab (en) Aistrigh, otilimab (en) Aistrigh, tradipitant (en) Aistrigh, aprepitant (en) Aistrigh, remestemcel-L (en) Aistrigh, ibudilast (en) Aistrigh, apremilast (en) Aistrigh, ifenprodil (en) Aistrigh, eculizumab (en) Aistrigh, ravulizumab (en) Aistrigh, selinexor (en) Aistrigh, prazosin (en) Aistrigh, losmapimod (en) Aistrigh, leronlimab (en) Aistrigh, nangibotide (en) Aistrigh, piclidenoson (en) Aistrigh, fenretinide (en) Aistrigh, ebselen (en) Aistrigh, fostamatinib (en) Aistrigh, vadadustat (en) Aistrigh, lanadelumab (en) Aistrigh, zilucoplan (en) Aistrigh, apabetalone (en) Aistrigh, Bucillamine (en) Aistrigh, enisamium iodide (en) Aistrigh agus deuremidevir (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Pataigineas
Tarchur pataigineachtras-seoladh aeriompartha, ionfhabhtú braoiníneach, contact transmission (en) Aistrigh, scaipeadh díreach, fomite transmission (en) Aistrigh agus eye infection (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
CúisSARS-CoV-2 Cuir in eagar ar Wikidata
Éifeachtráig coróinvíris 2019–2020, acute respiratory distress syndrome (en) Aistrigh, niúmóine víreasach, trombóis, siondróm suaite thocsainigh, pediatric multisystem inflammatory syndrome (en) Aistrigh, stoirm cíticíní, téachtadh, COVID-19 mortality (en) Aistrigh agus long covid (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Aicmiú
ICD-11RA01.0 Cuir in eagar ar Wikidata
ICD-10U07.1 agus U07.2 Cuir in eagar ar Wikidata
Acmhainní seachtracha
Enciclopèdia Catalana23470930 Cuir in eagar ar Wikidata
OMIM301051 Cuir in eagar ar Wikidata
DiseasesDB60833 Cuir in eagar ar Wikidata
MedlinePlus007768 Cuir in eagar ar Wikidata
eMedicine2500114 Cuir in eagar ar Wikidata
MeSHD000086382 Cuir in eagar ar Wikidata
UMLS CUICL1381981 agus C5203670 Cuir in eagar ar Wikidata
DOIDDOID:0080600 Cuir in eagar ar Wikidata

Is galar riospráide an-tógálach é COVID-19, arb é coróinvíreas núíosach is cúis leis, a sainaithníodh den chéad uair i mí na Nollag 2019 i Wuhan, príomhchathair chúige Hubei na Síne. Scaip COVID-19 ar fud an domhain go tapa.[1][2] D’fhógair an Eagraíocht Dhomhanda Sláinte (EDS) i Márta 2020 go raibh sé ina phaindéim.

Tréithe an ghalair

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Víreas COVID-19

I measc na tréithe coitianta, tá fiabhras, casacht agus giorra anála.[3] I measc na siomptóim eile, tá tuirse, pian sna matáin, buinneach, scornach tinn, cailliúint boladh, agus pian bhoilg.[4][5] De ghnáth bíonn an t-am ó nochtadh do theacht na siomptóm thart ar chúig lá. ach féadfaidh sé a bheith idir dhá lá agus ceithre lá dhéag.[6][7]

Scaipeadh

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Comharthaí an Ghalair Coróinvíreas 2019
Ráta báis agus aois

Scaiptear an víreas go príomha idir daoine le linn dlúth-theagmhála,[8][9] go minic trí bhraoiníní beaga a tháirgtear trí chasacht,[10] ag sraothartach nó ag caint.[11][12][13] Cé go dtáirgtear na braoiníní seo agus iad ag anáil amach, is gnách go dtiteann siad go talamh nó ar dhromchlaí. D’fhéadfadh daoine a bheith ionfhabhtaithe freisin trí dhul i dteagmháil le dromchla éillithe agus ansin a n-aghaidh.[14][15]

Is féidir leis an víreas maireachtáil ar dhromchlaí ar feadh suas le 72 uair an chloig uaireanta (athraitheach ar fad).[16]

Ionfhabhtú a chosc

[cuir in eagar | athraigh foinse]

I measc na mbeart a mholtar chun ionfhabhtú a chosc tá níochán láimhe go minic, fad fisiceach a choinneáil ó dhaoine eile (go háirithe uathu siúd a bhfuil comharthaí orthu), casacht agus sraothartach a chlúdach le fíochán nó uillinn inmheánach, agus lámha gan scaoileadh a choinneáil ar shiúl ón duine.[17][18] Moltar maisc a úsáid.[19]

Is éard atá i gceist le bainistíocht cóireáil comharthaí, cúram tacúil, aonrú agus bearta turgnamhacha.[20]

Stair

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ceaptar go raibh bunús ainmhíoch ag an víreas,[21][22] Ní fios cén bunús iarbhír, ach faoi mhí na Nollag 2019 ba é tarchur duine go duine ba chúis le leathadh an ionfhabhtaithe.[23][24]

Léirigh staidéar ar na chéad 41 cás de COVID-19 dearbhaithe, a foilsíodh in Eanáir 2020 in The Lancet, gurb é an 1 Nollaig 2019. an dáta is luaithe ar thosaigh na hionfhabhtuithe.[25][26][27] Thuairiscigh foilseacháin oifigiúla ón EDS gur thosaigh na hionfhabhtuithe is luaithe ar 8 Nollaig 2019.[28]

Dhearbhaigh an Eagraíocht Dhomhanda Sláinte (EDS) gur ráig Éigeandála Sláinte Poiblí de Imní Idirnáisiúnta[29][30] an ráig 2019-2020 agus an phaindéim an 11 Márta 2020.[31]

Amhail an 15 Aibreán 2020, tuairiscíodh níos mó ná 2 mhilliún[32] cás ar fud 210 tír agus críoch,[33] agus fuair níos mó ná 128,000 bás dá bharr. Tá níos mó ná 501,000 duine tar éis aisghabháil.[34]

Féach freisin

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ David S. Hui, Esam I Azhar, Tariq A. Madani, Francine Ntoumi, Richard Kock, Osman Dar (2020-02). "The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health — The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China". International Journal of Infectious Diseases 91: 264–266. doi:10.1016/j.ijid.2020.01.009. ISSN 1201-9712. PMID 31953166. PMC:PMC7128332. 
  2. ↑ "WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020" (en). www.who.int. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  3. ↑ CDC (2020-12-22). "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms" (en-us). Centers for Disease Control and Prevention. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  4. ↑ CDC (2020-12-22). "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms" (en-us). Centers for Disease Control and Prevention. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  5. ↑ "Coronavirus disease (COVID-19)" (en). www.who.int. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  6. ↑ CDC (2020-12-22). "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms" (en-us). Centers for Disease Control and Prevention. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  7. ↑ Thirumalaisamy P. Velavan, Christian G. Meyer (2020). "The COVID-19 epidemic" (as en). Tropical Medicine & International Health 25 (3): 278–280. doi:10.1111/tmi.13383. ISSN 1365-3156. PMID 32052514. PMC:PMC7169770. 
  8. ↑ "Coronavirus disease (COVID-19)" (en). www.who.int. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  9. ↑ CDC (2020-10-28). "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) - Transmission" (en-us). Centers for Disease Control and Prevention. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  10. ↑ Lydia Bourouiba (2020-03-26). "Turbulent Gas Clouds and Respiratory Pathogen Emissions" (as en). JAMA 323 (18). doi:10.1001/jama.2020.4756. ISSN 0098-7484. 
  11. ↑ "Coronavirus disease (COVID-19)" (en). www.who.int. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  12. ↑ CDC (2020-10-28). "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) - Transmission" (en-us). Centers for Disease Control and Prevention. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  13. ↑ "Questions and answers on COVID-19" (en). European Centre for Disease Prevention and Control. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  14. ↑ "Coronavirus disease (COVID-19)" (en). www.who.int. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  15. ↑ CDC (2020-10-28). "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) - Transmission" (en-us). Centers for Disease Control and Prevention. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  16. ↑ "New coronavirus stable for hours on surfaces" (EN). National Institutes of Health (NIH) (2020-03-17). Dáta rochtana: 2021-01-24.
  17. ↑ "Advice for the public on COVID-19 – World Health Organization" (en). www.who.int. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  18. ↑ "[Withdrawn Guidance on social distancing for everyone in the UK]" (en). GOV.UK. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  19. ↑ CDC (2020-02-11). "COVID-19 and Your Health" (en-us). Centers for Disease Control and Prevention. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  20. ↑ CDC (2020-12-31). "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Prevention & Treatment" (en-us). Centers for Disease Control and Prevention. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  21. ↑ Kristian G. Andersen, Andrew Rambaut, W. Ian Lipkin, Edward C. Holmes, Robert F. Garry (2020-03-17). "The proximal origin of SARS-CoV-2". Nature Medicine: 1–3. doi:10.1038/s41591-020-0820-9. ISSN 1078-8956. PMID 32284615. PMC:7095063. 
  22. ↑ "Nautilus | Science Connected". Nautilus (2021-01-24). Dáta rochtana: 2021-01-24.
  23. ↑ The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team (2020-02-01). "The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) — China, 2020" (as en). China CDC Weekly 2 (8): 113–122. doi:10.46234/ccdcw2020.032. ISSN 2096-7071. 
  24. ↑ David L Heymann, Nahoko Shindo (2020-02). "COVID-19: what is next for public health?". The Lancet 395 (10224): 542–545. doi:10.1016/s0140-6736(20)30374-3. ISSN 0140-6736. PMID 32061313. PMC:PMC7138015. 
  25. ↑ Yi-Chi Wu, Ching-Sung Chen, Yu-Jiun Chan (2020-03). "The outbreak of COVID-19" (as en-US). Journal of the Chinese Medical Association 83 (3): 217–220. doi:10.1097/jcma.0000000000000270. ISSN 1726-4901. PMID 32134861. PMC:PMC7153464. 
  26. ↑ Chen Wang, Peter W. Horby, Frederick G. Hayden, George F. Gao (2020-02-15). "A novel coronavirus outbreak of global health concern" (as English). The Lancet 395 (10223): 470–473. doi:10.1016/S0140-6736(20)30185-9. ISSN 0140-6736. PMID 31986257. 
  27. ↑ Jon CohenJan. 26, 2020, 11:25 Pm (2020-01-26). "Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading globally" (en). Science | AAAS. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  28. ↑ "WHO | Novel Coronavirus – China". WHO. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  29. ↑ "Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV)" (en). www.who.int. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  30. ↑ Shibani Mahtani, Miriam Berger, Siobhán O'Grady, Marisa Iati. "Hundreds of evacuees to be held on bases in California; Hong Kong and Taiwan restrict travel from mainland China" (en-US). Washington Post. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  31. ↑ https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020
  32. ↑ "ArcGIS Dashboards". gisanddata.maps.arcgis.com. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  33. ↑ "Coronavirus Update (Live): 99,364,538 Cases and 2,131,281 Deaths from COVID-19 Virus Pandemic - Worldometer" (en). www.worldometers.info. Dáta rochtana: 2021-01-24.
  34. ↑ "ArcGIS Dashboards". gisanddata.maps.arcgis.com. Dáta rochtana: 2021-01-24.

Naisc sheachtracha

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=COVID-19&oldid=1178892"