Cáithnín fo-adamhach

An t-imbhuailteoir mór hadróin

Sna heolaíochtaí fisiceacha, tá cáithníní fo-adamhacha níos lú ná adaimh. Is féidir leo a bheith ina gcáithníní chomhchodacha, mar an neodrón agus an prótón; nó ina bhuncháithníní, nach ndéantar as cáithníní eile, de réir na samhla caighdeánaí. Déanann fisic na gcáithníní agus an fhisic núicléach staidéar ar na cáithníní seo agus ar an gcaoi a n-idirghníomhaíonn siad. Mionchoigeartaíodh coincheap na gcáithníní fo-adamhach nuair a léirigh turgnaimh go bhféadfadh an solas é féin a iompar mar shruth cáithníní (ar a dtugtar fótóin) chomh maith le hairíonna cosúil le tonnta a thaispeáint. Dá bharr seo, "déacht toinne is cáithnín" an toradh a bhí ar an choincheap seo, ag léiriú go n-iompraíonn cáithníní iad féin cosúil le cáithníní agus tonnta araon. Deir coincheap eile, prionsabal na héiginnteachta, nach féidir cuid dá n-airíonna a thógtar le chéile, amhail a suíomh comhuaineach agus a móiminteam, a thomhas go díreach. Taispeánadh go mbaineann déacht toinne is cáithnín ní hamháin le fótóin ach le cáithníní níos ollmhó freisin.

Tuigtear go bhfuil idirghníomhartha cáithníní faoi chreat coincheapúil na réimsetheoirice candamaí mar chruthú agus díothú candaim na n-idirghidirghníomhartha bunúsacha comhfhreagracha. Meascann sé seo fisic na gcáithníní leis an réimsetheoric chandamach.

Fiú amháin i measc fisiceoirí cháithníní, bíonn sainmhínithe éagsúla acu ar cháithnín. I measc na n-iarrachtaí gairmiúla seo ar shainmhíniú cáithnín tá:

Is éard atá i gcáithnín ná tonnfheidhm shleabhctha Is éard atá i gcáithnín ná floscadh candamach réimse. Is éard atá i gcáithnín ná léiriú dolaghdaithe den ghrúpa Poincaré D’fhéadfadh gur téad chreathach é an cáithnín Rud a thomhaiseann muid i mbrathadóir is ea cáithnín

Aicmiú ceimiceach

De réir comhdhéanaimh

Is "buncháithníní" fo-adamhacha iad na cáithníní, .i. ní dhéantar iad as cháithníní iolracha eile, nó is “cáithníní chomhchodach” iad, agus déantar iad de níos mó ná buncháithnín amháin atá nasctha le chéile.

Is iad seo a leanas buncháithníní na samhla caighdeánaí:

• Sé "bhlas" de chuairc: uaschuarc, íoschuarc, cuarc coimhthíoch, briochtchuarc, bunchuarc, agus barrchuarc;
• Sé chineál leaptón: leictreon, leictreon neoidríonó, muón, muón neoidríonó, tó, tó neoidríonó;
• Dhá cheann déag de bhósón tomhais (iompróirí fórsa): fótón an leictreamaighnéadais, na trí bhósón W agus Z den idirghníomhú lag, agus na hocht nglúón den idirghníomhú láidir;
• An bósón Higgs.

Tá siad seo go léir aimsithe anois trí thurgnamh, agus na cinn is déanaí acu an barrchuarc (1995), an tó neoidríonó (2000), agus bósón Higgs (2012).

Thuar síntí éagsúla ar an samhail chaighdeánach go bhfuil graibheatón bunúsach ann agus go leor buncháithníní eile ann, ach níor aimsíodh aon cheann ó 2021.

An t-Samhail Chaighdeánach de cháithníní bunúsacha

Hadróin

Bíonn éagsúlacht mhór cuairc (agus / nó frithchuairc) ceangailte le chéile ag glúóin, i mbeagnach gach cáithnín ilchodach (le cúpla eisceacht gan aon chuairc, mar shampla posatróiniam agus muóniam). Tugtar hadróin orthu siúd nach bhfuil mórán (≤ 5) [frith]c(h)uarc ann. Mar gheall ar airí ar a dtugtar gaibhniú datha, ní fhaightear cuairc ina n-aonar ach bíonn siad i gcónaí i hadróin ina bhfuil ilchuairc. Roinntear na hadróin de réir líon na gcuarc (lena n-áirítear frithchuairc) sna baróin ina bhfuil corruimhir cuarc (beagnach i gcónaí a trí), arb iad an prótón agus an neodrón (an dá núicléón) na cinn is fearr a bhfuil aithne orthu; agus na méasóin ina bhfuil líon cothrom de chuairc (beagnach i gcónaí 2, cuarc amháin agus seandacht amháin),(i gcónaí a dó, quarc amháin agus frithchuarc amháin), arb iad na pióin agus na céóin is fearr aithne orthu.

Tá dhá shaghas feirmian ann, na cuairc is na leipteoin:

• na cuairc ina mbloic tógála de phrótóin, neodróin is méasóin, agus

• na leipteoin ag cuimsiú na leictreon, na muón is na neoidríonónna.

Iompraíonn tomhasbhósóin éagsúla na bunfhórsaí: na graibheatóin an fórsa imtharraingthe, na fótóin an fórsa leictreamaighnéadach, na glúóin an fórsa núicléach láidir a choimeádann prótóin is neodróin le chéile, agus na bósóin an fórsa núicléach lag is bun leis an radaighníomhaíocht.

Féach freisin

• Fisic cháithníní
• Cáithnín fíorúil
• Cáithníní bunúsacha