Annála Éireannacha

Annála Éireannacha

Cineál	croinic

Modh na manach ar dtús ba ea na hAnnála Éireannacha chun croineolaíocht bliantúil na laethanta féile a áireamh. Is féidir bunús an traidisiúin seo a rianú go taifid fhánacha nótaí agus imeachtaí, scríofa i spásanna folmha den latercus, .i. Tábla na Cásca 84-bliain ar fad, leasaithe ón scríbhneoir na nGallach, Sulpicius Severus (bás. c. 423). Le himeacht amisire, cuireadh ann tuairiscí báis sagart, abaí agus easpag, i dteannta le himeachtaí polaitiúla suntasacha.

Tiomsaíodh roinnt annála suas go dtí an 17ú haois. Meastar gurb iad na hannála is luaite ná Croinic na hÉireann anois caillte.

Cineál na bhfoinsí

Tá corp mór d'ábhar comhaimseartha ar Éirinn luathmheánaoiseach, ach is léir go bhfuil go leor ar iarraidh. De ghnáth, faightear an t-ábhar atá ar marthain i bhfoirm coireanna i bhfad níos déanaí, agus ní féidir an bunleagan a athchruthú ach le hais na téacsanna uile..

Faightear i ngach annála roinnt ábhair ar foinsí eile, nó curtha ann níos deireanaí. Moltar mar bhunfhoinse Croinic na hÉireann. Ní hiomlán oiread amháin acu. Ní caomhnaítear ach aistriúchán aisteach Béarla den 17ú haois d'Annála Chluain Mhic Nóis. Bhí leagan giorraithe ag Dubhaltach Mac Fhirbhisigh d'Annála Tiarnaigh aitheanta mar Chronicon Scotorum, ina faightear a lán ábhair ach ab é sin caillte. Rinne Mac Firbhisigh fosta cóip d'Annála Easpacha Ireland, cuid is amhlaidh de shaothar níos mó tiomsaithe ag cúirt Dhúnchadha mhic Giolla Phádraig, as lámhscríbhinn den 15ú haois. Is déanach iad Annála na gCeithre Máistrí, le hábhar amhrasach.

Cé go bhfuil a lán eolais le fáil sna hannála, is sách gonta iad, agus le béim sa chuid is mó dóibh ar eachtraí Uí Néill, agus uaireanta cháinte ar a son.

Ar marthain

Seo a leanas na lámhscríbhinní ina chaomhnaítear cóipeanna na n-annála atá ar marthain:

• Annála Mhainistir na Búille
• Annála Chluain Mhic Nóis
• Annála Connacht
• Annála Mhainistir an Dubhuisce
• Annála na gCeithre Máistrí
• Annála Inis Faithlinn
• Annála Loch Cé
• Annales de Monte Fernandi, a.k.a. Annála Mhuilte Farannáin
• Annála Ros Cré
• Chronicon Scotorum
• Annála Tiarnaigh
• Annála Uladh
• The Annals of Ireland le Friar John Clyn
• Annals of Dudley Loftus
• Annála Gearra Thír Chonaill
• Leabhar Oiris
• Annála an Aonaigh
• Leabhar Mhic Cárthaigh
• Cogad Gáedel re Gallaib (mórchuid)
• Annála Easpacha na hÉireann
• Annála Inis Faithlinn as Áth Cliath
• The Annals of Ireland le Thady Dowling
• Annála Gearra Thír Chonaill
• Annála Gearra Laighean
• Annales Hibernie ab anno Christi 1162 usque ad annum 1370, acmm. Pembridge's Annals
• Annales Hiberniae, acmm. Grace's Annals
• Memoranda Gadelica
• Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha
• Mír Annál Éireannach

Annála eile

Seo a leanas lámhscríbhinní eile a bhfuil ábhar annálaíoch iontu:

• Leabhar Bhaile an Mhóta
• Leabhar Ghleann Dá Loch
• Leabhar Mór Leacáin
• Leabhar Uí Dhubhagáin
• Caithréim Chellacháin Chaisil
• Leabhar na nGinealach

Tá a lán ábhair annálaigh ó ré na Lochlannach in Éirinn le fáil sa dréacht polaitiúil Cogad Gáedel re Gallaib, ábhar nach bhfuil caomhnaithe in aon fhoinse eile ar marthain. Tógadh neart de óna foinsí céanna ar a bhfuil Annála Inis Faithlinn bunaithe, caomhnaithe araon giorraithe agus bearnaithe.

Annála caillte

Seo a leanas annála a bhfuil eolas orthu, ach atá anois caillte:

• Croinic na hÉireann
• Annals of the Island of Saints
• Annals of Maolconary
• Leabhar Cuana
• Book of Dub-da-leithe
• Leabhar na Manach
• Leabhar Airis Cloinne Fir Bhisigh
• Leabhar Airisen
• Leabhar Airisen Ghiolla Iosa Mhec Fhirbhisigh
• Synchronisms of Flann Mainstreach

Annála nua-aimseartha

• Chronology of Irish History to 1976
• The Chronicle of Ireland 1992–1996

Foinsí

• Ó Corráin, Donnchadh. "Annals, Irish": 69–75. 
• The Medieval Irish Annals, Gearoid Mac Niocaill, Medieval Irish History Series, 3, Baile Átha Cliath, 1975
• The earliest Irish annals, Alfred P. Smyth, Imeachtaí Acadamh Ríoga na hÉireann, #70, 1972, ll. 1–48.
• Astronomical observations in the Irish annals and their motivation, Aidan Breen and Daniel McCarthy, Peritia 1997, ll. 1–43
• "The Chronicle of Ireland: Then and Now", Roy Flechner, Early medieval Europe 21, 2013, ll. 422–54
• The chronology of the Irish annals, Daniel P. McCarthy, PRIA 98, 1998, ll. 203–55
• The status of the pre-Patrician Irish annals, Daniel P. McCarthy, Peritia 12, 1998, ll. 98–152.
• The Historicity of the Early Irish Annals:Heritage and Content, Patrick C. Griffin, 2001.
• The chronological apparatus of the Annals of Ulster A.D. 82-1019, Daniel McCarthy, in Peritia 16, 2002, ll. 256–83
• The original compilation of the Annals of Ulster, Daniel McCarthy, in Studia Celtica 2004, ll. 69–96.
• The Annals of the Four Masters:Irish history, kingship and society in the early seventeenth century, Bernadette Cunningham, Four Courts Press, Baile Átha Cliath, Bealtaine 2010. ISBN 978-1-84682-203-2

Naisc sheachtracha

• Corpus of Electronic Texts (CELT) ar Coláiste na hOllscoile, Corcaigh, Irish texts, Historical, Legal and Genealogical
  • Annála na gCeithre Máistrí, G100005A, G100005B, G100005C, G100005D, G100005E, G100005F
  • Annála Inis Faithlinn, G100004
  • Annála Loch Cé, G100010A, G100010B
  • Annála Tiarnaigh, G100002
  • Annála Uladh, G100001A, G100001B, G100001V
• Irish Texts Society Curtha i gcartlann 2019-06-22 ar an Wayback Machine
• Jacobi Grace, Kilkenniensis, Annales Hiberniae - as Ladain le haistriúchán Béarla le Rev. Richard Butler
• Publications of the School of Celtic Studies
• The Chronology of the Irish Annals Curtha i gcartlann 2014-05-25 ar an Wayback Machine le Dan Mc Carthy
• DNA vs Irish Annals le Brad Larkin
• Irish chronicles and their chronology, CnT.