Ailgéabar
An brainse den mhatamaitic é an t-ailgéabar ina seasann litreacha is siombailí eile do chainníochtaí anaithnide. Ag eascairt as teicnící ríofa shibhialtacht ársa na Bablóine, is bealach smaointeoireachta anois é atá le feiceáil ar fud beagnach gach réimse den mhatamaitic.[1]
San ailgéabar clasaiceach, oibrithe uimhríochúla a bhíonn i gceist. San ailgéabar teibí a saothraíodh sa 19ú-20ú céad, sainmhínítear oibrithe eile, mar shampla ailgéabar nach bhfeidhmeodh an dlí cómhalartach ann, is é sin nach ionann A¤B is B¤A, ina seasann ¤ don oibriú. Ceannródaí i saothrú ailgéabar mar seo ab ea William Rowan Hamilton a d'fhorbair teoiric na gceathairníon. Shaothraigh Arthur Cayley is daoine eile ailgéabar maitríseach, agus shaothraigh George Boole an tacarailgéabar atá ainmnithe as. Tá ailgéabair neamh-chomhthiomsaitheacha ann freisin, nach bhfeidhmíonn an dlí comhthiomsaitheach iontu, is é sin go mbraitheann toradh oibrithe ar an ord ina ndéantar é. Is íad an grúpa, an fáinne agus an réimse ceann de na réad teibí is bunúsaí san ailgéabar nua-aimseartha.
Sa ghnáthuimhríocht is comhthiomsaitheach suimiú is iolrú, ach is neamh-chomhthiomsaitheach iad dealú is roinnt. I measc na n-ailgéabar seo tá ailgéabair Jordan, ainmnithe as an matamaiticeoir Gearmánach Pascual Jordan, is ailgéabair Lie a úsáidtear go forleathan sa bhfisic nua-aoiseach.
Sanasaíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá an focal "ailgéabar" díorthaithe ó theideal saothair a scríobhadh timpeall na bliana 825 CE, Kitāb al-mukhtaṣar fī ḥisāb al-jabr wa-l-muqābala (“Coimre staitisticí trí chomhlánaithe agus chomhardaithe”), ag an matamaiticeoir Peirseach Al-Khwarizmi. Bhí cuspóirí praiticiúla ag an leabhar seo: oidhreacht, suirbhéireacht, malartuithe tráchtála, srl..[2], agus bhí sé mar chuid de ré órga na n-eolaíochtaí Ioslamacha.[3]
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse] | Tá an t-alt seo bunaithe ar ábhar as Fréamh an Eolais, ciclipéid eolaíochta agus teicneolaíochta leis an Ollamh Matthew Hussey, foilsithe ag Coiscéim sa bhliain 2011. Tá comhluadar na Vicipéide go mór faoi chomaoin acu beirt as ucht cead a thabhairt an t-ábhar ón leabhar a roinnt linn go léir. |
 | Is síol é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh. |
- ↑ Féach Herstein 1964, page 1: "...it also serves as the unifying thread which interlaces almost all of mathematics".
- ↑ "Islam (La civilisation islamique) Les mathématiques et les autres sciences".
- ↑ Hussey, Matt (2011). "Ailgéabar". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 18.