An tSionainn

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
WD Bosca Tíreolaíocht FhisiceachAn tSionainn
(ga) Sionainn Cuir in eagar ar Wikidata
Íomhá
CineálAbhainn Cuir in eagar ar Wikidata
Logainm.ie1166693 Cuir in eagar ar Wikidata
Foinse
Mór-roinnAn Eoraip Cuir in eagar ar Wikidata
Tír abhantraíÉire Cuir in eagar ar Wikidata
Limistéar riaracháinÉire Cuir in eagar ar Wikidata
Deireadh
SuíomhInbhear na Sionainne Cuir in eagar ar Wikidata
Map
54°14′05″N 7°55′08″W / 54.2347°N 7.919°W / 54.2347; -7.919
52°40′36″N 8°45′16″W / 52.6767°N 8.7545°W / 52.6767; -8.7545
Craobh-abhainn
Abhantrach draenálaabhantrach na Sionainne Cuir in eagar ar Wikidata
Tréithe
Toisí368 (fad) km
Abhantrach15,700 km² Cuir in eagar ar Wikidata
Bearta agus táscairí
Sreabhadh200 m³/s Cuir in eagar ar Wikidata

Is í An tSionainn[1] an abhainn is faide in Éirinn. Tá sí timpeall 400km ar fhad óna foinse i gContae an Chabháin, in Ulaidh go dtí go dtagann sí ar an Aigéan Atlantach idir Rinn Chiarraí i gContae Chiarraí agus Ceann Léime i gContae an Chláir. Tagann taoide ón bhfarraige tuairim is 100km i dtír suas chuig cathair Luimnigh.

Tábhacht Stairiúil[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ós rud é go roinneann sí formhór na hÉireann ina dhá chuid, tá tábhacht straitéiseach ar leith ag an Sionainn. Le linn riail na Sasanach, bhí garastúin móra i Luimneach agus in Áth Luain agus tá bearaicí míleata fós sna bailte sin.

Bhunaigh Naomh Ciarán an mhainistir Cheilteach is mó in Éirinn sa 7ú aois i gCluain Mhic nÓis (i gContae Uíbh Fhailí) idir Áth Luain agus Beannchor agus tá a h-iarsmaí fós le feiscint.

Bhunaigh na Lochlannaigh cathair Luimnigh timpeall na bliana 812 AD agus ba as a sheoladar nuair a bhíodar ag iarraidh a riail a leathnú níos doimhne i lár na hÉireann.

Fo-aibhne agus Locha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá trí loch mór i gcúrsa na habhann, Loch Ailinn, an Loch Riabhach agus Loch Deirg.

I measc na fo-abhainn a dtagann isteach inti óna bruach thiar, tá An tSuc (i gContae Ros Comáin) agus An Fheargas (i gContae an Chláir). Ón mbruach thoir, tagann An Inne (i gContae na hIarmhí), An Bhrosna (i gContae Uíbh Fhailí), An Mhaoilchéirn, An Mháig agus An Daoil (i gContae Luimnigh) agus an Fhéil (i gContae Chiarraí).

Cúrsa na hAbhann[cuir in eagar | athraigh foinse]

Traonach

Ritheann an tSionna trí lár cothrom na hÉireann agus ní cailleann sí ach 6m d'airde idir Loch Ailinn agus Cill Dálua ar taobh theas Loch Deirg. Dá bhrí sin, is minic a bhíonn tuilte móra sa gheimhreadh ar bhruacha na h-abhann idir Cara Droma Rúisc agus Port Omna.

Sa limistéar idir Áth Luain agus Cluain Mhic Nois, na "Callows", ní bhíonn talamh na móinéir tirim go leor chun an féar a bhaint le meaisín go dtí lár an tsamhraidh agus, dá bhrí sin, is ann tearmann is mó an traonaigh ar mhórthír na hÉireann, éan le glao sainiúil a bhí an-choitianta sa tír tráth.

Tá an-chuid portaigh ar bhruachanna na Sionainne i gContae an Longfoirt, Contae Ros Comáin, Contae Uíbh Fhailí agus Contae na hIarmhí. Bhíodh stáisiúin ginte móna i mBaile an Liag agus i nDroichead na Sionainne ach tá siad á dhúnadh anois.

Is fadhb mór é an uisce a ritheann ó na portaigh isteach sa tSionainn agus in a fo-aibhne. Nuair a thagann an abha isteach sna locha, titeann an smúit móna go dtí an grinneall agus tá a lán de bailithe anois ar thaobh thuaidh Loch Deirg.

Titeann an abha tuairim 65m d'airde idir Cill Dálua agus Luimneach a bhfuil gan ach 20km i bhfad óna chéile.

Bailte[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is í Luimneach (daonra 100,000) an chathair is mó ar bhruach na Sionainne agus, ag teacht aduaidh óna foinse, is iad Drom Seanbhó, Cara Droma Rúisc, Ruascaigh (Contae Liatroma), Tearmann Barra, Baile an Liag (Contae Ros Comáin), Cluain Dara (Contae an Longfoirt), Áth Luain (Contae na hIarmhí), Beannchor (Contae Uíbh Fhailí), Port Omna (Contae na Gaillimhe), Baile Uí Bheoláin, Scairbh, Cill Dálua, Droiched Uí Bhriain (Contae an Chláir), Drom Inbhir (Contae Thiobraid Árann) agus Caisleán Uí gConaig (Contae Luimnigh) na príomhbhailte eile.

Caisleán an Rí Eoin agus Droichead Thumhan ar Abhann na Sionainne i gCathair Luimnigh

Ar Bhéal na Sionainne, tá Eas Géibhtine, Faing agus an Gleann (Contae Luimnigh) agus Tairbeart agus Béal Átha Longphoirt (Contae Chiarraí) suite ar an dtaobh theas agus Sionna, Caisleáin an Chláir, Baile na Cailleach, Leaba Síodach, Cill Íomair, Cill Rois agus Carraig an Chabhaltaigh (Contae an Chláir) ar an mbruach thuaidh.

Calafoirt, Aerfoirt agus Tionscal[cuir in eagar | athraigh foinse]

Cuan domhain atá i mBéal na Sionainne agus tá trí calafoirt ann, an príomhcheann í bhFaing i gContae Luimnigh, i gcathair Luimnigh agus i gCill Rois i gContae an Chláir. Ritheann bád farantóireachta trasna Bhéal na Sionainne idir Thairbeart agus Cill Íomair.

Aerfort na Sionna suite gar do Bhéal na Feargasa, a osclaíodh faoi rialtas Sheáin Lemass. Tógadh baile nua ar a hinbhear freisin, i Rinn Eanna, leis an ainm Baile na Sionna faoin rialtas céanna. Roimh oscailt an aerfoirt, ba as Faing a d'eitil báid eitilte trasna an Atlantaigh.

Tá aithne, chomh maith, uirthi ó scéim na Sionna. Sa bhliain 1929, osclaíodh stáisiún ginte cumhacht uisce in Ard na Croise, an chéad mhórscéim innealltóireachta a thógadh tar éis baint amach saoirse na hÉireann. Gineadh éileamh uile leictreachais na tíre in Ard na Croise ó oscailt an stáisiúin suas go dtí blianta na caogaidí.

Calafort Faing ar bhruach theas Béal na Sionainne i gContae Luimnigh

Ar Bhéal na Sionainne i gContae Luimnigh idir Faing agus Eas Géibhtine, tá Alumina Eachinis, ceann des na scaglanna alumina is mó ar domhain. Idir Cill Rois agus Cill Íomair, tá an stáisiún ginte is mó in Éirinn.

Trácht agus Saoire[cuir in eagar | athraigh foinse]

Iascaireacht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá clú fós ar an Sionna mar ionad iascaigh bradán, breac agus éisc garbha, go mór mór i mbailte ar nós Caisleán Uí gConaig (Contae Luimnigh), Droichead Uí Bhriain agus Cluain Lára (Contae an Chláir), Tearman Barra agus Baile an Liag (Contae Ros Comáin) agus Cara Droma Rúisc (Contae Liatroma).

Last-Iompar[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ba iad an tSionna agus a canálacha an príomhcheangal idir Luimneach, Baile Átha Cliath, Port Láirge agus bailte móra Lár-Thír na hÉireann on 18ú haois agus teacht an iarnróid tuairim na bliana 1845. Thóg an Chomhlucht Canáil Mhóir na hÉireann canáil idir Baile Átha Cliath agus Cuan na Sionainne i gContae Uíbh Fhailí agus leathnaíodh an córas tríd an Sionna, Loch Deirg agus Canál an Abhainn Duibh síos go dtí Luimneach.

Tar éis tógáil an scéim ídre-leictreach, aistríodh an trácht idir Cill Dálua agus Luimneach ó Chanál an Abhainn Duibh go dtí Canál Ard na Croise. Tá dhá chomhlán uisce móra i ndiaidh a chéile thart ar an stáisiúin ginte trínar féidir bád éirí nó ísliú 30m.

Trácht Saoire[cuir in eagar | athraigh foinse]

Iarsma chaisleáin ar bhruach na Sionainne i gCluain Mhic Nois, Contae Uíbh Fhailí

Dúnadh an Canál Mór do last-iompar sa bhliain 1961 ach athosclaíodh córas Íochtar na Sionainne do thrácht saoire sa bhliain 2001 nuair a thógadh córas nua chomhlán uisce idir Abhann na Mainistreach agus an tSionainn i gcathair Luimnigh. Faoi láthair na huaire, tá na ceangail canálacha seo a leanas ó Luimneach ar chóras na Sionainne:

Tá pleananna ann chomh mhaith chun an córas a nascadh le córas na Banna trí athoscailt Canáil Uladh idir Loch Éirne Uachtar agus Loch n-Eachadh agus, dá bharr, bailte ar nós Cúl Raithin, Port an Dúnáin agus Muineachán a cheangailt le Luimneach.

Seoltóireacht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ceaptar gurb i nDrom Inbhir ar bhruach Loch Deirg i gContae Thiobraid Árann a bhunaíodh an céad club seoltóireachta in Éirinn ar thús an 18ú haois. Tá clubanna eile anois ann i bhFaing, i gCill Rois, i gCill Dálua, i mBaile Uí Bheoláin, in Áth Luain, i gCara Droma Rúisc agus i mbailte eile ar bhruach na h-abhann.

  1. An tSionainn/River Shannon | logainm.ie” (ga). Bunachar Logainmneacha na hÉireann (Logainm.ie). An Coimisiún Logainmneacha. Dáta rochtana: 2023-06-22.