Jump to content

Leabhar Dharú

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
WD Bosca Sonraí LeabharLeabhar Dharú

Cuir in eagar ar Wikidata
Cineállámhscríbhinn dhathmhaisithe agus Leabhar Soiscéal Cuir in eagar ar Wikidata
Cárta innéacs
Teangaan Laidin Cuir in eagar ar Wikidata
Dáta a bunaíodh675 ↔ 700
Bunábharveilleam Cuir in eagar ar Wikidata

Is lámhscríbhinn dhathmhaisithe é Leabhar Dharú, a théann siar go dtí c. 700, agus ann na ceithre Soiscéal, agus as canúint Éireannach den Vulgáid i gcló na nOileán.[1]

Pléitear fós idir bunús agus dáta an leabhair. Scríobhadh an leabhar i nDarú, Contae Uíbh Fhailí nó gar dó, suíomh bunaithe ag Colm Cille (c. 521-97). Moladh tráth gur scríobhadh é in Northumbria, áit le naisc freisin le Colm Cille.[2][3]

Tugann taifeadtaí stairiúla le fios go raibh an k lámhscríbhinn i Mainistir Dharú faoin mbliain 916, agus más fíor is ar cheann deasa saothair dá leithéid is luaite atá ann.[1] Tá an-chuid damáiste déanta dó thar na cianta.[1] Caomhnaítear anois é i Leabharlann Choláiste na Tríonóide (TCD MS 57).[4]

Fóilió on Leabhar

Cúr síos

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is é an leabhar is sine dá leithéid atá ar marthain, céad bliain roimh Leabhar Cheanannais. Tá an sa téacs Soiscéalta Mhatha, Mharcais, Lúcáis and Eoin, chomh maith le tréithe ábhar eile agus táblaí canon tables. Tá 248 fóilió párpháipéir ann, 245 le 145 mm at tomhas. Tá an-chuid maisithe ann, same áireamh sé leathanach cairpéid,[2] ceithre abhatáir Soiscéalaí agus sé leathanach shuntasacha le téacs six maisithe. Scríobhadh é le Cló na nOileán. Tá roinnt lacunae ann.

Le imeacht ama, trí athchumhdú agus deisithe eile, tá athruithe tagtha ar ord na leathanach agus a méid.[2][5]

Stair

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Leathanach le Chi-Rho, Mhatha 1:18

Tá an leabhar ainmhithe as an mainistir ag Darú, Contae Uíbh Fhailí, bunaithe ag Colm Cille agus é níos sine agus ina abb Oileán Í. Meastar gur scríobhadh an leabhar ann timpeall na bliana 700.[2]

Feictear sa cholafan nóta scriosta book (f. 247r) a mhaíonn gurbh é "Colm" an scríobhaí, an ó obair déanta aige in dhá lá dhéag. Is léir b'fhéidir an t-am seo le haghaidh soiscéil ansin, ach ní ceithre cinn le maisiú.[6]

Tá a fhios go deimhin gur choimisiúnaigh Flann Sinna (877-916), Ardrí na hÉireann, cumhdach airgid don leabhar.[7][2] Is é an an cumhdach is luaite a bhfuil aithne air, cé anois caillte. Creidtear go raibh ann taise Cholm Cille.[8]

Ar leathanach bán, tá nóta scríofa ag an scríobhaí ar Darú, Flannchad Ua hEolais, tuairim is an bhliain 1100, maidir le cad dlí.[7]

Tagann Leabhar Dharú tar éis an Gospel Book Fragment (Durham Cathedral Library, A. II. 10.) roimh Leabhar Lindisfarne, a thosaíodh timpeall na bliana 700.[9]

Dathmhaisiú

[cuir in eagar | athraigh foinse]
Leathanach cairpéid le hainmhithe fite fuaite ina chéile

Léiríonn dathmhaisiú an leabhair forbairt stíl na n-oileán. Is léir, mar shampla, nach raibh taithí ag an maisitheoir agus é ag iarraidh duine daonna a tharraingt. Tugtar "búcla ag siúl" ar a phríomh-iarraidh an Fear de Matha,[10] agus cuirtear éi gcomortaisi le fíor chré-umha le feiceáil ar buicéad as an Iorua.[11]

Tá vvv na n-ainmhithe fréamhaithe ó phatrúin mhíolchruthacha Gearmánacha agus íomhámná Íosa agus na Soiscéalaithe ó clocha Cruithneacha. Is ionann méid na crosfhí agus an Durham fragment, 'sé sin, níos mó ná Leabhar Lindisfarne. Is é i Leabhar Dharú a fheictear tús le borradh na maisithe Ceilteacha i leabhair na n-oileán.

Baineann Leabhar Dharú leas as an scéime réamh-Vulgáid / Naomh Iaróm le haghaidh abhatáir na soiscéalaithe – fear do Mhatha, iolar do Mheascadh (ní an leon), lao do Lúcás agus leon d'Eoin (ní an t-iolar). Tar éis gach leathanach soiscéalaí seachas Matha, tá leathanach cairpéid agus ansin leathanach túslitreach. B'fhéidir gur caillte é an leathanach ar iarraidh, nó is é go deimhin fóilió 3 mar atá inniu.[12]

Tá gach túslitir méadaithe agus maisithe, agus tá poncanna thart timpeall na litreacha a leanann í. I measc móitífeanna eile, tá bíseanna, tríchosóga, trilseáin ribín agus snaidhmeanna ciorclacha sna leathanaigh chairpéid agus sna himill thart timpeall na soiscéalaithr.

Abhatáir na soiscéalaithe

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  • An Fear de Mhatha (fóilió 21v)
    An Fear de Mhatha (fóilió 21v)
  • An Damh de Lúcás (fóilió 124v)
    An Damh de Lúcás (fóilió 124v)
  • An Leon, anseo d'Eoin (fóilió 191v)
    An Leon, anseo d'Eoin (fóilió 191v)
  • An tIolar, anseo de Mharcas (fóilió 84v)
    An tIolar, anseo de Mharcas (fóilió 84v)

Leathanaigh cairpéid

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  • Fóilió 85v
    Fóilió 85v
  • Fóilió 125v
    Fóilió 125v
  • Fóilió 1v (le pollta)
    Fóilió 1v (le pollta)
  • Fóilió ?
    Fóilió ?

Caomhnú

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Le dúnadh na mainistreach sa 16ú haois, glacadh seilbh príobháideach ar an leabhar. Fuair James Ussher ar iasacht é agus rinne staidéar air, is dúchas agus é ina easpag na Mí ón mbliain 1621 go dtí 1623. Tháinig an leabhar slán in ainneoin roinnt eachtraí, san áireamh feirmeoir éigin a chuir in uisce é chun uisce coisricthe a dhéanamh chun a bha a leigheasadh.

Am éigin idir na blianta 1661 go dtí 1682, thug easpag na Mí Henry Jones an leabhar úd agus Leabhar Cheanannais don leabharlann i Coláiste na Tríonóide. Cailleadh idir an cumhdach agus an clúdach le linn forghabhálacha sa bhliain 1689.[13][2]. Feictear cur síos ar an gcumhdach i nóta scríofa sa bhliain 1677, ar fhóilió IIv anois.[14]

Foinsí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  • Calkins, Robert G. Illuminated Books of the Middle Ages. Ithaca, Nua-Eabhrac: Cornell University Press, 1983.
  • De Paor, Liam. "The Christian Triumph: The Golden Age".
  • Meehan, Bernard. The Book of Durrow: A Medieval Masterpiece at Trinity College Dublin, 1996, Town House, Baile Átha Cliath, ISBN 1-57098-053-5
  • Mitchell, Perette. "The Inscriptions on Pre-Norman Irish Reliquaries". Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature, imleabhar 96C, ui. 1, 1996. JSTOR 25516156
  • Moss, Rachel. Medieval c. 400—c. 1600: Art and Architecture of Ireland. Londain: Yale University Press, 2014. ISBN 978-03-001-7919-4
  • —, The Book of Durrow. Baile Átha Cliath: Trinity College Library; Londain: Thames and Hudson, 2018. ISBN 978-0-5002-9460-4
  • Nordenfalk, Carl. Celtic and Anglo-Saxon Painting: Book illumination in the British Isles 600-800. Chatto & Windus, Londain; Nua-Eabhrac: George Braziller, 1977
  • O'Neill, Timothy. The Irish Hand: Scribes and Their Manuscripts From the Earliest Times. Corcaigh: Cork University Press, 2014. ISBN 978-1-7820-5092-6
  • Wilson, David M., Anglo-Saxon Art: From The Seventh Century To The Norman Conquest, Thames and Hudson; SAM Overlook Press, 1984
  • Soderberg, John. "A Lost Cultural Exchange: Reconsidering the Bologna Shrine's Origin and Use". Proceedings of the Harvard Celtic Colloquium, imleabhar 13, 1993. JSTOR 20557263
  • Walther, Ingo. Codices Illustres. Berlin: Taschen Verlag, 2014. ISBN 978-3-8365-5379-7

Naisc sheachtracha

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Moss (2014), lch. 229
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 O'Neill (2014), lch. 14
  3. ↑ De Paor (1977), 96
  4. ↑ "IE TCD MS 57 - Book of Durrow". Leabharlann Choláiste na Tríonóide. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2018-09-14. Dáta rochtana: 14ú Meán Fómhair 2018.
  5. ↑ Meehan (1996), ll. 30-38
  6. ↑ Meehan (1996), ll. 26-28, 2
  7. ↑ 7.0 7.1 Mitchell (1996), lch. 29
  8. ↑ Mitchell (1996), ll. 28-29
  9. ↑ Brown, Michelle (2003). "The Lindisfarne Gospels: Society, Spirituality & the Scribe". Londain, The British Library: University of Toronto Press. 
  10. ↑ Wilson, 34
  11. ↑ Meehan (1996), lch. 53 & maisiú lch. 35
  12. ↑ Meehan (1996), ll. 43-44
  13. ↑ Meehan (1996), ll. 13-16
  14. ↑ Meehan (1996), lch. 13
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Leabhar_Dharú&oldid=1234585"