Eoin, an soiscéalaí

Eoin, an soiscéalaí

Ainm sa teanga dhúchais	(hbo) יוֹחנן בן זבדי
Beathaisnéis
Breith	11 Béatsáide
Bás	c. 99 87/88 bliana d'aois Eifeasas
Siocair bháis	Bás nádúrtha
Áit adhlactha	an Tuirc
An Dá Aspal Déag
30 –
Faisnéis phearsanta
Grúpa eitneach	Na Giúdaigh
Reiligiún	An Chríostaíocht agus an Giúdachas
Gníomhaíocht
Gairm	iascaire, misteach, diagaire, údar
Mac/iníon léinn de chuid	Íosa stairiúil agus Íosa Críost
Teangacha	An Aramais
Gairm mhíleata
Géillsine	Iúdáia
Ardú
naomh
Lá féile	27 Nollaig 26 Nollaig
Siombail íocónagrafach	Eagle of Saint John (en)
Ealaíontóirí gaolmhara	Naomh Séamus, mac Zeibidé: Boanerges (en)
Teaghlach
Athair	Zeibidé  agus Salómae
Siblín	Naomh Séamus, mac Zeibidé
Croineolaíocht
	fís

Duine de Dháréag Aspal Íosa ba ea Eoin, an soiscéalaí nó Naomh Eoin Aspal.

Féach freisin

• Naomh Marcas Soiscéalaí
• Naomh Matha Soiscéalaí
• Naomh Lúcás Soiscéalaí

Údar an Tiomna Nua

Tá traidisiún na hEaglaise den tuairim gur Íóann údar Shoiscéal Íóainn agus ceithre leabhar eile den Tiomna Nua – na Trí Litir Íóainn agus Leabhar an Fhógartha. Sa tSoiscéal féin, tugtar údarás inmheánach don “deisceabal ab ansa le Íosa” (ὁ μαθητὴς ὃν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς, ho mathētēs hon ēgapa ho Iēsous) i Eoin 20:2. Deir Eoin 21:24 gur bunaithe ar fhianaise scríofa an “Deisceabail Ghrá” atá Soiscéal Íóainn. Tá údarántacht cuid de na scríbhinní Eoinacha faoi chaibidil ó thart ar bhliain 200 i leith.

Ina Stair Eaglasta sa 4ú haois, deir Euséabhas go bhfuil comhaontú forleathan ann gurb é Íóann údar na Céad Litreach Íóainn agus an Soiscéil de réir Íóainn. Mar sin féin, luann Euséabhas gur dearcadh ginearálta é nach leis an dara agus an tríú litir Íóainn iad, ach gur scríobh “Íóann eile” iad. Déanann Euséabhas iarracht fhada a chur ina luí ar an léitheoir nach bhfuil aon chomhthoil ghinearálta ann maidir le Fógartha Íóainn, a d’fhéadfadh a bheith ach amháin leis an leabhar atá anois ar a dtugtar Leabhar an Fhógartha.

Tá an Soiscéal de réir Íóainn an-éagsúil ó na Soiscéil Shionaptacha, a dóchúla gur scríobhadh cúpla deich mbliana níos luaithe. Deirtear gur iarr easpaig na hÁise Beaga air an Soiscéal a scríobh chun dul i ngleic le heireasa na nEbionítí, a mhaígh nár ann do Chríost roimh Mhuire. Is dócha go raibh eolas ag Íóann ar Shoiscéil Mhatha, Mhárcus agus Lúcáis, ach dhírigh na Soiscéil sin ar Íosa go príomha sa bhliain i ndiaidh phríosúnú agus bhás Eoin Baiste.

Timpeall na bliana 600, áfach, thug Sophróinias Iarúsailéim faoi deara gur “dhá litir dá ainm ... a mheastar ag cuid áirithe gur shaothar Íóainn áirithe den tSeanóirí iad”, agus cé gur luaigh sé gur scríobh Íóann Phátmos an Fhógairt, dúirt sé gur “aistrigh Iústín Mártir agus Iréineas í níos déanaí,” is dócha d’fhonn traidisiún a chur in oiriúint do na difríochtaí follasacha i stíl na Gréigise.

Go dtí an 19ú haois, cuireadh údarántacht an Shoiscéil de réir Íóainn i leith an Aspail Íóainn. Leanann go leor scoláirí nua-aimseartha, ar nós Colin G. Kruse, den dearbhú go bhfuil údarás traidisiúnta aige, ach tá amhras ar an gcuid is mó de na scoláirí criticiúla comhaimseartha faoi sin. Cuireann roinnt scoláirí an Soiscéal de réir Íóainn idir 65 agus 85 AD; molann John Robinson leagan tosaigh idir 50–55 AD agus leagan deiridh faoi 65 AD mar gheall ar chosúlachtaí scéalaíochta le Pól. Tá scoláirí eile den tuairim gur cumadh an Soiscéal i dhá nó trí chéim.

Measann an chuid is mó de na scoláirí comhaimseartha nach raibh an Soiscéal scríofa go dtí an tríú cuid dheireanach den chéad aois AD, agus go bhféadfadh an dáta is luaithe a bheith idir 75 agus 80 AD: “...dáta idir 75–80 AD mar an dáta is luaithe is féidir don chumadóireacht an tSoiscéil seo.” Síleann scoláirí eile gur dáta níos déanaí fós atá oiriúnach, b’fhéidir fiú an deich mbliana dheireanach den chéad aois AD suas go tús an 2ú haois (i.e. 90–100 AD).

De réir an léirmhínithe phríomhshrutha nua-aimseartha, maíonn formhór na scoláirí Bíobla gur scríobh údar anaithnid an Soiscéal de réir Íóainn, agus nach raibh sé scríofa ag fhinné súl. De réir The New Oxford Annotated Bible (2018), aontaíonn scoláirí nua-aimseartha gur scríobh deisceabal Íóainn mhic Sheabéidé an Soiscéal níos dóichí; d’fhéadfadh sé gur an Deisceabal Grá a bhí ann nó duine a thaifead a aithris.

Maidir le ceist an raibh údar an Shoiscéil ina fhinné súl, deir Paul N. Anderson go “bhfuil níos mó dearbhuithe díreacha ar bhunús finné súl ann ná i dtraidisiúin eile na Soiscéal.” Deir F. F. Bruce go bhfuil i 19:35 “éileamh soiléir agus cinnte ar údarás finné súl.” Ach dar le Bart Ehrman, ní mhaíonn an Soiscéal in aon áit gur scríobhadh é ag finné díreach ar na heachtraí atá tuairiscithe ann. De réir Hugo Méndez, maíonn téacs bunaidh Shoiscéal Íóainn agus an eipealóg (caibidil 21) araon gur “scríobh” finné súl an saothar. Cé go gcuireann an Soiscéal a údar intuigthe i láthair mar fhinné ar Íosa, áfach, maíonn Méndez gur chóir an t-éileamh sin a cheistiú i bhfianaise an ábhair stairiúil amhrasaigh atá sa téacs agus an ghnáthnós ag an am éilimh bhréige ar fhinnéithe a dhéanamh i saothair bhrionna.