Antamón

Antamón
	;
Substaint cheimiceach	dúil cheimiceach agus chalcophile element (en)
Antamón sa tábla peiriadach
Siombail cheimiceach	Sb
Uimhir adamhach	51
Mais adamhach	121.76
Cumraíocht leictreon	1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s² 4d¹⁰ 4p⁶ 5s² 5d¹⁰ 5p³ agus [Kr] 5s² 5d¹⁰ 5p³
Peiriad, Grúpa	peiread 5; grúpa 15; antimony compound (en)
Airíonna fisiceacha
Dlús	6.69 kg/m⁻³
Leáphointe	1,166
Fiuchphointe	2,975
Leictridhiúltacht	2.05
Ga ianach	0.76, 0.76 agus 0.6
Stair

Is é an t-antamón^[1] dúil cheimiceach uimhir a 51, agus is í an tsiombail a sheasann dó sna foirmlí ceimiceacha ná Sb. Tá an giorrúchán seo bunaithe ar sheanainm na dúile, stibiam, nach n-úsáidtear a thuilleadh. Stibnít a thugtar i gcónaí ar an mianra arb é an fhoinse is fearr antamóin amuigh - go bunúsach, is éard atá ann ná suilfíd antamóin, Sb₂S₃.

Antamón dúchasach le haghaidheanna criostalacha lonracha agus scoilteanna scoilteachta

Is miotalóideach é an t-antamón, is é sin, dúil atá cineál idir eatarthu idir miotal agus neamh-mhiotal. Tá ceithre allatróp ag an antamón: an t-antamón miotalach, an t-antamón buí, an t-antamón dubh, agus an t-antamón pléascach. Is é an t-allatróp miotalchosúil an ceann is cobhsaí acu, nó tá sé de chlaontacht sna cinn eile claochlú go miotal.

Tá antamón an dúlra comhdhéanta as dhá iseatóp chobhsaí, mar atá, ¹²¹Sb (57.36 % den antamón nádúrtha) agus ¹²³Sb (42.64 %). Is é ¹²⁵Sb an raidiseatóp is tábhachtaí, agus é dhá bhliain agus naoi mí ar leathré, a bheag nó a mhór.

Dealraíonn sé go bhfuil aithne ag an gcine daonna ar an antamón leis na cianta cairbreacha anuas, nó tá na seandálaithe tar éis teacht ar dhéantúsáin antamóin nó antamónbhrataithe ón tríú mílaois roimh bhreith Chríost. Tá sé ina ábhar conspóide, áfach, cé a thug an chéad chur síos ar tháirgeadh an antamóin atá fágtha againn. Dealraíonn sé go bhfuil an chéad oideas miotalóireachta don antamón sa leabhar úd De la pirotechnia a scríobh an tIodálach Vannoccio Biringuccio sa bhliain 1540.

Is iad +3 agus +5 uimhreacha ocsaídiúcháin an antamóin ina chuid comhdhúl.

Úsáidtear antamón sna cóimhiotail agus sna leathsheoltóirí.

Nimh is ea an t-antamón, agus é ag oibriú ar an orgánach cosúil leis an arsanaic.

Tagairtí

↑ Niall Ó Dónaill, eag.: “Foclóir Gaeilge-Béarla (Ó Dónaill): antamón” (ga). Teanglann.ie. An Gúm (1977). Dáta rochtana: 2024-05-06.

[FGB-1] Niall Ó Dónaill, eag.: “Foclóir Gaeilge-Béarla (Ó Dónaill): antamón” (ga). Teanglann.ie. An Gúm (1977). Dáta rochtana: 2024-05-06.

[1]