Rosa Luxemburg

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Infotaula de personaRosa Luxemburg

Cuir in eagar ar Wikidata
Ainm sa teanga dhúchais(pl) Róża Luksemburg
Beathaisnéis
Breith(pl) Rozalia Luxenburg
5 Márta 1871
Zamość (Impireacht na Rúise)
Bás15 Eanáir 1919
47 bliana d'aois
Beirlín Cuir in eagar ar Wikidata
Siocair bháisDúnmharú (Tráma balaistíoch)
Faisnéis phearsanta
Idé-eolaíocht pholaitíochtaLuxemburgism (en) Aistrigh
ReiligiúnAn tAindiachas
Scoil a d'fhreastail sé/síOllscoil Zürich Cuir in eagar ar Wikidata
Céim acadúilDoktor Nauk in Political Science (en) Aistrigh
Gníomhaíocht
Suíomh oibre Vársá
Zürich
Beirlín Cuir in eagar ar Wikidata
Gairmpolaiteoir, iriseoir, eagarthóir, teoiricí polaitiúil, eacnamaí, fealsamh, réabhlóidí, bailitheoir luibheolaíochta Cuir in eagar ar Wikidata
Ball de pháirtí polaitíochtaPáirtí Cumannach na Gearmáine (1919–)
Páirtí Sóisialach Daonlathach Neamhspleách na Gearmáine (1917–1918)
Spartakusbund (1915–1918)
Páirtí Sóisialta Daonlathach na Gearmáine (1898–1915)
Daonlathas Sóisialta Ríocht na Polainne agus na Liotuáine (1893–1918) Cuir in eagar ar Wikidata
Mac/iníon léinn de chuidJulius Wolf
Ainm cleiteR. Kruszynska Cuir in eagar ar Wikidata
TeangachaAn Ghearmáinis agus an Pholainnis
Ealaíontóirí gaolmharaJulian Marchlewski (1893–)
Leo Jogiches (1893–)
Karl Liebknecht (en) Aistrigh (1918–) Cuir in eagar ar Wikidata
Ghlac sé/sí páirt i
30 Aibreán 1907 (Iúlach)5th Congress of the Russian Social Democratic Labour Party (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Saothar
Saothar suntasach
Teaghlach
CéileGustav Lübeck (1889–1903)
Julian Marchlewski (1893–luach anaithnid) Cuir in eagar ar Wikidata
PáirtíLeo Jogiches Cuir in eagar ar Wikidata
Croineolaíocht
Márta 1933-Deireadh Fómhair 1933Nazi book burnings (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Síniú

IMDB: nm1195391 iTunes: 275316476 Find a Grave: 8113053 Cuir in eagar ar Wikidata

Ba theoiricí polaitiúil Marxach, fealsúnaí sóisialach (nó cumannach) agus réabhlóidí Gearmánach í Rosa Luxemburg (5 Márta, 1870187115 Eanáir, 1919).

Mórphearsa pholaitiúil ab ea Luxemburg le linn éirí amach i mBeirlín in Eanáir 1919. Gabhadh Luxemburg agus a comhghleacaí Karl Liebknecht faoi dheireadh agus mharaigh baill den Freikorps iad.

Rinneadh mairtírigh bolscaireachta den bheirt acu ar son an chumannachais ó shin. Tá siad go fóill i mbéal an phobail, nó i gcuimhne na sóisialaithe ar aon nós, agus daoine ag déanamh déithe dóibh anois.

Bhunaigh Luxemburg an nuachtán Rote-Fahne

Saol[cuir in eagar | athraigh foinse]

Rugadh sa Pholainn í agus tugadh Róża Luksemburg (i bPolainnis) uirthi.

Ba theoiricí í don Pháirtí Sóisialta Daonlathach na Gearmáine (SPD) ar dtús.

Ach ag tús an Chéad Chogaidh Dhomhanda, vótáil páirtí parlaiminte an SPD ar son an chogaidh. Chreid baill áirithe den pháirtí go raibh an polasaí seo i gcoinne phrionsabail an pháirtí. Cuireadh a lán daoine as an bpáirtí, Rosa Luxemburg ina measc. Bunaíodh grúpaí nua: an USPD (Unabhängige SPDSPD Neamhspleách) agus a gcomhghleacaithe, an Spartakusbund (Conradh na Spartacach).

D'fhoilsigh Luxemburg poileimici in aghaidh na cogaíochta agus gabhadh í sa bhliain 1916. Scaoileadh as an bpríosún í ar an 8 Samhain 1918.

Réabhlóid 1918/1919[cuir in eagar | athraigh foinse]

D'fhéach an Ghluaiseacht Spartacach, an Léig Spartacach nó an Spartakusbund, le réabhlóid shóisialach a chur i gcrích sa Ghearmáin ag deireadh an chogaidh, ach theip uirthi go gasta.

Ag tús na Réabhlóide Gearmánaí, tháinig an SPD agus an USPD le chéile chun ceannaire an SPD, Friedrich Ebert, a chur san Uachtaránacht.

Thar a bheith míshásta, ar an 1 Eanáir 1919, bhunaigh Luxemburg agus a comhghleacaí Karl Leibknecht an Páirtí Cumannach na Gearmáine (KPD).

Ar 4 Eanáir 1919, chuir an Léig Spartacach tús le héirí amach i gcoinne rialtais Ebert. An aidhm a bhí acu ná deireadh a chur leis. Bhí Rosa Luxemburg agus Karl Liebknecht i gceannas ar an éirí amach i mBeirlín.

Bás[cuir in eagar | athraigh foinse]

D’úsáid Gustav Noske, Aire Cosanta, an Freikorps chun deireadh a chur leis na Spartacaigh.

Dúnmharaíodh Luxemburg i rith éirí amach i mBeirlín in Eanáir 1919, mar gheall ar a tuairimí polaitíochta. Céasadh Luxemburg chun báis, agus briseadh a blaosc le punt raidhfil. Caitheadh a corp amach sa chanáil, áit ar imigh sí leis an sruth.[1]

Bhí na Saor-Chóir in ann dul i bhfad thar cheasaí ag cur catha ar an lucht oibre radacach. An dóigh ar dhúnmharaigh siad Karl Liebknecht agus Rosa Luxemburg, cinnirí intleachtúla na Spartacach, ní raibh ann ach an cineál gnáthrud nach sílfeadh na fir seo mórán de.

Tar éis toghcháin Eanáir 1919, bhuail comhthionóil nua náisiúnta i gcathair Weimar. Bunaíodh Poblacht Weimar.

Oidhreacht[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá go leor conspóide faoina teoiricí fós. Mar shampla, ina leabhar,[2] scrúdaigh Jacqueline Rose "uathúlacht tuiscint pholaitiúil Luxemburg, gur ghlac sí le teip mar chuid d’athrú stairiúil, a príomhchoincheap spontáineachta mar chroílár an chlaochlaithe réabhlóidigh, agus an dóigh uathúil ar cheangail sí dúshláin an tsaoil phoiblí le muirneacht chroí an duine".[3]

Ach níl daoine eile ar aon tuairim, beag ná mór, faoin na na smaointe seo; thacaigh Luxemburg an deachtóireacht agus an foréigean. Sheas sí an fód ar son an réabhlóideachais agus ar son na saoirse ag am céanna. Ach deirtear lena leithéid nach féidir é a bheith 'ina ghruth is ina mheidhg' ag duine.

B’amhlaidh gur bronnadh stádas an mhairtírigh uirthi ar aon nós. Shéan sí an náisiúnachas agus rinne sí dlúthcheangal idir an streachailt ar son saoirse agus streachailt na n-aicmí.[4]

Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Naisc sheachtracha[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

  1. Ciara Nic Gabhann (2011). "Duais Turner" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-01-15.
  2. "Women in Dark Times". www.goodreads.com. Dáta rochtana: 2021-01-15.
  3. Féile Belfast (2019). "ROSA LUXEMBURG AGUS SPIORAD LEANÚNACH NA RÉABHLÓIDE". Dáta rochtana: 2021.
  4. Fearghal Mac Bhloscaidh (2020-04-27). "Luxemburg, Leinín agus an cheist Náisiúnta" (en). BLOSC. Dáta rochtana: 2021-01-15.
  5. "Red Banner issue 49 out now - Indymedia Ireland". www.indymedia.ie. Dáta rochtana: 2021-01-15.