Uí Echach Arda
Ainm roinnt tuath nó ceantar stairiúil éagsúil is ea Aird Uladh, go léir suite san Aird i gContae an Dúin, Tuaisceart Éireann, an lae inniu.
Luathstair
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tuath ársa Gaelach ab ea an Aird, a bhí tráth i seilbh dreama darbh ainm Uí Echach Arda, agus ba é sin an na haite le linn na 7ú agus 8ú haoiseanna as Aird Ua nEchach,[1] agus na hArda i Leabhar na gCeart den 10ú haois.[2] Ba chuid de riocht na nUlad é na críocha úd, agus mhaígh a lonnaitheoirí gurbh iad de shliocht Eochaid Gonnat an Dáil Fiataigh.[3][4] Sa 9ú haois, scrios na Lochlannaigh cumhacht Uí Echach san Aird, glaodh ach Aird Uladh orthu.[1][4] Níos deireanaí, chloígh clann Mhic Ghiolla Mhuire an Aird.
Insítear i nAnnála na gCeithre Máistrí go ndearna Cenél nEógain ionsaithe agus creacha ar na hArda sna blianta 1011 agus 1130.[3] Timpeall na bliana 1172, tharla cath Doire-Ceite idir rí na nUlad, Cuailgne Ó Flathri, agus Donnsléibhe an Dáil Fiataigh, inár maraíodh daoine an Aird Uladh agus Uí Blathmaic.[3]
De réir Leabhar na gCeart, b'éigean do rí na hArda cáin a íoc mar a leanas : "Ochtar gall, ocht n-each fierce, ocht gcorn óil, ocht mbrat ring-clasps' agus ocht long fíoráille.".[3]
Fuarthas sa cheantar in aice láimhe, Uí Blathmaic, cuid bheag de bharúntacht Arda le teacht, mar atá cuid de Bheannchar agus Baile Nua na hArda an lae inniu.[3]
Contae na hArda
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tar éis concas na nUladh ag John de Courcy, cuireadh le chéile na ceantar in aice láimhe, Aird Uladh agus Uí Blathmaic, i gcontae aontaithe, darbh ainm "Comitatus de Arde" agus "Comitatus Novae Villae".[3] Roinneadh an chontae seo ina dhá bháillcheantar: "Balliva del Art" agus "Balliva de Blathewick", le príomhchathair ag Nove Ville de Blathwyc (Baile Nua na hArda an lae inniu).[3] Tugadh faoi ndeara go raibh an contae úd, litrithe "del Art", ar cheann desna seacht gcontaetha in Iarlacht Uladh.[5]
Sa bhliain 1345, ceapadh Roberta de Halywode ina shirriam "Comitatus Nove Ville de Blawico" ag Edward III.[3] Ceapadh Robert Savage ina shirriam ar "de Arte in Ultonia" ag Henry IV ina chéad bhliain mar rí (1399).[3]
Barúntacht na hArda
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ag deireadh na 16ú haoise, is amhlaidh gur roinneadh an bharúntacht ina dá leath — "Great Ardes" agus "Little Ardes".[6]
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ 1.0 1.1 "Ards Peninsula, County Down". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 28 Eanáir 2022. Dáta rochtana: 28 Eanáir 2020.
- ↑ Dobbs, Margaret (1939). "The Ui Dercco Céin". Ulster Journal of Archaeology 2: 112–119. Ulster Archaeological Society.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 "The Territory of the Ards". A Historical Account of the Diocese of Down and Conor, Ancient and Modern, Vol. I (1878).
- ↑ 4.0 4.1 "Place-Names of Northern Ireland Volume Two County Down II The Ards" (1992).
- ↑ Bardon, Jonathan, A History of Ulster, page 45. The Black Staff Press, 2005. ISBN 0-85640-764-X
- ↑ "Ards Lower, County Down". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 10 Meán Fómhair 2021. Dáta rochtana: 28 Eanáir 2020.