Tíotán (gealach)

Tíotán
Cineál	gealach de chuid Satairn agus gnáthghealach
Fionnachtaí	Christiaan Huygens
Dáta fionnachtana	25 Márta 1655
Eapainm	Tíotán
Réad tuismitheora	Satarn
Sonraí fithiseacha
Apaipsis	1,257,060 km
Pearaipsis	1,186,680 km
Ais mhór a	1,221,870 km
Éalárnacht e	0.0288
Tréimhse fhithiseach P	15.945421 d
Saintréithe fisiceacha agus réaltmhéadracha
Ga	2,574 km
Mais	134.518 Yg
Meándlús	1.8798 g/cm³
Ailbéideacht	0.22
Le cuid	lake of Titan (en) atmosphere of Titan (en)

Is é Tíotán an tsatailít is mó atá ag Satarn, agus é ar an dara gealach is mó sa ghrianchóras ar fad. Is é Tíotán an t-aon ghealach amháin a bhfuil atmaisféar substaintiúil aici, rud a choinnigh a dhromchla ceilte ar na réalteolaithe ar feadh i bhfad. Nítrigin, N₂, is mó atá san atmaisféar (98.4%). Tá an fuíoll comhdhéanta as an meatán CH₃ agus as hiodracarbóin eile, chomh maith le comhdhúile simplí hidrigine, nítrigine agus carbóin (cianaigin C₂N₂, abair, nó ciainíd hidrigine, HCN). Mar gheall ar dhlúithe an atmaisféir, is é an t-aon rinn néimhe sa ghrianchóras seachas an domhan ar a bhfuil aibhneacha, lochanna agus mara gníomhacha ar a dhromchla. Tá na gnéithe seo déanta as na hiodracarbóin céanna is atá an atmaisféar.

Tá Tíotán 50% níos mó ná ár nGealach féin ar trastomhas, agus 80% níos troime ná í. Is é Ganymede an t-aon satailít nádúrtha amháin sa ghrianchóras a sháraíonn méid Tíotán, agus tá Mearcair níos lú ná Tíotán, cé go bhfuil sé níos troime. Ba é an réalteolaí Ollannach Christiaan Huygens a chuir an chéad sonrú riamh i dTíotán, thiar sa bhliain 1655.

Taiscéalaíocht

Pioneer agus Voyager

Ba é Pioneer 11 an chéad spástaiscéalaí a thug cuairt ar Shatarn sa bhliain 1979. Ghlac an tóireadóir grianghraif den ghealach, ach ní raibh siad d'ardchaighdeán. I dtús na hochtóidí, bhain na tóireadóirí Voyager 1 agus 2 an Satarn amach, agus bhí siad in ann tuilleadh sonraí a fháil faoin ghealach is mó, agus faoin atmaisféar go háirthe. Bhí scamaill na gealaí ró-thiubh ag an am sin le feiceáil cad é a bhí fúthu, agus ní dheachaigh aon de na tóireadóirí luatha seo i bhfithis an phláinéid nó Tíotáin féin le bheith in ann fáil amach níos mó.

Cassini-Huygens

Thimpeallaigh an taiscéalaí úd Cassini an phláinéid ón 1 Iúil 2004 go deireadh a mhisin sa mhí Mheáin Fómhair 2017. Mar chuid den mhisean, scaoileadh an miontóireadóir Huygens ó Cassini, agus seoladh go scamaill Tíotáin é. Ghlac Huygens grianghraif dá thitim agus den áit ar a thuirling sé, agus rinne sé taifead fuaime ó ghaotha an atmaisféir.