Pierre de Fermat

Pierre de Fermat
	;
Beathaisnéis
Breith	31 Deireadh Fómhair 1607 ↔ 6 Nollaig 1607; Beaumont-de-Lomagne, An Fhrainc
Bás	12 Eanáir 1665 ; 57/58 bliana d'aois; Castres, An Fhrainc
Dlíodóir
Faisnéis phearsanta
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Sean-Ollscoil Orléans (1623–); Ollscoil Orléans
Céim acadúil	Baitsiléir Dlíthe
Gníomhaíocht
Réimse oibre	Uimhirtheoiric agus acht
Gairm	matamaiticeoir, dlíodóir, breitheamh
Fostóir	Parliament of Toulouse (en) (1638–)
Faoi thionchar	Diafantas, Jerome Cardan agus François Viète (en)
Teangacha	An Laidin agus an Fhraincis
Saothar
	Saothar suntasach Fermat point (en) ; (1637) Teoirim dheireanach Fermat; (1640) Fermat's little theorem (en) ; (1662) Prionsabal Fermat ;
Teaghlach
Céile	Louise de Long (1631–)

Dlíodóir agus matamaiticeoir a rugadh i mBeaumont-de-Lomagne sa bhFrainc ab ea Pierre de Fermat (17 Lúnasa 1601– 12 Eanáir 1665). Ba mhatamaiticeoir den chéad scoth é. Rinne sé an-chuid céimeanna chun cinn i réimsí éagsúla na matamaitice maidir le hairíonna uimhreacha, dóchúlachtaí, geoiméadracht is optaic. Rinne sé staidéar ceannródaíoch (le Pascal) ar dhóchúlacht go háirithe.

Thugtaí moladh dó as a chuid léinn agus a chuid ionracais mar bhreitheamh.^[1]

Matamaitic[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is fearr aithne ar de Fermat anois as a Theoirim Dheireanach. Timpeall 1637 scríobh de Fermat go raibh sé tar éis a chruthú nárbh fhéidir aon slánuimhir n níos mó ná 2 a aimsiú a chomhlíonfadh an chothromóid xⁿ + yⁿ = zⁿ, sa chás gur slánuimhreacha iad x, y is z. (Más n = 2, is ionann an chothromóid seo is teoirim Phíotágaráis).

Cailleadh a chruthú ach cuireadh "Teoirim dheireanach Fermat" air. Faoi dheireadh, i lár na 1990idí, thángthas ar chruthú fada casta a shásaigh na matamaiticeoirí.

Uimhirtheoiric eile[cuir in eagar | athraigh foinse]

Thairg Fermat gurbh uimhir phríomha í (22)" + 1 nuair is slánuimhir dhearfach í n, ach cruthaíodh nach fíor é seo.

D'aimsigh Fermat dhá uimhreacha caoimhiúla sa bhliain 1636 —17,296 is 18,416—agus ó shin aimsíodh tuilleadh, le ríomhairí go príomha.

Fisic[cuir in eagar | athraigh foinse]

Sa bhfisic, tugtar Prionsabal Fermat ar thaisteal gathanna solais idir dhá phointe (mar shampla ón aer, trí phána gloine, le hathraonadh ar an dá thaobh, agus amach san aer ar an taobh eile) ionas go dtógann siad an oiread ama is lú chuige.

Díorthaítear cothromóidí Euler-Lagrange ón bprionsabal an íosghníomhaithe. Cás ar leith de is ea prionsabal Fermat maidir le hoptaic. Is analóg chandamach de suimeáil chonair Feynman.

Tionchar[cuir in eagar | athraigh foinse]

Lean Abraham Demoivre (1667-1754) ar aghaidh leis an staidéar a rinne de Fermat ar ar dhóchúlacht. Chuir an matamaiticeoir Rúiseach Andrei Nicolaevich Kolmogorov (1903-1987) tuilleadh eagair air sa 20ú céad.^[2]

Féach freisin[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí[cuir in eagar | athraigh foinse]

↑ Scoil Dlí, COBÁC. "De Fermat" (ga). Facebook. Dáta rochtana: 2021-01-12.
↑ Hussey, Matt (2011). "Pierre de Fermat". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 264.

[1] Scoil Dlí, COBÁC. "De Fermat" (ga). Facebook. Dáta rochtana: 2021-01-12.

[FreamhanEolais-2] Hussey, Matt (2011). "Pierre de Fermat". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 264.

[1]

[2]