Maurice Donegan (poblachtánach na hÉireann)
| Beathaisnéis | |
|---|---|
| Breith | 23 Aibreán 1899 |
| Bás | 1974 74/75 bliana d'aois |
Maurice Donegan (23 Aibreán 1899 – 22 Lúnasa 1974) ina oifigeach in Arm Poblachtach na hÉireann (IRA) le linn Chogadh Saoirse na hÉireann, i gceannas ar 5ú Cathlán Bheanntraí de Bhriogáid Chorcaí III. Tar éis Chogadh Cathartha na hÉireann, níor éirigh leis san iomaíocht in olltoghchán na hÉireann 1923 mar iarrthóir le Sinn Féin i dtoghcheantar Chorcaí Thiar .
Saol go luath
[cuir in eagar | athraigh foinse]Rugadh Maurice Donegan ar 23 Aibreán 1899 [1] agus d’fhás sé aníos i mbaile Bheanntraí. I 1917, agus é 16 bliana d’aois, d’fhág Donegan Beanntraí chun staidéar a dhéanamh ar theagasc na scoile náisiúnta i gColáiste De La Salle, Port Láirge. Le linn Géarchéim Choinscríobh 1918 d’fhill Donegan ar Bheanntraí, ag tabhairt faoi oiliúint d’Óglaigh na hÉireann le Raphael Keyes. Ag an am seo bhí baint freisin ag Donegan le campa traenála d’Óglaigh na hÉireann, a reáchtáladh i nGleann Doire i Lúnasa 1919.[2]
Cogadh na Saoirse
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ar 17 Samhain 1919, bhí Donegan i gceannas ar Chathlán Bheanntraí d’Arm Poblachtach na hÉireann i ruathar ar chaser fomhuirí de chuid Arm na Breataine a bhí dugtha ag cé iarnróid Bheanntraí, rud a d’urghabh an IRA armlón agus airm tine. Chuidigh faisnéis ó mhuintir na háite a bhí ag obair do bhád gaile an 'Princess Beara' a bhí feistithe ag an gcé céanna leis an ionsaí seo. Stóráladh na hairm ó urghabháil Bheanntraí sa séipéal Caitliceach áitiúil, Naomh Fionnbarra. D'úsáid Colún Reatha Iarthar Chorcaí na hairm seo níos déanaí faoi cheannas Tom Barry i Luíochán Chill Mhichíl níos déanaí.[2][3]
Ar an 28 Márta 1920, d’eagraigh Ted Sullivan agus Donegan ionsaí ar bheairic de chuid Constáblacht Ríoga na hÉireann i sráidbhaile Durrus. Doirteadh peitril trí dhíon na beairice agus cuireadh ar lasadh é agus mianaigh á scaoileadh tríd an díon freisin. Tar éis do roinnt oifigeach RIC a bheith gortaithe, dúnadh an bheairic.[4]
Ar 3 Lúnasa 1920, bhí Donegan páirteach sa ruathar ar stáisiún comharthaí Cheann Mhálanna in éineacht le 11 oibrithe deonacha áitiúla eile. D'ordaigh an IRA trucail agus thiomáin sé go Mizen é. Nuair a shroich siad, chuaigh siad isteach sa stáisiún comharthaíochta agus choinnigh siad an fhoireann ag pointe gunnaí, ag dícheangal na línte gutháin agus ag baint na pléascáin go léir ón stóráil ag an stáisiún. Tonite agus Nitrocellulose a bhí sna pléascáin seo den chuid is mó.[2] [4]
Ar 23 Lúnasa 1920, bhí Donegan i gceannas ar luíochán ar phatról RIC i sráidbhaile an Ghleanna Ghairbh. D’fhág sé Beanntraí ar bhád ach mar gheall ar thrioblóidí innill, shroich sé Oileán Garnish ag 4am. Faoin am seo bhí ocras ar Donegan agus ar na trúpaí a bhí in éineacht leis agus mar sin chuaigh siad isteach i dteach áitiúil le haghaidh béile salán.[2] Nuair a shroich an IRA an Gleann Garbh bhí dhá phointe acu ar an bpríomhshráid áit a raibh siad i mbun gunnaí le patról an RIC.[4] Le linn an athraithe seo dúradh go raibh ‘a sheaicéad sracadh as’ ag fear áitiúil a bhí ag trasnú na sráide agus na piléir ag dul tríd an aer. Mar gheall ar bhásanna ón luíochán seo dúnadh beairic RIC an Ghleanna Ghairbh.
Gabháil agus imtheorannú
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Ar 3 Nollaig 1920, gabhadh Donegan tar éis dó freastal ar aifreann agus é ar teitheadh. Tháinig conmhaigh de chuid Arm na Breataine chuig an gcarr ina raibh Donegan agus baill eile den IRA, agus scaoil sé orthu. Tógadh Donegan go Teach Oibre Bheanntraí agus coinníodh ansin é mar phríosúnach, sular aistríodh é go Dún Uí Choileáin, Corcaigh trí bhád.[5]
Aistríodh Donegan as Corcaigh agus tugadh ar long é go Béal Feirste áit ar tugadh na príosúnaigh go Campa Intéirneach Bhaile an Chinnéadaigh.[6] Agus iad faoi choinneáil ag Dugaí Bhéal Feirste, bhailigh baill den Ord Oráisteach chun na príosúnaigh a bhualadh le barraí iarainn.[2]
Le linn dó a bheith imtheorannaithe, d'úsáid Donegan an t-ainm Thomas Fitzpatrick, chun céannacht a sheachaint. Bhí Donegan ina bhall de chomhairle an champa, craobh den IRA a fheidhmíonn laistigh den champa. Ag céim amháin thángthas ar ghléasanna taifeadta i mballaí na limistéar comónta agus mar sin cheangail an chomhairle nótaí le clocha, ag brath ar aidhm mhaith chun teachtaireachtaí a chur ar aghaidh.[6] Thug an chomhairle faoi thollán éalaithe a thógáil, rud a chiallaigh go ndearnadh croscheistiú forleathan ar Dhún na nGall nuair a aimsíodh é.
I mí Dheireadh Fómhair 1921, d’éalaigh Donegan ó Champa Bhaile an Chinnéadaigh. Tugadh éide mhíleata na Breataine do phríosúnach sa champa, Patrick Colgan, agus é á chóireáil in ospidéal an champa.[6] Glacadh Donegan chuig ospidéal an champa le haghaidh cóireála le tinneas bréige. Ar an 16 Deireadh Fómhair, ghléas Donegan agus Colgan dhá chaimiléirí ina n-éide campa agus chuir siad isteach ina leapacha iad. Lean Donegan agus Colgan oifigeach ansin amach as geataí tosaigh an champa agus iad ag caitheamh éide Colgan.[2] Ghabh an RIC Donegan agus Colgan i nDroichead Átha, agus tugadh ar ais go Baile an Chinnéadaigh iad, áit ar chaith siad sé seachtaine i gcoimeád aonair fad a bhí siad ag fanacht lena thriail. Cuireadh armchúirt orthu i mBéal Feirste agus gearradh sé mhí saothair chrua orthu i bPríosún Bhéal Feirste.[2] [6]
Olltoghchán 1923
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tar éis Chogadh Cathartha na hÉireann, níor éirigh le Donegan olltoghchán na hÉireann 1923 mar iarrthóir le Sinn Féin i dtoghcheantar Chorcaí Thiar.[7]
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ “Irish Genealogy”. civilrecords.irishgenealogy.ie. Dáta rochtana: 2022-10-22.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 Donegan. “BMH WS0639”. Earráid leis an lua: Invalid
<ref>tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ Ní mór duit title = agus url = a shonrú nuair a úsáideann tú {{Teimpléad:Cite web-en}}.Crowley (14 September 1975). "". The Southern Star (County Cork).
- ↑ 4.0 4.1 4.2 O' Sullivan. “BMH WS1478”. Earráid leis an lua: Invalid
<ref>tag; name ":1" defined multiple times with different content - ↑ Ní mór duit title = agus url = a shonrú nuair a úsáideann tú {{Teimpléad:Cite web-en}}."". Skibbereen Eagle (4 December 1920).
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Ó Duibhir (2013). "Prisoners Of War Ballykinlar Internment Camp 1920-1921". Mercier Press. ISBN 1 78117 041 0 978 1 78117 041 0. Earráid leis an lua: Invalid
<ref>tag; name ":2" defined multiple times with different content - ↑ “ElectionsIreland.org: Maurice Donegan”. www.electionsireland.org. Dáta rochtana: 2022-01-11.