Olltoghchán na hÉireann, 1923
| Olltoghchán na hÉireann, 1923 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
← 1922   1927
→ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Am | 27 Lúnasa 1923 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Cineál | olltoghchán in Éirinn | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Oifig le buachan | Teachta Dála | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Líon daoine a vótáil | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Toradh vótála
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Reáchtáladh Olltoghchán na hÉireann, 1923 ar an 27 Lúnasa 1923. Tharla an toghchán scamall an Chogaidh Chathartha a mhair ó Mheitheamh 1922 go dtí an 30 Aibreán 1923. Tús nua do Shaorstát Éireann a bhí ann i dToghchán 1923 tar éis na deich mbliana suaite roimhe sin. Léirigh formhór na ndaoine a dtacaíocht don Chonradh trí vóta a chaitheamh ar son Chumann na nGaedheal.[1]
Tugtar suntas don toghchán mar an chéad toghchán a thug cead do mhná os cionn 21 bliain d’aois vóta a chaitheamh, rud a bhí chun cinn ar chuid mhaith de thíortha na hEorpa.[2]
Feachtas
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Rinne de Valera iarracht Sinn Féin a athneartú i Meitheamh na bliana 1923 chun dul san iomaíocht sa toghchán, ach ní raibh poblachtaigh aontaithe ar an gceist. Bhí 64 de na 85 iomaitheoir poblachtacha i ngéibheann ag an am, agus le linn an fheachtais gabhadh de Valera agus é ag tabhairt óráide in Inis, Co. an Chláir.[2]
Torthaí
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bhuaigh Cumann na nGaedheal (nó "na nGael" de réir litriú inniu) an chéad olltoghchán i Saorstát Éireann.
Bhuaigh Cumann na nGaedhael (Liam T Mac Cosgair) 39% den vóta, agus bhain siad 63 suíochán. Ghnóthaigh poblachtaigh, faoi chinnireacht Éamon de Valéra (Sinn Féin) 27% den vóta, toradh a thug 44 suíochán dóibh. D’éirigh go maith le Cumann na nGaedhael i mBaile Átha Cliath, go háirithe i mBaile Átha Cliath Theas, áit ar ghnóthaigh an páirtí 55% den vóta. Níor éirigh go maith leis an bpáirtí sna ceantair ina raibh na Poblachtaigh láidir le linn an Chogaidh Chathartha – Corcaigh Thuaidh, Port Láirge, Ciarraí agus an Clár.
Níor éirigh go maith le Páirtí an Lucht Oibre. Níor éirigh leo ach 11% den vóta a bhuachan, mar gheall, cuid mhór, ar choimhlint mhór idir Séamas Ó Lorcáin agus ceannairí Pháirtí an Lucht Oibre. Ghlac an páirtí ról an fhreasúra agus gan ach 14 teachta dála acu. [2]
De bharr gur úsáideadh an córas ionadaíocht chionmhar den chéad uair chomh maith tháinig iomaitheoirí neamhspleácha chun cinn sa toghchán céanna, agus ghnóthaigh siad 11% den vóta.
Rialtas
[cuir in eagar | athraigh foinse]Dhiúltaigh na 44 'Poblachtach' glacadh leis an Saorstát agus dhiúltaigh siad freisin suí sa Dáil. Ós rud é gurbh iad Cumann na nGael an páirtí ba mhó, bhunaigh siad rialtas agus dearbhaíodh a gceannaire, Liam Tomás Mac Cosgair, mar Uachtarán ar Dháil Éireann.
Ba é an tOllamh Eoin Mac Néill an chéad Aire Oideachais sa Saorstát. Bhí Caoimhín Ó hUigínn ina Aire Dlí agus Cirt agus ina Leas-Uachtarán agus bhí Patrick Hogan ina Aire Tailte agus Talmhaíochta; Ceapadh Hugh Kennedy mar chéad Phríomh-Bhreitheamh ar an Saorstát; ba é a bhí mar chéad Ard-Aighne ar an Saorstát chomh maith.
Iarmhairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]De bhrí gur thacaigh Páirtí na bhFeirmeoirí agus na teachtaí dála neamhspleácha leis an rialtas an chuid ba mhó den am, bhí seilbh na cumhachta i lámha Chumann na nGaedhael as sin go dtí 1927.[2]
Féach freisin
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Bhí an páirtí sásta glacadh leis an gConradh Angla-Éireannach.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Kerron Ó Luain (2024-11-29). "Toghchán 1923 an tSaorstáit – An Páipéar" (ga-IE). Dáta rochtana: 2024-12-08.